English
Polish
„Zrozumiałe, że zostajemy na miejscu”. Działacze chalucowi wobec perspektywy ucieczki z okupowanej Polski
Maria Ferenc
maria.ferenc@gmail.com Biogramdr, badaczka Zagłady. Pracuje na Uniwersytecie Wrocławskim, obecnie przygotowuje biografię Mordechaja Anielewicza. Koordynuje projekt badawczy „Encyklopedia getta warszawskiego” przygotowywany w Żydowskim Instytucie Historycznym. Współredaktorka kilku tomów dokumentów z Archiwum Ringelbluma. Publikowała artykuły m.in. w „Radical History Review”, „Zagładzie Żydów”, „Media History”, „Annales de démographie historique”. Monografia „Każdy pyta, co z nami będzie”. Mieszkańcy getta warszawskiego wobec wiadomości o wojnie i Zagładzie zdobyła m.in. Nagrodę Historyczną „Polityki”, Nagrodę Klio, Nagrodę im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka, a także wyróżnienie w konkursie The Yad Vashem International Book Prize for Holocaust Research 2022.
https://orcid.org/0000-0002-4937-9563
Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), strony: 472-521
Data publikacji: 2023-12-23
Abstrakt
Publikowany tu wybór listów i depesz wysyłanych przez członków żydowskiego podziemia do ich towarzyszy i sojuszników poza okupowaną Polską daje wgląd w historię żydowskiego podziemia we wciąż domagającym się głębszych badań okresie po powstaniu w getcie warszawskim, między czerwcem 1943 r. i marcem 1944 r. Listy i depesze wysyłane były zarówno z ramienia zrzeszającego działalność rożnych organizacji Żydowskiego Komitetu Narodowego (ŻKN), jak i do działaczy poszczególnych ruchów politycznych (Poalej Syjon Lewica, Dror i inne). Korespondencja ta przechowywana jest obecnie w różnych kolekcjach archiwalnych w Izraelu (Kibuc Bojowników Gett), USA (Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie), Wielkiej Brytanii (Studium Polski Podziemnej).
Wątkiem, który łączy publikowane tu dokumenty, jest kwestia poszukiwania ratunku dla Żydów, którzy przetrwali drugą fazę Zagłady. Ucieczki z okupowanej Polski przez Słowację i Węgry i dalej do Mandatu Palestyny, o których piszę w drugiej części wstępu, traktuję jako jedną z dróg ratunku – z wielu powodów dostępną jedynie nielicznym.
Słowa kluczowe
podziemie, powstanie w getcie, Żydowski Komitet Narodowy, syjoniści, Londyn, Węgry, listy, Słowacja
Bibliografia
Studium Polski Podziemnej w Londynie (SPP)
Oddział VI Sztabu Naczelnego Wodza, A 273, Żydzi. Dokumenty cywilne
Archiwum Yad Vashem,
M.2/265, Spuścizna Ignacego Schwartzbarta
M.2/266, Spuścizna Ignacego Schwartzbarta
M.2/267, Spuścizna Ignacego Schwartzbarta
O.12, Perlman Collection
O.33, Relacje
USHMM
RG-68.087M, Nathan Schwalb papers/Hechalutz Office Geneva
GFH
sygn. 42793, Relacje czterech członków ruchu młodzieżowego spisane w Konstantynopolu w Turcji.
sygn. 08333R"M, Korespondencja Josefa Korniańskiego
Adler-Rudel, Salomon. A Chronicle of Rescue Efforts, The Leo Baeck Institute Year Book, Volume 11, Issue 1, January 1966, Pages 213–241, https://doi.org/10.1093/leobaeck/11.1.213
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 18: Prasa getta warszawskiego: Haszomer Hacair, oprac. Maria Ferenc, Ewa Koźmińska-Frejlak, Piotr Laskowski, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny (w przygotowaniu).
