English
Język Polski
Pierwszy dziennik Bronusia. Szpera w doświadczeniu dziecka
Ewa Wiatr
ewa.wiatr@uni.lodz.pl Biogramadiunkt w Centrum Badań Żydowskich Uniwersytetu Łódzkiego. Zajmuje się historią diaspory żydowskiej w Łodzi i regionie, głównie w okresie drugiej wojny światowej i Zagłady, ze szczególnym uwzględnieniem życia codziennego. Współredaktor i edytor wielu publikacji źródłowych, m.in. Kroniki getta łódzkiego, Encyklopedii getta łódzkiego, a także serii „Judaica Łódzkie” oraz wielu dzienników. Była członkiem zespołu opracowującego Leksykon getta łódzkiego, realizowany w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Kieruje projektem „Działalność Haszomer Hacair w okupowanej Polsce 1939–1945”, realizowanego przy wsparciu finansowym Claims Conference.
https://orcid.org/0000-0003-2675-0726
Centrum Badań Żydowskich UŁ
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 21 (2025), Strony: 226-246
Data zgłoszenia: 2025-07-09Data publikacji: 2025-12-27
https://doi.org/10.32927/zzsim.1124
Abstrakt
Prezentowane dokumenty to osobiste zapiski sześcioletniego Bronisława Leidera (po wojnie Ledowskiego), które można uznać za dziennik i list do matki. Powstały w okresie 6–12 września 1942 r., kiedy dzieci i osoby starsze deportowano z getta łódzkiego do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. Bronek, tak jak ponad 2 tys. osób, został oficjalnie wyłączony z deportacji. Umieszczono go w miejscu schronienia, którym był budynek opróżnionego kilka dni wcześniej szpitala. Kilkanaście słów zapisanych przez sześciolatka stanowi tło, na którym uwidaczniają się kulisy organizacji akcji deportacyjnej oraz wysiłków administracji żydowskiej i rodziców na rzecz ratowania najbliższych. Jest to też unikatowy dokument pokazujący relacje w rodzinie w okresie bezpośredniego zagrożenia śmiercią.
Bibliografia
Źródła archiwalne | Archival sources
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Łodzi
Google Scholar
278/1058, Księga meldunkowa domów
Google Scholar
278/1295, „Szpera”: zwolnienie dzieci i starców z wysiedlenia dokonane przez Biebowa i Fuchsa
Google Scholar
278/1296, „Szpera”: imienne listy osób (głównie dzieci i starców) zwolnionych z wysiedlenia
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem
Google Scholar
O.33/6326, Relacja Estery Frenkiel
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar
301/4001, Relacja Józefa Ledowskiego
Google Scholar
301/4006, Relacja Alicji Puterman
Google Scholar
Centrum Badań Żydowskich im. Filipa Friedmana Uniwersytetu Łódzkiego
Google Scholar
Relacja Estery (Daum) Frenkiel
Google Scholar
Źródła publikowane, dzienniki, wspomnienia | Published sources, diaries, memoirs
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 1: Listy o Zagładzie, oprac. Ruta Sakowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997.
Google Scholar
Kronika getta łódzkiego/Litzmannstadt Getto 1941–1944, t. 2: 1942, red. Julian Baranowski i in., Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego i Archiwum Państwowe w Łodzi, 2009.
Google Scholar
Krum-Ledowska Mira, Królewna z kukurydzy, b.m.w.: Kol Isze Publikacje, 2021.
Google Scholar
Rok za drutem kolczastym (na marginesie obwieszczeń Pana Prezesa Ch. Rumkowskiego). Obwieszczenia Przełożonego Starszeństwa Żydów z getta łódzkiego 91940–1944), oprac. Adam Sitarek, Ewa Wiatr, Warszawa: ŻIH, 2019.
Google Scholar
Sierakowiak Dawid, Dziennik, oprac. Ewa Wiatr, Adam Sitarek, Warszawa: ŻIH, 2016.
Google Scholar
Singer Oskar, Litzmannstadt-Getto, 16 września 1942 r. [w:] Oblicza getta. Antologia tekstów z getta łódzkiego, oprac. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2018.
