English
Polish
„Skoro Stolica Apostolska w 1942 wiedziała o tych wszystkich rzeczach, to dlaczego nie wykrzyczała [tego] światu?” Watykan wobec Zagłady: informacje z okupowanej Polski i ich odbiór za Spiżową Bramą, 1941–1943
Monika Stolarczyk-Bilardie
monika.bilardie@kuleuven.be BiogramMonika Stolarczyk-Bilardie – absolwentka germanistyki (UW, 2008), niderlandystyki (UW, 2009) i historii ze specjalizacją w studiach nad Zagładą i ludobójstwem (Uniwersytet Amsterdamski, 2017). Od 2020 r. jest stypendystką FWO Flanders na KU Leuven (Uniwersytet w Lowanium, Belgia), gdzie pisze doktorat na temat Piusa XII, Polski i Zagłady. Jako jedna z pierwszych badaczy przeprowadziła kwerendę w nowo udostępnionych archiwach watykańskich z okresu pontyfikatu Piusa XII.
https://orcid.org/0000-0001-6353-2010
FWO Flanders PhD Fellow, KU Leuven
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 29-84
Data publikacji: 2024-12-17
Abstrakt
W artykule została przeanalizowana chronologia informacji o prześladowaniach i masowych mordach Żydów od czerwca 1941 do lata 1943 r., jakie Watykan otrzymywał z będącej pod okupacją hitlerowską Polski. Przedstawione zostały kanały komunikacji między Polską a Stolicą Apostolską i ocena ich wiarygodności oraz rzetelności. Ponadto w artykule rozważana jest treść tych źródeł i reakcje na nie ze strony Watykanu. Wykazano, że Pius XII był obszernie informowany o Holokauście przez zaufane źródła w miarę jego rozwoju. Dokumenty ujawniają, że informacje te były na poziomie dyplomacji zatajane przez Watykan i podkreślają ukryty element ludzki wpływający na zakulisowe podejmowanie decyzji w Sekretariacie Stanu, zwłaszcza nieznaną wcześniej rolę przyszłego papieża Pawła VI jako hamującego przepływ doniesień o Zagładzie. W artykule zostało zaproponowane odejście od interpretacji, zgodnie z którą orędzie bożonarodzeniowe z 1942 r. stanowiło reakcję Watykanu na Holokaust. Dokumenty pokazują, że decyzja o tym, jak zareagować na ludobójstwo, została podjęta już wczesną jesienią 1942 r. Treść artykułu rzuca też nowe światło na postawy polskiej hierarchii kościelnej wobec Zagłady. Z jednej strony dekonstuuje mit arcybiskupa Sapiehy, a z drugiej odkrywa kluczową rolę biskupa Adamskiego w rozpowszechnianiu informacji o postępującej Zagładzie.
Słowa kluczowe
informacje o Zagładie, świadomość Zagłady w Watykanie, Pius XII, Giovanni Battista Montini, Giovanni Malvezzi, Adam Sapieha, Stanisław Adamski, Polski Kościół katolicki w czasie II Wojny Światowej
Bibliografia
Źródła archiwalne/ Archival sources
Archivum Romanum Societatis Iesu
/320, Fondo Ledóchowski
Archiwum Apostolskie Watykanu
Pio XII, Segreteria Stato, Titoli, Anno 1939, Rappresentanze
Pio XII, Segreteria Stato, Commissione Soccorsi 198, 199, 200, 206, 207, 209
Archiwum Historyczne Sekretariatu Stanu, Sekcja ds. Stosunków z Państwami
Pio XII, Parte I, Ebrei 45
Pio XII, Parte I, Extracta, Germania 742, Ebrei – persecuzione e barbarie nei paesi occupati
Pio XII, Parte I, Polonia 207, Delegato Apostolico
Pio XII, Parte I, Polonia 214, Propaganda ostile alla Santa Sede
Pio XII, Parte I, Polonia 216, Situazione politica e religiosa della Polonia, eccettuato il Warthegau, dal febbraio 1942
Pio XII, Parte I, Polonia 220, Katovice [sic!]. Situazione della diocesi
Pio XII, Parte I, Polonia 223, Varsavia. Condizioni di salute di Mons. Stanislao Gall ed eventuale successione nell’Amministrazione dell’Arcidiocesi
Pio XII, Parte I, Polonia 244, Allocuzione pontifica tenuta al Sacro Collegio il 2 giugno 1943
Pio XII, Parte I, Russia 695, 696
Pio XII, Parte I, Stati Ecclesiastici 625 II, Amministrazione ecc.che di territori posti ai confini della Germania, della Polonia e della Slovachia
Pio XII, Parte I, Stati Ecclesiastici 630, (Polonia) Guerra europea 1939. Situazione della Polonia invasa
Pio XII, Parte I, Stati Ecclesiastici 688a, Polonia – Situazione religiosa della Polonia nel secondo anno di guerra (dal settembre 1940)
Biblioteka Jagiellońska
III 95, Druki ulotne z lat 1939–1945
Źródła publikowane / Published sources
Foreign Relations of the United States (FRUS), Diplomatic Papers, 1942, Europe, t. 3, red. G. Bernard Noble, E.R. Perkins, Washington: United States Government Printing Office, 1961.
