English
Polish
„Polecieć tam, gdzie nie ma getta, szopu…” Dziennik Rutki Laskier między nekroestetyką a nekropolityką
Marta Tomczok
marta.cuber@interia.pl BiogramMarta Tomczok – pracuje w Instytucie Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego. Interesuje się związkami Zagłady z popkulturą i postmodernizmem. Ostatnio wydała Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura (2017). Redaktor naczelna „Narracji o Zagładzie”.
https://orcid.org/0000-0001-9512-007X
Uniwersytet Śląski, Instytut Nauk o Literaturze Polskiej
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), strony: 421-439
Data publikacji: 2018-12-20
Abstrakt
W artykule opisuję zjawisko fałszywego obiektu historii w badaniach nad Zagładą, analizując przypadek trzech polskich wydań dziennika Rutki Laskier (ze szczególnym uwzględnieniem ostatniego z nich). Pokazuję, że fałszywy obiekt historii powstaje wskutek utraty materialnego/fizycznego kontaktu ze źródłem historycznym i próbuje zastąpić dokument; dlatego wydania niektórych powieści stylizowanych na literaturę dokumentu osobistego chętnie naśladują stare teksty zarówno w sensie wizualnym (proponując czytelnikowi obcowanie z faksymile rękopisu, sepiowym kolorem papieru, pamiątkowymi zdjęciami), jak i merytorycznym (w powieści nie zawsze jej autor zaznacza, że jest ona fikcją). Na szkic składają się także: wskazanie najważniejszych błędów, które powstały przy przepisywaniu rękopisu przez wydawcę dziennika Laskier, analiza wizualności i materialności trzeciego wydania (wedle zasady „nie ma strony bez zdjęcia”) odnosząca je do reguł przyjętych dla edycji dzienników (szczególnie nastoletnich autorek) przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Żydowski Instytut Historyczny, omówienie pojęć nekroestetyki i nekropolityki, wywodzących się z nowej humanistyki, w kontekście praktyki popularyzowania dziennika, historii jego wywiezienia oraz zainteresowania jego autorką (a szczególnie jej wyglądem). W części dotyczącej wniosków zastanawiam się, dlaczego tego typu praktykom nie towarzyszy pogłębiona reϐleksja naukowa, a między opracowaniami naukowymi i popularnonaukowymi dziennika Laskier zachodzi wyraźna różnica ilościowa i jakościowa.
Słowa kluczowe
dziennik, popkultura, materialność,, retromania, konflikt o pamięć, Będzin
Bibliografia
Adler Stanisław, „Żadna blaga, żadne kłamstwo…”. Wspomnienia z getta warszawskiego, red. Marta Janczewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad ZagładąŻydów, 2018.
Amis Martin, The Zone of Intetest, Random House, 2014 [wyd. polskie Strefy interesów, tłum. Katarzyna Karłowska, Poznań: Rebis, 2015].
Auerbach Rachela, Pisma z getta warszawskiego, oprac. Karolina Szymaniak, Warszawa:ŻIH, 2016.
Białas Zbigniew, Korzeniec, Warszawa, Wydawnictwo MG, 2011.
Białas Zbigniew, Puder i pył, Warszawa, Wydawnictwo MG, 2013.
Białas Zbigniew, Tal, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2015.
Białas Zbigniew, Rutka, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2018.
Cherezińska Elżbieta, Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum, Poznań: Zysk i S-ka, 2008.
Czeczot Katarzyna, Ofelizm, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2016.
Defonseca Misha, Przeżyć z wilkami, tłum. Joanna Kluza, Katowice: Sonia Draga, 2008.
Engelking Barbara, Wprowadzenie [w:] Mietek Pachter, „Umierać też trzeba umieć…”, red.
Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2015.
Głowacka Dorota, Po tamtej stronie: świadectwo, afekt, wyobraźnia, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2016.
Jasińska Anita, „Pamiętnik Rutki Laskier. Tekst i kontekst”, praca magisterska, Katowice 2017.
Jasińska Anita, Nieporadne jeszcze dźwięki. O materialności dziennika Rutki Laskier, „Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3.
Jasińska Anita, Pamiętnik Rutki Laskier. O społecznej recepcji świadectwa [w druku].
Konopczyńska-Tota Ewelina, „Zasmucam się na widok masy czekającej na śmierć”. Zagłada w oczach Rutki Laskier [w:] Żydowskie dziecko, red. Anna Jeziorkowska-Polakowska, Agnieszka Karczewska, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2013.
Kowalska-Leder Justyna, Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009.
Laskier Rutka, Pamiętnik, red. Adam Szydłowski, wyd. 3, Będzin: Magic sc, 2008.
Leociak Jacek, Tekst wobec Zagłady (O relacjach z getta warszawskiego), Warszawa: Wydawnictwo Leopoldinum Fundacji dla Uniwersytetu Wrocławskiego, 1997.
Lewin Abraham, Dziennik, oprac. Katarzyna Person, Warszawa: ŻIH, 2016.
Lipszyc Rywka, Dziennik z getta łódzkiego, oprac. i wstęp Ewa Wiatr, posłowie Anita Friedman, Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2017.
Namysło Aleksandra, Życie i zagłada będzińskich Żydów, Bę dzin: IPN, 2004.