Google Scholar
Literatura przedmiotu | Subject literature
Google Scholar
Kowalska-Leder Justyna, Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009.
Google Scholar
Lewiński Jerzy, Proces Hansa Biebowa, Warszawa: PRS, 1999.
Google Scholar
Filmografia | Filmography
Google Scholar
Fotoamator, reż. Dariusz Jabłoński, 1998, https://www.youtube.com/watch?v=Q1AG_Amm7nU
Google Scholar
Netografia | Netography
Google Scholar
Gazur Łukasz, Rysunki polskich dzieci to Pamięć Świata, „Spotkania z Zabytkami”, 5 maja 2025, https://spotkaniazzabytkami.pl/rysunki-polskich-dzieci-jako-pamiec-swiata/
Google Scholar
Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, kolekcje.polin.pl
Google Scholar
United States Holocaust Memorial Museum, „krążek życia” Ilony Winograd, https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn518659
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Autor&"Zagłada Żydów. Studia i Materiały"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
Czasopismo publikowane jest w standardzie Diamond Open Access na licencji CC-BY-4.0 Deed - Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa - Creative Commons
Inne teksty tego samego autora
- Ewa Wiatr, „Zdawanie Żydów” – udział policjantów granatowych w wysiedlaniu Żydów na przykładzie powiatu radomszczańskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Ewa Wiatr, Ruch hachszarowy w getcie łódzkim 1940–1941 w świetle dokumentów. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Ewa Wiatr, ‘Turning Jews Over’ – the Participation of ‘Blue’ Policemen in Deportations of Jews Illustrated with the Example of the Radomsko County , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2017)
- Ewa Wiatr, Wokół jednego listu. Losy wiedeńskich chrześcijan w getcie łódzkim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Redakcja, Ewa Wiatr, Adam Sitarek, Od Redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Ewa Wiatr, Na marginesie funkcjonowania sądów polskich w Generalnym Gubernatorstwie. Przypadek Majera Wolberga , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Ewa Wiatr, Knights of the Iron Cross in the Łódź Ghetto , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2013)
- Ewa Wiatr, „Wyprawa w świat”. Wywiady przeprowadzone w getcie łódzkim przez członków Ha-Szomer Ha-Cair [oprac. Ewa Wiatr] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Ewa Wiatr, Kawalerowie Krzyża Żelaznego w getcie łódzkim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
Podobne artykuły
- Krystyna Radziszewska, Wydział dla Wsiedlonych w getcie łódzkim w świetle dokumentów archiwalnych i tekstów autobiograficznych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Krzysztof Persak, Co dziś wiemy o niemieckich represjach za pomoc udzielaną Żydom? O książce Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Igor Szczupak, Anna Abakunowa, Omówienia najnowszej literatury na temat Zagłady Żydów: Ukraina , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Andrzej Grzegorczyk, Procedura i przebieg transportów kolejowych z getta łódzkiego do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem (styczeń–maj 1942 r.) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Jacek Leociak, Rocznice powstania w getcie warszawskim w dyskursie publicznym (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1943–1944, 1968, 2023) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Andrzej Czyżewski, Pamięć marginalizowana, niechciana, cicha… – łódzkie getto w polityce pamięci historycznej PRL , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Monika Stolarczyk-Bilardie, „Skoro Stolica Apostolska w 1942 wiedziała o tych wszystkich rzeczach, to dlaczego nie wykrzyczała [tego] światu?” Watykan wobec Zagłady: informacje z okupowanej Polski i ich odbiór za Spiżową Bramą, 1941–1943 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
- Jacek Walicki, Zygmunt Messing – dzieje Żyda o życiorysie niezgodnym z regułą , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Michał Trębacz, Oficjalne i intymne. Getto łódzkie w fotografiach , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Wojciech Mądry, Zagłada ludności żydowskiej i polskiej w Miechowie widziana oczyma nastolatka. Nieopublikowane wspomnienia Andrzeja Wędzkiego z lat 1939–1945 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
