English
Polish
Wydział dla Wsiedlonych w getcie łódzkim w świetle dokumentów archiwalnych i tekstów autobiograficznych
Krystyna Radziszewska
redakcja@holocaustresearch.pl Biogrampracownik naukowy w Zakładzie Niemcoznawstwa Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Łódzkiego. Autorka licznych artykułów o życiu społecznym i kulturalnym łódzkich Żydów i Niemców oraz artykułów na temat literatury i kultury w łódzkim getcie. Opublikowała wiele tekstów źródłowych z łódzkiego getta. Jest współredaktorką pięciotomowej Kroniki łódzkiego getta w językach oryginału (w języku polskim i niemieckim) oraz Encyklopedii getta łódzkiego. W latach 2012–2017 kierowała projektem NPRH „Kultura i literatura łódzkich Żydów 1918–1950. Krytyczna edycja źródeł”, w ramach którego ukazało się sześć tomów tekstów źródłowych. Obecnie kieruje projektami NPRH „kultura literacka Łodzi do 1939 r. (2015–2021) oraz „Łódzka awangarda jidysz” (2018–2023). Jest współwydawcą serii wydawniczej „Łódzkie Judaica”. Monografia Flaschenpost aus der Hölle. Texte aus dem Lodzer Getto (2011) jest poświęcona twórczości w łódzkim getcie
https://orcid.org/0000-0002-6508-9742
Uniwersytet Łódzki, Zakład Niemcoznawstwa Instytutu Filologii Germańskiej
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), strony: 554-577
Data publikacji: 2020-12-15
Abstrakt
Jesienią 1941 r. do getta w okupowanej Łodzi deportowano 20 tys. Żydów z Rzeszy i Protektoratu Czech i Moraw. Przeważały wśród nich osoby starsze, wiele z nich było schorowanych. Ich przybycie pogorszyło i tak ciężkie warunki w getcie, natomiast dla nich zmiana miała drastyczny wymiar – stłoczeni w tzw. kolektywach, byli skazani na wegetowanie bez podstawowych wygód i narastający głód. Do zajmowania się tą wielotysięczną grupą ludzi żydowska administracja getta powołała specjalny urząd: Wydział dla Wsiedlonych. Przechodziły przez niego wszystkie sprawy bytowe i organizacyjne deportowanych. W artykule omówione zostały funkcje i działania Wydziału oraz zarysowano sytuację „wsiedleńców” w getcie na podstawie materiałów archiwalnych oraz dokumentów osobistych
Słowa kluczowe
getto łódzkie, deportacje z Rzeszy, Protektoratu Czech i Moraw, Wydział dla Wsiedlonych, Żydzi zachodnioeuropejscy
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Państwowe w Łodzi (AP Łódź)
Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim, Wydział dla Wsiedleńców
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Zbiór materiałów do dziejów ludności żydowskiej w Łodzi 1939–1944, 205/348; 205/460–600
Archiwum Yad Vashem Archive (AYV)
Abteilung für Eingesiedelte, RG O6/213
Zonabend Collection, O34/609
Archiwum Leo Baeck Institute w Nowym Jorku
Relacja Ruth Alton-Tauber, „Deportiert von den Nazis“, Call No.: ME 9; MM 2
Źródła publikowane / Published sources
Buton de Alice, Drobny przekrój getta [w:] Kronika getta łódzkiego / Litzmannstadt Getto 1941–1944, t. 5: Suplementy, red. Julian Baranowski i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ i Archiwum Państwowe w Łodzi, 2009.
Dokumenty i materiały do dziejów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 3: Getto łódzkie, cz. 1, oprac. Artur Eisenbach, Warszawa–Łódź–Kraków: CŻKH, 1946.
Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2014.
Hauser Irene, Dziennik z łódzkiego getta / Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto, red. Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2019.
Heilig Bernard, Pierwsze siedem miesięcy w getcie w Litzmannstadt [w:] Studia i szkice dedykowane Julianowi Baranowskiemu, red. Ewa Wiatr, Piotr Zawilski, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi: 2010.
Kronika getta łódzkiego / Litzmannstadt Getto 1941–1944, red. Julian Baranowski i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ i Archiwum Państwowe w Łodzi, 2009.
Rok za drutem kolczastym, oprac. Adam Sitarek, Ewa Wiatr, Warszawa: ŻIH, 2019.
Rozensztajn Szmul, Notatnik, oprac. Monika Polit, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i ŻIH, 2008.
Rudnicki Adolf, Kupiec łódzki, Warszawa: PIW, 1963.
Sierakowiak Dawid, Dziennik, oprac. Ewa Wiatr, Adam Sitarek, Warszawa: ŻIH, 2016.
Singer Oskar, „Przemierzając szybkim krokiem getto…” Reportaże i eseje z getta łódzkiego, tłum. Krystyna Radziszewska, Łódź: Oficyna Bibliofilów, 2002.
„Słuchają słów prezesa…” Księga przemówień Chaima Mordechaja Rumkowskiego, oprac. Michał Trębacz, Adam Sitarek, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi, 2011.
Wołkowski Konstanty, Wspomnienia z łódzkiego getta, „Wędrownik. Biuletyn PTTK w Łodzi” 1983.
Zelkowicz Józef, Notatki z getta łódzkiego 1941–1944, red. Michał Trębacz i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2016.
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Alberti Michael, Die Verfolgung und Vernichtung der Juden im Reichsgau Wartheland 1939–1955, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2006,
Browning Christopher, Die Entfesselung der „Endlösung”. Nationalsozialistische Judenpolitik 1939–1942, tłum. Klaus-Dieter Schmidt, München: Propyläen Verlag, 2003 [wyd. oryg.: The Origins of the Final Solution: The Evolution of the Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942, Lincoln: University of Nebraska Press, 2007; wyd. polskie: Geneza „ostatecznego rozwiązania”. Ewolucja nazistowskiej polityki wobec Żydów wrzesień 1939 – marzec 1942, współpraca Jürgen Matthäus, tłum. Barbara Gutowska-Nowak, Kraków 2012].
Dąbrowska Danuta, Wsiedleni Żydzi zachodnioeuropejscy w getcie łódzkim, „Biuletyn ŻIH” 1968, nr 1/2 (65/66).
Die Ermordung der europäischen Juden. Eine umfassende Dokumentation des Holocausts 1941–1945, red. Peter Longerich, München–Zürich: Piper, 1989.
Gottwaldt Alfred, Schulle Diana, Die „Judendeportationen” aus dem Deutschen Reich 1941–1945, Wiesbaden: Marixverlag, 2005
Gruner Wolf, Von der Kollektivausweisung zur Deportation der Juden aus Deutschland (1938–1945). Neue Perspektiven und Dokumente [w:] Deportationen der Juden aus Deutschland. Pläne – Praxis – Reaktionen 1938–1945, red. Birthe Kundrus, Beate Meyer, Göttingen: Wallstein, 2004.
Longerich Peter, Politik der Vernichtung. Eine Gesamtdarstellung der Judenverfolgung, München–Zürich: Piper, 1998,
Nisko. Die ersten Judendeportationen, red. Joseph W. Moser, Jonny Moser, Wien: Edition Steinbauer, 2012.
Rubin Icchak (Henryk), Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939–1945, Londyn: Kontra 1988.
Wiatr Ewa, Kawalerowie Krzyża Żelaznego w getcie łódzkim, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2012, nr 8.
Licencja
Copyright (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
