Co dziś wiemy o niemieckich represjach za pomoc udzielaną Żydom? O książce Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), strony: 761-791
Data publikacji: 2020-12-16
Abstrakt
Autor artykułu omawia i poddaje kwantyfikacji wyniki najnowszych badań nad niemieckimi represjami za pomaganie Żydom na okupowanych ziemiach polskich podczas drugiej wojny światowej. Druga warstwa artykułu obejmuje analizę uwarunkowań politycznych, w jakich są dziś prowadzone w Polsce takie badania, i ich uwikłania w oficjalną państwową politykę pamięci. Analiza konstrukcji i języka publikacji, w której przedstawiono wyniki tych badań, ujawnia obszary istniejących tabu i pokazuje defensywny charakter współczesnego dyskursu o ratowaniu Żydów
Słowa kluczowe
zagłada Żydów, Holokaust, Sprawiedliwi, ludobójstwo, represje niemieckie, druga wojna światowa, okupacja niemiecka, ratowanie Żydów
Bibliografia
Aly Götz, Europe against the Jews 1880–1945, New York: Metropolitan Books, 2020.
Arad Yitzhak, The Operation Reinhard Death Camps. Belzec, Sobibor, Treblinka, wyd. popr. i rozsz., Bloomington: Indiana University Press, 2018.
Babińska Maria, Bilewicz Michał, Bulska Dominika, Haska Agnieszka, Winiewski Mikołaj, Stosunek do Żydów i ich historii po wprowadzeniu ustawy o IPN, analiza przygotowana na zlecenie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Centrum Badań nad Uprzedzeniami, Warszawa 2018 (druk elektroniczny, https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Analiza_Skutki_ustawy_o_IPN.pdf).
Bańkowska Aleksandra, Partyzantka polska z lat 1942–1944 w relacjach żydowskich, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2005, nr 1.
Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, Warszawa: Świat Książki, 2007.
Berendt Grzegorz, Cena życia – ekonomiczne uwarunkowania egzystencji Żydów po „aryjskiej stronie”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Bikont Anna, My z Jedwabnego, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004 (wyd. 2, Wołowiec: Czarne, 2012).
Bikont Anna, Sendlerowa. W ukryciu, Wołowiec: Czarne, 2017.
Bikont Anna, Żegota jako organizacja Żydów i Polaków [w:] Żydzi w walce z nazistowskimi Niemcami podczas drugiej wojny światowej, red. Krzysztof Persak (w przygotowaniu).
Błoński Jan, Biedni Polacy patrzą na getto, „Tygodnik Powszechny”, 11 I 1987, nr 2.
Cała Alina, Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej. Komisje specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Warszawa: ŻIH, 2014.
Chodakiewicz Marek Jan, Mord w Jedwabnem 10 lipca 1941. Prolog, przebieg, pokłosie, Kraków: Wyd. Arkadiusz Wingert, 2012.
Chodakiewicz Marek Jan, Po Zagładzie. Stosunki polsko-żydowskie 1944–1947, Warszawa: IPN, 2008.
Cichopek Anna, Pogrom Żydów w Krakowie 11 sierpnia 1945, Warszawa: ŻIH, 2000.
Czaczkowska Ewa, Uratujmy pamięć Sprawiedliwych, „Rzeczpospolita”, 27 V 2008.
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Domański Tomasz, Korekta obrazu? Refleksje źródłoznawcze wokół książki „Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski”, Warszawa: IPN, 2019.
Domański Tomasz, Korekty ciąg dalszy. Odpowiedź redaktorom i współautorom książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018 na ich polemikę z moją recenzją Korekta obrazu? Refleksje źródłoznawcze wokół książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa 2018, Warszawa 2019, Warszawa: IPN, 2020.
Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, red. Tatiana Berenstein, Artur Eisenbach, Adam Rutkowski, Warszawa: ŻIH, 1957.
