English
Polish
Upamiętnienia Łodzi żydowskiej – w jaki sposób przeszłość uobecnia się w teraźniejszości
Joanna Gubała-Czyżewska
joanna.gubala@gmail.com Biogramabsolwentka studiów magisterskich socjologii w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Swoje zainteresowania związane z metodologią badań społecznych (zapoczątkowane specjalizacją metodologiczno-badawczą) kontynuowała w ramach studiów doktoranckich, podczas których uczestniczyła także aktywnie w pracy Katedry Metod i Technik Badań Społecznych w swoim macierzystym instytucie. Praca doktorska obroniona w 2018 r. stanowiła zwieńczenie wieloletnich studiów nad pamięcią zbiorową łodzian oraz specyfiką metodologiczną tego obszaru badawczego
https://orcid.org/0000-0002-3696-6582
Instytut Socjologii, Uniwersytet Łódzki
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), strony: 721-742
Data publikacji: 2020-12-15
Abstrakt
Przyglądając się przeszłości każdego miasta, możemy zidentyfikować rozmaite wydarzenia, które pozostają w pamięci jego mieszkańców, obrazach przekazywanych z pokolenia na pokolenie – w przypadku Łodzi jest to niewątpliwie funkcjonowanie w mieście getta żydowskiego. Nie zawsze tak jednak było – pamięć o historii społeczności żydowskiej przekształcała się poprzez długie dekady XX stulecia, by dopiero na początku XXI w. zagościć na dłużej w kanonie ważnych dla tego miasta wydarzeń. Jeszcze 15–20 lat temu w Łodzi obrazy przeszłości skoncentrowane na wielokulturowej historii miasta nie były tak powszechne, plasowały się raczej w obszarze zbiorowego zapomnienia. Od tego czasu jednak – co można wyczytać m.in. z treści obecnych w prasie codziennej, kalendarzu uroczystości rocznicowych czy topograficznej tkance upamiętnień – pamięć o sąsiadach innych narodowości powraca.
W ramach projektu badawczego będącego punktem wyjścia tego artykułu przeprowadzono badania pamięci zbiorowej łodzian, koncentrujące się właśnie na owych nośnikach. Wychodząc od refleksji związanej z kanonem pamięci i roli obrazów pamięci o Łodzi wielokulturowej w kontekście innych wątków pamięci zbiorowej (zdiagnozowanych za pomocą wywiadów kwestionariuszowych), rozważania na temat Łodzi żydowskiej zostały pogłębione także przez obserwację konkretnych działań upamiętniających oraz materialnych przejawów tej pamięci – pomników i tablic upamiętniających stopniowo pojawiających się w mieście w pierwszych dekadach XXI w.
I choć wyniki badań wskazują, iż białe plamy zostały wstępnie zapełnione przez liczne nawiązania w kulturze, turystyce, polityce czy sztuce, warto zadać sobie także pytanie, jak bardzo ta pamięć jest zakorzeniona w działaniach i emocjach współczesnych łodzian.
Prezentowany artykuł stanowi rekapitulację ustaleń poczynionych w ramach rozprawy doktorskiej autorki – jest to jedynie wycinek projektu badawczego, który miał na celu pokazanie specyfiki łódzkiej pamięci o społeczności żydowskiej z wykorzystaniem różnorodnych metod badawczych. Zob. Joanna Gubała-Czyżewska, „Pamięć łodzian o społeczności żydowskiej w kontekście metodologicznych aspektów badań pamięci zbiorowej”, praca doktorska, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2018.
Słowa kluczowe
badania pamięci zbiorowej, społeczność żydowska, getto łódzkie, socjologia retrospekcji, socjologia pomnika
Bibliografia
Assmann Aleida, Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Kraków: Universitas, 2009.
Assmann Jan, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. Anna Kryczyńska-Pham, red. Robert Traba, Warszawa: WUW, 2008.
Białecka Alicja, Pamięć, świadomość, odpowiedzialność – edukacja w Muzeum i Miejscu Pamięci Auschwitz oraz jej rola w kształtowaniu współczesnej tożsamości europejskiej [w:] Auschwitz i Holokaust. Dylematy i wyzwania polskiej edukacji, red. Piotr Trojański, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2008.
Chu Winson, From Łódź to Litzmannstadt: German Pasts and Holocaust Sites in Post-Communist Poland, „Holocaust and Genocide Studies” 2017, t. 31, nr 2.
Gubała-Czyżewska Joanna, „Pamięć łodzian o społeczności żydowskiej w kontekście metodologicznych aspektów badań pamięci zbiorowej”, praca doktorska, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2018.
Halbwachs Maurice, Społeczne ramy pamięci, tłum. Marcin Król, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1969.
Judt Tony, Zapomniany wiek dwudziesty. Retrospekcje, tłum. Paweł Marczewski, Warszawa: WUW, 2011.
Korzeniewski Bartosz, Medializacja i mediatyzacja pamięci - nośniki pamięci i ich rola w kształtowaniu pamięci przeszłości, „Kultura Współczesna” 2007, nr 3 (53).
Korzeniewski Bartosz, Transformacja pamięci. Przewartościowania w pamięci przeszłości a wybrane aspekty funkcjonowania dyskursu publicznego o przeszłości w Polsce po 1989 roku, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2010.
LaCapra Dominick, Historia w okresie przejściowym. Doświadczenie, tożsamość, teoria krytyczna, tłum. Katarzyna Bojarska, Kraków: Universitas, 2009.
Le Goff Jacques, Historia i pamięć, tłum. Anna Gronowska, Joanna Stryjczyk, Warszawa: WUW, 2007.
Nijakowski Lech M., Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2006.
Nora Pierre, Between Memory and History: Les Lieux de Memoire, „Representations” 1989, nr 26.
Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętnienia, red. Anna Zeidler-Janiszewska, Tomasz Majewski, Łódź: Officyna, 2009.
Pijarski Krzysztof, (Za)pomniki [w:] Pomniki wojenne. Formy, miejsca, pamięć, red. Marek Domański, Tomasz Ferenc, Łódź: Wydawnictwo Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi, 2015.
Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945, red. Czesław Czubryt-Borkowski, Jerzy Michasiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1988.
Saryusz-Wolska Magdalena, Zwrot pamięciowy [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Robert Traba, Magdalena Saryusz-Wolska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.
Smajdor Anna Katarzyna, Wizualizacja w popularyzacji prasowej na przykładzie eseju z dziedziny nauk ścisłych [w:] Styl. Dyskurs. Media, red. Barbara Bogołębska, Monika Worsowicz, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2010.
Szacka Barbara, Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2006.
rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto, „Gazeta Wyborcza Łódź”, dodatek „Co Jest Grane”, 27 sierpnia 2004.
Szpociński Andrzej, Kwiatkowski Piotr T., Przeszłość jako przedmiot przekazu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2006.
Wóycicka Zofia, Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Warszawa: Trio, 2009.
Żakowski Jacek, Rewanż pamięci, Warszawa: Sic!, 2002.
Komunikaty
Komunikat z badań BS/49/2013, Obraz powstania w getcie warszawskim i Zagłady Żydów w pamięci zbiorowej, Warszawa: CBOS, kwiecień 2013.
Licencja
Copyright (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
