Literatura polska wobec Zagłady 2000 – 2024. Bilans subiektywny
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 757-771
Data publikacji: 2024-12-17
Abstrakt
Autorka przedstawia w artykule subiektywną propozycję podsumowania okresu 2000–2024 w literaturze polskiej o Zagładzie. Kieruje się kryteriami dominujących wówczas nurtów ideowo-estetycznych, takich jak nurt literatury postpamięciowej czy popularnej. Wskazuje, że pod względem zaangażowania stylistyk pamięciowych był to najbardziej różnorodny okres w literaturze powojennej, o rosnącej przewadze fikcjonalizacji i tendencji do mieszania się dokumentu osobistego z fikcją literacką. Stawia także tezę, że rozwijający się coraz bujniej nurt gatunkowy nie jest całkowicie niezależny od sporów o pamięć Zagłady toczących się w tym czasie w kraju, ale jego właściwa interpretacja wymaga badań łączących opowieści uznawane za kiczowate bądź rozrywkowe z polityką pamięci. W artykule punktowo interpretuje również wybrane publikacje o Zagładzie (m.in. Pamiętnik Blumki Iwony Chmielewskiej, wspomnienia Irit Amiel, Podziemny Muranów Jacka Leociaka).
Słowa kluczowe
Zagłada, literature, proza, bilans
Bibliografia
Amiel Irit, Życie – tytuł tymczasowy, Warszawa: Czuły Barbarzyńca Press, 2014.
Betlejwski Rafał, Płonie stodoła, 2010.
Brakoniecki Kazimierz, Miserere mei, „Pogranicza” 2001, nr 2.
Buryła Sławomir, Rozrachunki z wojną, Kraków: Universitas, 2017.
Chmielewska Iwona, Pamiętnik Blumki, Poznań: Harbor Point Media Rodzina, 2011.
Czapliński Przemysław, Literatura wobec Zagłady [w:] Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętnienia, red. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska, Maja Wójcik, Łódź: Officyna, 2009.
Czapliński Przemysław, Zagłada – niedokończona narracja polskiej nowoczesności [w:] Ślady obecności, red. Sławomir Buryła, Alina Molisak, Kraków: Universitas, 2010.
Czapliński Przemysław, Przesilenie nowoczesności. Proza polska 1989–2005 wobec Wielkich Narracji [w:] Narracje po końcu (wielkich) narracji. Kolekcje, obiekty, symulakra…, red. Hanna Gosk, Andrzej Zieniewicz, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2007.
Czapliński Przemysław, Prześladowcy, pomocnicy, świadkowie. Zagłada i polska literatura późnej nowoczesności [w:] Zagłada. Współczesne problemy rozumienia i przedstawiania, red. Przemysław Czapliński, Ewa Domańska, Poznań: „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2009.
Czapliński Przemysław, Zagłada jako horror. Kilka uwag o literaturze polskiej 1985–2015, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.
Forecki Piotr, Od „Shoah” do „Strachu”. Spory o polsko-żydowską przeszłość i pamięć w debatach publicznych, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
Forecki Piotr, Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Forecki Piotr, Spór o Jedwabne. Analiza debaty publicznej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, 2008.
Głowacka Dorota, Po tamtej stronie. Świadectwo, afekt, wyobraźnia, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2016.
Głowiński Michał, Carska filiżanka. Szesnaście opowieści, Warszawa: Wielka Litera, 2016.
Głowiński Michał, Papuga i ratlerek. Opowiadania i małe szkice, Warszawa: Wielka Litera, 2019.
Głowiński Michał, Wprowadzenie [w:] Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie?, red. Michał Głowiński et al., Kraków: Universitas, 2005.
Gross Jan Tomasz, Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny: Pogranicze, 2000.
Harasimowicz Cezary, Mirabelka, Kraków: Zielona Sowa, 2018.
Hen Józef, Pingpongista, Warszawa: W.A.B., 2008.
Jarzyna Anita, Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci, „Narracje o Zagładzie” 2016, nr 2.
Kłos Agnieszka, Całkowity koszt wszystkiego, Wrocław: Stowarzyszenie Kulturalno-Artystyczne „Rita Baum”, 2007.
Krupa Bartłomiej, Opowiedzieć Zagładę. Polska proza i historiografia wobec Holocaustu (1987–2003), Kraków: Universitas, 2013.
Tomczok Marta, Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2017.
Kuryluk Ewa, Frascati. Apoteoza topografii, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009.
Kuryluk Ewa, Goldi. Apoteoza zwierzaczkowatości, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011.