Engelking Barbara, Jest taki piękny słoneczny dzień. Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Engelking Barbara, „Szanowny panie gistapo”. Donosy do władz niemieckich w Warszawie i okolicach w latach 1940–1941, Warszawa: IFiS PAN, 2003.
Engelking Barbara, Żydzi pomagający innym Żydom w ukrywaniu się po aryjskiej stronie w Warszawie [w:] Żydzi w walce z nazistowskimi Niemcami podczas drugiej wojny światowej, red. Krzysztof Persak (w przygotowaniu).
Forecki Piotr, Od „Shoah” do „Strachu”. Spory o polsko-żydowską przeszłość i pamięć w debatach publicznych, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
Forecki Piotr, Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej, Warszawa: IBL PAN, 2018.
Forecki Piotr, Zawadzka Anna, Reguła złotego środka. Kilka uwag na temat współczesnego dominującego dyskursu o „stosunkach polsko-żydowskich”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2015, nr 11.
Frydel Tomasz, Powiat dębicki [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Gieroń Roman, Półmrok. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych popełnionych przez chłopów wobec Żydów w województwie krakowskim, Kraków: IPN, 2020.
Godni synowie naszej Ojczyzny. Świadectwa nadesłane na apel Radia Maryja, t. 1–2, red. Alicja Augustyniak, Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 2002.
Górny Grzegorz, Sprawiedliwi. Jak Polacy ratowali Żydów przed Zagładą, Izabelin–Warszawa: Rosikon Press, 2013.
Grabowski Jan, „Ja tego Żyda znam!” Szantażowanie Żydów w Warszawie, 1939–1943, Warszawa: IFiS PAN, 2004.
Grabowski Jan, Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Grabowski Jan, Na posterunku. Udział polskiej policji granatowej i kryminalnej w zagładzie Żydów, Wołowiec: Czarne, 2020.
Grabowski Jan, Tropiąc Emanuela Ringelbluma. Udział polskiej Kriminalpolizei w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
Gross Jan Tomasz, Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny: Pogranicze, 2000.
Gross Jan Tomasz, Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Kraków: Znak, 2008.
Gross Jan Tomasz, Grudzińska-Gross Irena, Złote żniwa. Rzecz o tym, co się działo na obrzeżach zagłady Żydów, Kraków: Znak, 2011.
Hera Janina, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa: Neriton, 2014.
Inferno of Choices. Poles and the Holocaust, red. Sebastian Rejak, Elżbieta Frister, Warsaw: Rytm, 2012.
Iranek-Osmecki Kazimierz, Kto ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939–1945, Warszawa: IPN, 2009.
„Jak ci się uda uratować, pamiętaj”. Relacje „Sprawiedliwych” i o „Sprawiedliwych” z województwa zachodniopomorskiego, red. Paweł Knap, Szczecin: IPN, 2010.
Kaczmarski Krzysztof, Pogrom, którego nie było. Rzeszów 11–12 czerwca 1945 r. Fakty, hipotezy, dokumenty, Rzeszów: IPN, 2008.
Karski Jan, Zagadnienie żydowskie w Polsce pod okupacjami, „Mówią Wieki” 1992, nr 4.
Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, red. Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Kopówka Edward, Rytel-Andrianik Paweł, Dam im imię na wieki. Polacy z okolic Treblinki ratujący Żydów, Oxford–Treblinka: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 2011.
Korboński Stefan, Polacy, Żydzi i Holocaust, Warszawa: IPN, 2011.
Kowalska-Leder Justyna, „Nie wiem, jak mam ich cenić…” Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Kowalska-Leder Justyna, Wszechobecność Sprawiedliwych, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
Kranz Tomasz, Zagłada Żydów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010.
Krzyżanowski Łukasz, Dom, którego nie było. Powroty ocalałych do powojennego miasta, Wołowiec: Czarne, 2016.
Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, red. Israel Gutman, red. wyd. polskiego Dariusz Libionka, Robert Kuwałek, Adam Kopciowski, Kraków: Fundacja Instytutu Studiów Strategicznych, 2009.
