English
Polish
„Czy może być jakieś odszkodowanie moralne za zatarcie wszelkich śladów tysiącletniego istnienia Żydów w Polsce?” Nieznane pisma Emanuela Ringelbluma z 1943 r.
Maria Ferenc
maria.ferenc@gmail.com BiogramMaria Ferenc – dr, badaczka Zagłady. Pracuje na Uniwersytecie Wrocławskim, obecnie przygotowuje biografię Mordechaja Anielewicza. Koordynatorka projektu badawczego „Encyklopedia getta warszawskiego” w ŻIH. Współredaktorka kilku tomów dokumentów z Archiwum Ringelbluma. Autorka m.in. monografii „Każdy pyta, co z nami będzie”. Mieszkańcy getta warszawskiego wobec wiadomości o wojnie i Zagładzie (2021) oraz licznych artykułów w naukowych czasopismach polskich i zagranicznych.
https://orcid.org/0000-0002-4937-9563
Uniwersytet Wrocławski
Aleksandra Bańkowska
olbankowska@gmail.com BiogramAleksandra Bańkowska – dr, historyczka. Redaktorka i współredaktorka czterech tomów w ramach projektu pełnej polskiej edycji dokumentów z Archiwum Ringelbluma w ŻIH, współautorka internetowej „Encyklopedii getta warszawskiego” wydawanej przez ŻIH, stypendystka Saul Kagan Fellowship in Advanced Shoah Studies, Fundacji Kerstenów, laureatka Konkursu im. prof. Majera Bałabana. Interesuje się historią żydowskich organizacji opiekuńczych w okresie okupacji hitlerowskiej w Polsce zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Pracuje w Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. Przygotowuje do druku monografię o żydowskiej opiece społecznej w Warszawie w latach 1939–1943.
https://orcid.org/0000-0003-1037-0550
Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 370-409
Data publikacji: 2024-12-17
Abstrakt
Publikujemy dwa nieznane dotąd teksty Emanuela Ringelbluma, napisane przez niego w ukryciu jesienią 1943 r. Pierwszy dokument to część odpowiedzi na składającą się z 28 pytań ankietę ułożoną przez Ignacego Schwarzbarta i przesłaną z Londynu do działaczy żydowskich w Polsce za pośrednictwem Delegatury Rządu RP na Kraj. Ringelblum m.in. zdaje sprawę z aktualnych warunków życia ocalałych do tego momentu Żydów i szacuje ich liczbę (w tym liczbę osób, które się ukrywały). W drugim dokumencie, eseju Straty i odszkodowania ludności żydowskiej w czasie drugiej wojny światowej, rozwija wątki z odpowiedzi na ankietę: skupia się na stratach (ludnościowych, materialnych, kulturalnych) Żydów polskich oraz proponuje program odszkodowań (zarówno finansowych, jak i symbolicznych).
Słowa kluczowe
ukrywanie, reparacje, rozliczenia, Żydowski Komitet Narodowy, Delegatura Rządu na Kraj, listy, Londyn
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Beit Lochamej ha-Getaot
Kolekcja Adolfa (Abrahama) Bermana, 5867, 6070
Archiwum Yad Vashem
Spuścizna Icchaka (Ignacego) Schwarzbarta, członka polskiego rządu na uchodźstwie w Londynie, 1939–1958, M.2/265, 266
Studium Polski Podziemnej w Londynie
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, 003
Źródła publikowane / Published sources
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 10: Losy Żydów łódzkich (1939–1942), oprac. Monika Polit, Warszawa: ŻIH i Wydawnictwa UW, 2013.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 11: Ludzie i prace „Oneg Szabat”, oprac. Aleksandra Bańkowska, Tadeusz Epsztein, Warszawa: ŻIH i Wydawnictwa UW, 2013.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 13: Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć, oprac. Ewa Wiatr, Barbara Engelking, Alina Skibińska, Warszawa: ŻIH i Wydawnictwa UW, 2013.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 18: Prasa getta warszawskiego: Haszomer Hacair, oprac. Maria Ferenc, Ewa Koźmińska-Frejlak, Piotr Laskowski, Sebastian Matuszewski, Warszawa: ŻIH, 2023.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 19: Prasa getta warszawskiego: Hechaluc-Dror i Gordonia, oprac. Piotr Laskowski, Sebastian Matuszewski, Warszawa: ŻIH i Wydawnictwa UW, 2015.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 27: Żydowska Samopomoc Społeczna w Warszawie (1939–1943), oprac. Aleksandra Bańkowska, Maria Ferenc Piotrowska, Warszawa: ŻIH, 2017.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, oprac. Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa: ŻIH, 2018.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29a: Pisma Emanuela Ringelbluma z bunkra, oprac. Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein, Magdalena Siek, Warszawa: ŻIH, 2018.
Schelvis Jules, Obóz zagłady w Sobiborze, red. Dariusz Libionka, Krzysztof Stachowski, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2021.
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Bańkowska Aleksandra, Berman Adolf Abraham, https://delet.jhi.pl/pl/encyklopedia?articleId=21093.
Bańkowska Aleksandra, Guzik Dawid, https://delet.jhi.pl/pl/encyklopedia?articleId=21074.