Nowacka Magdalena, Historia „Pamiętnika” [w:] Rutka Laskier, Pamiętnik, oprac. Adam Szydłowski, Będzin: Magic sc, 2008.
Pamiętnik Rutki Laskier, red. Adam Szydłowski, wyd. 1, Katowice: Polskapresse, 2006.
Pamiętnik Rutki Laskier, red. Stanisław Bubin, wyd. 2, Katowice: Polskapresse, 2006.
„Patrzyłam na usta…”. Dziennik z warszawskiego getta, red. Piotr Weiser, Kraków: Wydawnictwo Homini, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2008.
Poe Edgar Allan, Sztuka kompozycji, tłum. Maciej Żurowski [w:] idem, Opowiadania, wybór i przedmowa Władysław Kopaliński, t. 2, tłum. Wiesław Furmańczyk i in., Warszawa: Czytelnik, 1986.
Reynolds Simon, Retromania. Jak popkultura żywi się własną przeszłością, tłum. Filip Łobodziński, Warszawa: Wydawnictwo Kosmos Kosmos, 2018.
Rodak Paweł, Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, Herling-Grudziński), Warszawa: WUW, 2011.
Rosenfeld Alvin H., Kres Holokaustu, tłum. Renata Czekalska, Agnieszka Kuczkiewicz-Fraś, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013.
„Rutka jest niebezpieczna”. O nowo powstającej powieści inspirowanej losami będzińskiej
Żydówki z profesorem Zbigniewem Białasem rozmawia Anita Jasińska, „Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3.
Szczepanek Anna, Przyszłość niedokonana. Będzin w „Pamiętniku” Rutki Laskier i wspomnieniach Eugenii Prawer [w:] Czytanie Śląska i Zagłębia. Materiały I studenckiej konferencji Koła Naukowego Polonistów, red. Elżbieta Dutka, Katowice: Oϐicyna
Wydawnicza Wacław Walasek, 2009.
Szternϐinkiel Natan Eliasz, Zagłada Żydów Sosnowca, oprac. Aleksandra Namysło, Warszawa: ŻIH, 2017.
Szydłowski Adam, „Dziennik Zachodni”, 6 I 2006.
Szydłowski Adam, Epilog [w:] Rutka Laskier, Pamiętnik, red. Adam Szydłowski, wyd. 3, Będzin: Magic sc, 2008.
Tomczok Marta, Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2017.
Turski Marian, Perła z popiołów, „Polityka” 2018, nr 19.
Weissová Helga, Dziennik Helgi. Świadectwo dziewczynki o życiu w obozach koncentracyjnych, tłum. Adam Kaczorowski, Kraków: Insignis Media, 2013.
Wilkomirski Binjamin, Fragments: Memories of a Wartime Childhood, tłum. Carol Brown
Janeway, New York: Schocken Books, 1996 [oryg. wyd. niemieckie 1995].
Wolny Maja, Czarne liście, Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2016.
Wylegała Anna, Klara z Żółkwi. Żółkiew Klary. O niecodziennych zapiskach z codzienności Zagłady [w:] Clara Kramer, Tyleśmy już przeszli. Dziennik pisany w bunkrze (Żółkiew 1942–1944), red. Anna Wylegała, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Zagner Agnieszka, Dzienniki niezgody, „Polityka” 2008, nr 40.
Zestawienie różnic między tekstem oryginalnym a pierwszym wydaniem wspomnień Janiny
Hescheles, oprac. Ewa Koźmińska-Frejlak [w:] Oczyma dwunastoletniej dziewczyny, oprac. eadem, Piotr Laskowski, przedmowa Maria Hochberg-Mariańska, Warszawa: ŻIH, 2015. Relacje
Rozmowa nr 07628-13 przeprowadzona przez Miriam Thau z Esther Frenkiel w sześciu częściach w Ness Ziona 27 XII 1995 r.
Strony internetowe / Websites
Ciepiał Andrzej, Ella Liberman-Shiber [w:] Galeria postaci, http://www.bramacukermana.com/new/ella-lieberman-shiber/
Pamiętnik to nie zabytek? Z Adamem Szydłowskim rozmawia Magdalena Nowacka, „Dziennik Łódzki”, 10 IX 2008 http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/43633,pamietnik-to-nie-zabytek,id,t.html
Wywiad z prof. Zbigniewem Białasem, prozaikiem, laureatem wielu nagród literackich, autorem m.in. książki „Rutka”, https://www.youtube.com/watch?v=bRZj1rSnSlg
Licencja
Copyright (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Jacek Leociak, Marta Tomczok, Afektywny kicz holokaustowy – wprowadzenie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Marta Tomczok, Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka „nowej wrażliwości” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Marta Tomczok, Po co dzisiaj jest Zagłada, czyli poetycki survival , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Marta Tomczok, Religijny kicz holokaustowy. Zarys zjawiska , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Marta Tomczok, Zatrucie. Piołun i popiół… trzydzieści lat później , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Marta Tomczok, Anna Mach, Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej; Małgorzata Wójcik-Dudek, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Marta Tomczok, Demon pojednania. Dyskurs o współczesnych Sprawiedliwych w powieści popularnej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Marta Tomczok, Kinga Piotrowiak-Junkiert, Świadomość zwrócona przeciwko sobie samej. Imre Kertész wobec Zagłady , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
