English
Polish
Między odpowiedzialnością a bezsilnością, ofiarnością a pokusą. Pracownicy opieki społecznej w getcie warszawskim wobec podopiecznych i petentów
Aleksandra Bańkowska
aleksandra.bankowska@ifispan.edu.pl BiogramAleksandra Bańkowska – dr, historyczka. Redaktorka i współredaktorka czterech tomów w ramach projektu pełnej polskiej edycji dokumentów z Archiwum Ringelbluma w ŻIH, współautorka internetowej „Encyklopedii getta warszawskiego” wydawanej przez ŻIH, stypendystka Saul Kagan Fellowship in Advanced Shoah Studies, Fundacji Kerstenów, laureatka Konkursu im. prof. Majera Bałabana. Interesuje się historią żydowskich organizacji opiekuńczych w okresie okupacji hitlerowskiej w Polsce zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Pracuje w Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. Przygotowuje do druku monografię o żydowskiej opiece społecznej w Warszawie w latach 1939–1943.
https://orcid.org/0009-0002-4371-6829
Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 85-106
Data publikacji: 2024-12-17
Abstrakt
W instytucjach i placówkach żydowskiej opieki społecznej w getcie warszawskim zatrudniano około 3
tys. pracowników. Ich misją było rozdzielanie pomocy – zazwyczaj żywnościowej – dziesiątkom
tysięcy ludzi. Bardzo trudne warunki pracy wśród osób żyjących w niewyobrażalnej nędzy,
sfrustrowanych i zrozpaczonych, przy zmieniających się stale możliwościach gettowej opieki
społecznej i konieczności wybierania, kto bardziej zasługuje na pomoc, wywoływały w pracownikach
ogromne napięcie. Trudne emocje powodowały przyjmowanie różnych postaw wobec podopiecznych
i petentów: od heroicznego zaangażowania, ofiarności i aktywności po zobojętnienie i
wykorzystywanie zasobów na własną korzyść. Artykuł stanowi próbę zarysowania tej trudnej sytuacji
psychologicznej, w jakiej znaleźli się pracownicy opieki społecznej, na podstawie przede wszystkim
dzienników i zapisków powstałych w getcie i zachowanych w Archiwum Ringelbluma oraz
dokumentacji instytucji opieki społecznej.
Słowa kluczowe
getto warszawskie, opieka społeczna, działacze społeczni, instytucje getta, relacje międzyludzkie
Bibliografia
Źródła archiwalne/ Archival sources
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
American Joint Distribution Committee, 210/45, 210/47, 210/49, 210/60
CENTOS, 200/4, 200/8–9, 200/18, 200/21–22
Pamiętniki, 302/201, Pamiętnik Racheli Kleiner; 302/336, pamiętnik Marka Passensteina
Żydowska Samopomoc Społeczna, 211/10, 211/127, 211/1068, 211/1072, 211/1075
Żydowska Samopomoc Społeczna – Aneks, 211A/248
Źródła publikowane / Published sources
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 2: Dzieci – tajne nauczanie w getcie warszawskim, oprac. Ruta Sakowska, Warszawa: ŻIH, 2000.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 5: Getto warszawskie. Życie codzienne, oprac. Katarzyna Person, Warszawa: ŻIH, Wydawnictwo DiG, 2011.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 6: Generalne Gubernatorstwo. Relacje i dokumenty, oprac. Aleksandra Bańkowska, Warszawa: ŻIH, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 14: Kolekcja Hersza Wassera, oprac. Katarzyna Person, Warszawa: ŻIH, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 23: Dzienniki z getta warszawskiego, oprac. Katarzyna Person, Michał Trębacz, Zofia Trębacz, Warszawa: ŻIH, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 26: Utwory literackie z getta warszawskiego, oprac. Agnieszka Żółkiewska, Marek Tuszewicki, Warszawa: ŻIH, 2017.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 27: Żydowska Samopomoc Społeczna w Warszawie (1939–1943), oprac. Aleksandra Bańkowska, Maria Ferenc Piotrowska, Warszawa: ŻIH, 2017.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, oprac. Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa: ŻIH, 2018.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29a: Pisma Emanuela Ringelbluma z bunkra, oprac. Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein, Magdalena Siek, Warszawa: ŻIH, 2018.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 33: Getto warszawskie I, oprac. Tadeusz Epsztein, Katarzyna Person, Warszawa: ŻIH, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016.