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 19: Prasa getta warszawskiego: Hechaluc-Dror i Gordonia, oprac. Piotr Laskowski, Sebastian Matuszewski, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny i Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29a: Pisma Ringelbluma z bunkra, oprac. Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein, Magdalena Siek, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2018,
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, oprac. Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2018
Bauer Yehuda, Jews for Sale? Nazi-Jewish Negotiations, 1933–1945, New Haven, 1994
Bender, Sara. The Jews of Bialystok during World War II and the Holocaust, Waltham 2008Lubetkin, Cywia. Zagłada i powstanie, tłum. Maria Krych, Warszawa 1999
Ciołkosz Adam (opr.), „Zagłada getta warszawskiego”, Kultura, nr 4/174, 1962
Cukierman, Icchak „Antek”. Nadmiar pamięci (Siedem owych lat). Wspomnienia 1939–1946, przeł. Zoja Perelmuter, oprac. Marian Turski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000
Engelking, Barbara. Organizowanie pomocy dla Żydów po aryjskiej stronie w Warszawie, „Przegląd Historyczny”, 2020, tom 111.
Fatran, Gila. The “Working Group”, “Holocaust and Genocide Studies”, t. 8, nr 2, 1994, s. 164–201
Ferenc, Maria. „Każdy pyta, co z nami będzie”. Mieszkańcy getta warszawskiego wobec wiadomości o wojnie i Zagładzie, Warszawa 2021
Grabowski, Jan. Tropiąc Emanuela Ringelbluma. Udział polskiej Kriminalpolizei w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”. „Zagłada Żydów. Studia I Materiały”, 2014
Guterman, Bella. Na warcie – o Cywii Lubetkin po aryjskiej stronie Warszawy i w powstaniu warszawskim, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, t. 8, 2012
Gutman, Israel. Żydzi warszawscy 1939–1943. Getto – podziemie – walka, przeł. Zoja Perelmuter, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1993
Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Polski w Warszawie, 1943, Warszawa 2006
Lyon-Caen, Judith. Michel Borwicz: między Polską a Francją, między literaturą a historią, „Zagłada Żydów. Studia I Materiały”, t. 13, 2017
Ofer, Dalia. Escaping TheHolocaust. Illegal Immigration to the Land of Israel, 1939-1944, Oxford 1990
Panz Karolina, Sieci przetrwania – przemytnicy z Podhala i Spisza w czasie Zagłady, „Zagłada Żydów. Studia I Materiały”, (18), 2022, 86-128. https://doi.org/10.32927/zzsim.955
Panz, Karolina, Polit, Monika, & Kuma-Zielińska, E. (2023). „Na pamiątkę dla Pańskich synów i przyszłych pokoleń, by oddać cześć Pańskim czynom” – materiały do historii przemytnika Benziona Kalba. „Zagłada Żydów. Studia I Materiały”, (18), 520-563. https://doi.org/10.32927/zzsim.968
Prekerowa Teresa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942-1945, Państwowy Instytut Wydawniczy: Warszawa, 2019
Puławski Adam, Ostatnia poczta, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, t. 3, 2007
Ronen, Avihu. A cable that vanished, „Yad Vashem Studies”, 41:2 (2013)
Ronen, Avihu. Skazana na życie. Życie i dzienniki Chajki Klinger, tłum. Michał Sobelman, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny 2021
Stola, Dariusz. Nadzieja i Zagłada. Ignacy Schwarzbart, żydowski przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (1940–1945), Warszawa: Oficyna Naukowa, 1995
Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939-1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, Kraków 1969
Strony www:
The Holocaust in Slovakia, Holocaust Encyclopedia. https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-holocaust-in-slovakia
Jakow Zerubawel, https://sztetl.org.pl/miejscowosci/l/703-lwow/106-biogramy/4174-witkin-zerubawel-jakow [dostęp 19 sierpnia 2022]
Historia Szymona Gottesmana,https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-szymona-gottesmana; https://www.jta.org/archive/szymon-gotesman-dead-at-92 [dostęp 22 sierpnia 2022]
Josev Korniansky,
https://www.gfh.org.il/%D7%91%D7%A9%D7%9C%D7%99%D7%97%D7%95%D7%AA_%D7%97%D7%9C%D7%95%D7%A6%D7%99%D7%9D [dostęp 2 sierpnia 2022]
Licencja
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Maria Ferenc, „Gdzież źródło błogosławione, z którego czerpał on swą moc…” Pamięć o Mordechaju Anielewiczu w Polsce w latach 1943–1949 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Maria Ferenc, Rabin Josef Lejb Gelernter ze Skępego i jego ślady w Archiwum Ringelbluma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Maria Ferenc, Empatia jako szansa i jako ograniczenie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Maria Ferenc, Zagłada i niepamięć. Recenzja książki Rebeki Clifford Survivors. Children’s Lives After the Holocaust (New Haven and London, 2022) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