„Kto w takich czasach Żydów przechowuje?…” Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, red. Aleksandra Namysło, Warszawa: IPN, 2009.
Kurek Ewa, Dzieci żydowskie w klasztorach. Udział żeńskich zgromadzeń zakonnych w akcji ratowania dzieci żydowskich w Polsce w latach 1939–1945, Zakrzewo: Replika, 2012.
Kuwałek Robert, Nowe ustalenia dotyczące liczby ofiar niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze, „Zeszyty Majdanka” 2014, nr 26.
Kuwałek Robert, Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010.
Lata czterdzieste. Początki polskiej narracji o Zagładzie, red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Leociak Jacek, Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010.
Libionka Dariusz, Antysemityzm i Zagłada na łamach prasy w Polsce w latach 1945–1946, „Polska 1944/45. Studia i materiały” 1997, t. 2.
Libionka Dariusz, Polskie piśmiennictwo na temat zorganizowanej i indywidualnej pomocy Żydom (1945–2008), „Zagłada Żydów. Studia Materiały” 2008, nr 4.
Libionka Dariusz, Powiat miechowski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Madaj Karol, Żuławnik Małgorzata, Proboszcz getta, Warszawa: IPN, 2010.
Markiel Tadeusz, Skibińska Alina, „Jakie to ma znaczenie, czy zrobili to z chciwości?”. Zagłada domu Trynczerów, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Mędykowski Witold, W cieniu gigantów. Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej kontekst historyczny, społeczny i kulturowy, Warszawa: ISP PAN, 2012.
Młynarczyk Jacek, Piątkowski Sebastian, Cena poświęcenia. Zbrodnie na Polakach za pomoc udzielaną Żydom w rejonie Ciepielowa, Kraków: ISS, 2007.
Montague Patrick, Chełmno. Pierwszy nazistowski obóz zagłady, tłum. Tomasz S. Gałązka, Wołowiec: Czarne, 2014.
Musiał Bogdan, Kto dopomoże Żydowi, współpraca Oliver Musiał, Poznań: Zysk i S-ka, 2019.
Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin: UMCS i ŻIH, 2012.
Nieudana korekta obrazu. Odpowiedzi redaktorów tomów oraz autorów poszczególnych rozdziałów na broszurę autorstwa dr. Tomasza Domańskiego, http://www.holocaustresearch.pl/index.php?show=555.
Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942–2015), red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Pamięć i nadzieja, Warszawa: Fundacja Lux Veritatis, 2017.
Piper Franciszek, Ilu ludzi zginęło w KL Auschwitz, Oświęcim: Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu, 1992.
Podbielska Alicja, Święta rodzina z Markowej. Kult Ulmów i polityka historyczna, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2019, nr 15.
Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie (1939–1946), red. August Grabski, IH PAN i in., Warszawa 2019.
Polacy–Żydzi 1939–1945. Wybór źródeł, red. Andrzej K. Kunert, Warszawa: ROPWiM i Rytm, 2001.
Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. Andrzej Żbikowski, Warszawa: IPN, 2006.
Polacy ratujący Żydów w czasie Zagłady. Przywracanie pamięci, Warszawa: IPN, 2016.
Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej, oprac. Kamila Sachnowska, Katarzyna Cegieła, Karol Madaj, Olga Tumińska, Warszawa: IPN, 2008 (seria „Teki Edukacyjne IPN”).
Prekerowa Teresa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Warszawa: PIW, 1982 (wyd. 2 2019).
Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Warszawa: IFiS PAN, 2007.
Rączy Elżbieta, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939–1945, Rzeszów: IPN, 2008.
Rączy Elżbieta, Witowicz Igor, Polacy ratujący Żydów na Rzeszowszczyźnie w latach 1939–1945, Rzeszów: IPN, 2011.
Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, red. Aleksandra Namysło, Grzegorz Berendt, Warszawa: IPN i ISS, 2014 (druk elektroniczny).