Auerbach Rachela, Warszewer cawoes. Bagegeniszn, aktiwitetn, gojroles 1933–1943, Tel Awiw: Israel Buch, 1974.
Auerbach Rachela, Pisma z getta warszawskiego, oprac. Karolina Szymaniak, tłum. z j. jidysz Karolina Szymaniak, Anna Ciałowicz, Warszawa: ŻIH, 2015.
Berman Adolf Abraham, Wos der gojrl hot mir baszert. Mit Jidn in Warsze 1939–1942, Beit Lochamei ha-Getaot – Hocaat Kibuc ha-Meuchad, 1980.
Bryskier Henryk, Żydzi pod swastyką, czyli getto w Warszawie w XX wieku, Warszawa: Aspra-JR, 2006.
Kapłan Chaim Aron, Dziennik 1940, cz. 1: Megila życia, tłum. Blanka Górecka, oprac. Blanka Górecka, Justyna Majewska, Warszawa: ŻIH, 2020.
Mazor Michel, The Vanished City, trans. David Jacobson, New York: Marsilio Publishers, 1993.
Szymańska Zofia, Byłam tylko lekarzem…, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1979.
Turkow Jonas, Azoj iz es gewen. Churbn Warsze, Buenos Aires: Central Farband fun Pojlisze Jidn in Argentine, 1948.
Literatura przedmiotu / Content related literature
Bauer Yehuda, Przemyśleć Zagładę, tłum. Jerzy Giebułtowski, Janusz Surewicz, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: ŻIH, 2016.
Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013.
Hilberg Raul, Zagłada Żydów europejskich, t. 1, tłum. Jerzy Giebułtowski, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Sakowska Ruta, Opór cywilny getta warszawskiego, „Biuletyn ŻIH” 1973, nr 2/3 (86/87).
Witkowska-Krych Agnieszka, Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim, Warszawa: ŻIH, 2022.
Witkowska-Krych Agnieszka, Mniej strachu. Ostatnie chwile z Januszem Korczakiem, Warszawa: Dialog, 2019.
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Aleksandra Bańkowska, Agnieszka Haska, „…w podziemiach wymienionych domów zakopane są…”. Poszukiwania Archiwum Ringelbluma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Agnieszka Haska, Aleksandra Bańkowska, Powojenni lokatorzy budynku przy ul. Tłomackie 5 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Aleksandra Bańkowska, Żydowska Samopomoc Społeczna w okresie akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Aleksandra Bańkowska, Sebastian Piątkowski (oprac.), Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 1–4 [Aleksandra Bańkowska] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Aleksandra Bańkowska, Partyzantka polska lat 1942–1944 w relacjach żydowskich , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Aleksandra Bańkowska, Weronika Romanik, Podziemne Archiwum Getta Białostockiego. Archiwum Mersika–Tenenbauma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Aleksandra Bańkowska, Tatiana Brustin-Berenstein , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Aleksandra Bańkowska, Polish Partisan Formations during 1942–1944 in Jewish Testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Aleksandra Bańkowska, Jan Láníček, Jan Lambertz (red.), More than Parcels: Wartime Aid for Jews in Nazi Camps and Ghettos , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Maria Ferenc, Aleksandra Bańkowska, „Czy może być jakieś odszkodowanie moralne za zatarcie wszelkich śladów tysiącletniego istnienia Żydów w Polsce?” Nieznane pisma Emanuela Ringelbluma z 1943 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