Bańkowska Aleksandra, Jewish social welfare institutions and facilities in the General Government from 1939 to 1944. A preliminary study, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2018, t. 53, nr 3.
Bem Marek, Sobibór. Obóz zagłady 1942–1943, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2014.
Chmielewski Jakub, Obóz pracy w Budzyniu, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/oboz-pracy-w-budzyniu/.
Chmielewski Jakub, Obóz pracy w Poniatowej, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/oboz-pracy-w-poniatowej/.
Chmielewski Jakub, Odilo Globocnik, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/odilo-globocnik-19041945/.
Cieślińska-Lobkowicz Nawojka, Zbierać, aby zniszczyć. Zagłada niemieckich i polskich żydowskich bibliotek naukowych, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2023, t. 17, z. 1.
Ferenc Maria, Józef Sak, https://delet.jhi.pl/pl/encyklopedia?articleId=21832.
Ferenc Maria, Natan Eck, https://delet.jhi.pl/pl/encyklopedia.
Ferenc Maria, „Zrozumiałe, że zostajemy na miejscu”. Działacze chalucowi wobec perspektywy ucieczki z okupowanej Polski, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2023, nr 19.
Gibaszewski Krzysztof, HASAG. Historia obozu pracy przymusowej w Skarżysku-Kamiennej, Skarżysko-Kamienna: Muzeum Orła Białego, 2011.
Grochowski Michał, Werterfassung [w:] Encyklopedia getta warszawskiego. Wybrane hasła, red. Maria Ferenc, Warszawa: ŻIH, 2024.
Haska Agnieszka, Cudzoziemcy w getcie warszawskim, https://delet.jhi.pl/pl/encyklopedia?articleId=21139.
Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Polski w Warszawie, 1943, Warszawa: IFiS PAN, 2006.
Haska Agnieszka, Żydzi warszawscy na Pawiaku, https://delet.jhi.pl/pl/encyklopedia?articleId=21178.
Kowalski Michał, Treblinka II [w:] Encyklopedia getta warszawskiego. Wybrane hasła, red. Maria Ferenc, Warszawa: ŻIH, 2024.
Kranz Tomasz, Zagłada Żydów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010.
Libionka Dariusz, Obozy pracy na Lubelszczyźnie i ich likwidacja w optyce struktur Polskiego Państwa Podziemnego [w:] Erntefest 3–4 listopada 1943. Zapomniany epizod Zagłady, red. Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2009.
Libionka Dariusz, Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017.
Mędykowski Witold, Obóz pracy dla Żydów w Trawnikach [w:] Erntefest 3–4 listopada 1943. Zapomniany epizod Zagłady, red. Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2009.
Panz Karolina, Powiat nowotarski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Person Katarzyna, Franz Konrad, https://delet.jhi.pl/pl/encyklopedia?articleId=20445.
Piątkowski Sebastian, Naczelna Rada Starszych Ludności Żydowskiej Dystryktu Radomskiego. Portret zbiorowy członków, pracowników i współpracowników [w:] Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas drugiej wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Kraków–Katowice–Warszawa: IPN, 2017.
Polski słownik judaistyczny, t. 2, oprac. Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003.
Rachmilewicz Noam, Archiwum Żydowskiego Komitetu Narodowego w Warszawie 1943–1944, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2023, nr 19.
Silberklang David, Bramy łez. Zagłada w dystrykcie lubelskim, tłum. Monika Metlerska-Colerick, Lublin: Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN, Jerozoloma: Yad Vashem, 2022.
Stola Dariusz, Nadzieja i Zagłada. Ignacy Schwarzbart, żydowski przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (1940–1945), Warszawa: Oficyna Naukowa, 1995.
Urynowicz Marcin, Historia Szymona Gottesmana, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-szymona-gottesmana.
Urynowicz Marcin, Skradzione warszawskie Muzeum Żydowskie, „Biuletyn IPN” 2007, nr 3.
The USHMM Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, t. 2, cz. B, red. Geoffrey P. Megargee, Bloomington–Indianapolis: Indiana University Press, 2012.
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Aleksandra Bańkowska, Agnieszka Haska, „…w podziemiach wymienionych domów zakopane są…”. Poszukiwania Archiwum Ringelbluma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Agnieszka Haska, Aleksandra Bańkowska, Powojenni lokatorzy budynku przy ul. Tłomackie 5 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Maria Ferenc, „Gdzież źródło błogosławione, z którego czerpał on swą moc…” Pamięć o Mordechaju Anielewiczu w Polsce w latach 1943–1949 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Aleksandra Bańkowska, Żydowska Samopomoc Społeczna w okresie akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Maria Ferenc, Rabin Josef Lejb Gelernter ze Skępego i jego ślady w Archiwum Ringelbluma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Aleksandra Bańkowska, Sebastian Piątkowski (oprac.), Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 1–4 [Aleksandra Bańkowska] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Aleksandra Bańkowska, Partyzantka polska lat 1942–1944 w relacjach żydowskich , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Aleksandra Bańkowska, Weronika Romanik, Podziemne Archiwum Getta Białostockiego. Archiwum Mersika–Tenenbauma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Aleksandra Bańkowska, Tatiana Brustin-Berenstein , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Aleksandra Bańkowska, Polish Partisan Formations during 1942–1944 in Jewish Testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