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, red. Sebastian Piątkowski, t. 1: Dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa: IPN, 2018; t. 2: Dystrykt krakowski Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa: IPN, 2020; t. 3: Dystrykt lubelski Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa: IPN, 2020; t. 4: Dystrykt radomski Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa: IPN, 2020..
Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, t. 1, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Warszawa: IPN, 2019.
Ringelblum Emanuel, Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej (uwagi i spostrzeżenia) [w:] Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29a: Pisma Emanuela Ringelbluma z bunkra, oprac. Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein, Magdalena Siek, Warszawa 2018.
Rusiniak Martyna, Obóz zagłady Treblinka II w pamięci społecznej (1943–1989), Warszawa: Neriton, 2008.
Skibińska Alina, Powiat biłgorajski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Skibińska Alina, Tokarska-Bakir Joanna, Barabasz i Żydzi. Z historii oddziału AK „Wybranieccy”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2011, nr 7.
Sprawiedliwi i ich świat. Markowa w fotografii Józefa Ulmy, red. Mateusz Szpytma, Kraków: IPN, 2015.
Szarek Jarosław, Szpytma Mateusz, Rodzina Ulmów. W hołdzie miłosiernym. Przejmująca historia polskiej rodziny, która poświęciła swoje życie, ratując Żydów, Kraków: Rafael. 2014.
Szarota Tomasz, U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie Warszawa, Paryż, Amsterdam, Antwerpia, Kowno, Warszawa: Sic!, 2000.
Szpytma Mateusz, The Risk of Survival. The Rescue of the Jews by the Poles and the Tragic Consequences for the Ulma Family, Warszawa: IPN, 2009.
Szulikowska Maria Elżbieta, Markowskie bociany. Opowieść o bohaterskiej rodzinie Wiktorii i Józefa Ulmów, Przemyśl: Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej, 2017.
Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews during the Holocaust, red. Ryszard Walczak i in., Warszawa: IPN, 1997.
Tokarska-Bakir Joanna, Bracia miesiące. Studia z antropologii historycznej Polski 1939–1946 (w druku).
Tokarska-Bakir Joanna, Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946, Wołowiec: Czarne, 2012.
Tokarska-Bakir Joanna, Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, t. 1–2, Warszawa: Czarna Owca, 2018.
Tryczyk Mirosław, Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2015.
Urynowicz Marcin, Zorganizowana i indywidualna pomoc Polaków dla ludności żydowskiej eksterminowanej przez okupanta niemieckiego w okresie drugiej wojny światowej [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. Andrzej Żbikowski, Warszawa: IPN, 2006.
Wokół Jedwabnego, t. 1–2, red. Paweł Machcewicz, Krzysztof Persak, Warszawa: IPN, 2002.
Wokół pogromu kieleckiego, red. Łukasz Kamiński, Jan Żaryn, Warszawa: IPN, 2006.
Zagłada Żydów i stosunki polsko-żydowskie podczas II wojny światowej. Katalog publikacji 2000–2019, IPN, Warszawa 2019.
Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, wstęp Krzysztof Persak, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Złote serca czy złote żniwa? Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów, red. Marek Jan Chodakiewicz, Wojciech Jerzy Muszyński, Warszawa: The Facto, 2011.
Żaryn Jan, Polacy ratujący Żydów. Historie niezwykłe, Warszawa: Neriton, 2014.
Żbikowski Andrzej, U genezy Jedwabnego. Żydzi na Kresach Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej wrzesień 1939 – lipiec 1941, Warszawa: ŻIH, 2006.
Żukowski Tomasz, Wielki retusz. Jak zapomnieliśmy, że Polacy zabijali Żydów, Warszawa: Wielka Litera, 2018.
Licencja
Copyright (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Krzysztof Persak, Ekshumacja, której (prawie) nie było. Prace archeologiczno-ekshumacyjne w Jedwabnem w 2001 r. i ich wyniki , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Krzysztof Persak, Wydmuszka. Lektura krytyczna Miast śmierci Mirosława Tryczyka , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)