Kuryluk Ewa, Feluni. Apoteoza enigmy, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019.
Kusztelski Błażej, Bogusław Orliński, Nazywam się... Mikołaj Kopernik, Poznań: Media Rodzina, 2010.
Kwiatkowski Grzegorz, Radości, Wrocław: Biuro Literackie, 2013.
Leach Edmund, Greimas Algirdas Julien, Rytuał i narracja, tłum. Michał Buchowski, Anna Grzegorczyk, Ewa Umińska-Plisenko, Warszawa: PWN, 1989.
Leociak Jacek, Marta Tomczok, Afektywny kicz holokaustowy – wprowadzenie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2021, nr 17.
Leociak Jacek, Podziemny Muranów, Wołowiec: Czarne, 2024.
Ławrynowicz Marek, Korytarz, Warszawa: W.A.B., 2006.
Małczyński Jacek, Krajobrazy zagłady: perspektywa historii środowiskowej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Sendyka Roma, Poza obozem. Nie-miejsca pamięci – próba rozpoznania, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Michaels Anne, Płomyki pamięci, tłum. Bogumiła Malarecka, Poznań: Rebis, 2000.
Ostatnie fastrygi. Irit Amiel w rozmowie z Agnieszką Piśkiewicz-Bornstein, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2021.
Pałyga Artur, Żyd, „Notatnik Teatralny” 2009, nr 56/57.
Pasikowski Władysław, Pokłosie, 2011.
Pilis Marcin, Łąka umarłych, Grójec: Wydawnictwo SOL Monika Szwaja, Mariusz Krzyżanowski, 2010.
Pollack Martin, Śmierć w bunkrze. Opowieść o moim ojcu, tłum. Andrzej Kopacki, Wołowiec: Czarne, 2017.
Rowicki Piotr, Przylgnięcie, Warszawa: Laboratorium Dramatu, 2008.
Rudniańska Joanna, XY, Warszawa: Muchomor, 2012.
Sasnal Wilhelm, Sasnal Anna, Z daleka widok jest piękny, 2011.
Sikorska-Miszczuk Małgorzata, Burmistrz, „Notatnik Teatralny” 2009, nr 56/57.
Słobodzianek Tadeusz, Nasza klasa. Historia w XIV lekcjach, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2009.
Tokaczuk Olga, Prawiek i inne czasy, Wałbrzych: Ruta, 2000.
Tomczok Marta, Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka „nowej wrażliwości”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16.
Tomczok Marta, Postmodernizing the Holocaust. A Comparative Study of Chosen Novels, Gottingen: Brill, V&R unipress, 2024, https://www.vandenhoeck-ruprecht-verlage.com/themen-entdecken/geschichte/juedische-geschichte/58826/postmodernizing-the-holocaust?c=1742.
Tulli Magdalena, Tryby, Warszawa: W.A.B., 2003.
Tuszyńska Agata, Iwona Chmielewska, Mama zawsze wraca. Na podstawie opowieści Zosi Zajczyk (Jael Rosner), Warszawa: Dwie Siostry, 2012.
Vennemann Kevin, Blisko Jedenew, tłum. Wojciech Zahaczewski, Wołowiec: Czarne, 2007.
Welzer Harald, Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów, tłum. Magdalena Kurkowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2010.
Wójcik-Dudek Małgorzata, Idiolekty pamięci – dziecięce dzienniki Zagłady. Od świadectwa do literatury, „Stylistyka” 2019, nr 28.
Wroński Marcin, Pogrom w przyszły wtorek, Warszawa: W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal, 2017.
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Jacek Leociak, Marta Tomczok, Afektywny kicz holokaustowy – wprowadzenie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Marta Tomczok, Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka „nowej wrażliwości” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Marta Tomczok, Po co dzisiaj jest Zagłada, czyli poetycki survival , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Marta Tomczok, „Polecieć tam, gdzie nie ma getta, szopu…” Dziennik Rutki Laskier między nekroestetyką a nekropolityką , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Marta Tomczok, Religijny kicz holokaustowy. Zarys zjawiska , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Marta Tomczok, Zatrucie. Piołun i popiół… trzydzieści lat później , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Marta Tomczok, Demon pojednania. Dyskurs o współczesnych Sprawiedliwych w powieści popularnej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Marta Tomczok, Anna Mach, Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej; Małgorzata Wójcik-Dudek, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Marta Tomczok, Kinga Piotrowiak-Junkiert, Świadomość zwrócona przeciwko sobie samej. Imre Kertész wobec Zagłady , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)