Actes et Documents du Saint Siège Relatifs à la Seconde Guerre Mondiale, red. Pierre Blet S.J., Angelo Martini S.J., Burkhart Schneider S.J., Robert Graham S.J., t. 1–11, Vatican City, 1965–1981.
Biblia Tysiąclecia, https://biblia.deon.pl/
Literatura przedmiotu / Content related literature
Addio a Luciana Frassati testimone del Novecento, „La Reppublica”, 7 X 2007.
Bednarski Damian, I vescovi polacchi e la salvaguardia degli ebrei [w:] La Chiesa cattolica in Europa centro-orientale di fronte al Nazionalsocialismo 1939–1945, red. Jan Mikrut, Gabrielli 2019.
Berkhof Karel, „Total Annihilation of the Jewish Population”: The Holocaust in the Soviet Media, „Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History”, zima 2009, t. 10 (1).
Breitman Richard, Official Secrets. What the Nazis Planned, What the British and Americans Knew, New York: Farrar, Straus and Giroux, 1999.
Brown-Fleming Suzanne, Pope Pius XII, Vatican Neutrality and the Holocaust: Case Studies from the Newly Opened Vatican Archives [w:] The Vatican and Permanent Neutrality, red. Marchall J. Breger, Herbert R. Reginbogin, Lanham: Rowman & Littlefield, 2022.
Coco Giovanni, Concevoir le secours. Pie XII, La Secrétairerie d’État du Vatican et l’assistance aux juifs (1938–1947), „Revue d’Histoire de la Shoah”, październik 2023, t. 218, nr 2.
Coco Giovanni, Gli scritti di Pio XII e il radiomessaggio del Natale 1942, „Rivista di Storia della Chiesa in Italia” 2020, nr 1.
Coco Giovanni, Writing and Rewriting History. The Opening of the Vatican Archives for Pius XII’s Pontificate [w:] The Global Pontificate of Pius XII. War and Genocide, Reconstruction and Change, 1939–1950, red. Simon Unger-Alvi, Nina Valbousquet, Bergnhahn Books, 2024.
Coppa Frank J., The Life and Poltificate of Pope Pius XII. Between History and Controversy, Washington: Catholic University of America Press, 2013.
Domeier Norman, Weltöffentlichkeit und Diktatur. Die amerikanischen Auslandskorrespondenten im „Dritten Reich”, Getynga: Wallstein Verlag, 2021.
Fleming Michael, Intelligence from Poland on Chełmno: British responses, “Holocaust Studies” 2015, t. 21, nr 3.
Fleming Michael, In the Shadow of the Holocaust: Poland, the United Nations War Crimes Commission and Search for Justice, Cambridge University Press, 2022.
Franzinelli Mimmo, L’Ordinariato militare dal fascismo alla Guerra fredda, „Italia Contemporanea” 2004, t. 233.
Friedländer Saul, Pie XII et le IIIe Reich. Documents, Paris: Éditions du Seuil, 1964.
Friedländer Saul, The Years of Extermination: Nazi Germany and the Jews, 1939–1945, New York: Harper Collins, 2007.
Harris Jeremy, Broadcasting the Massacres. An Analysis of the BBC’s Contemporary Coverage of the Holocaust, „Yad Vashem Studies” 1996, nr 25.
Hilberg Raul, Sprawcy, ofiary, świadkowie. Zagłada Żydów 1933–1945, tłum. Jerzy Giebułtowski, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Cyklady, 2007.
Himka John-Paul, „Metropolitan Andrey Sheptytsky and the Holocaust”, referat wygłoszony na konferencji inaugurującej „Polin: Studies in Polish Jewry” w Ambasadzie RP w Londynie 16 I 2014 r., http://www.aapjstudies.org/index.php?id=220.
Hlond Cardinal August, The Persecution of the Catholic Church in German-occupied Poland: Reports Presented by H.E. Cardinal Hlond, Primate of Poland, to Pope Pius XII, Vatican Broadcasts, and Other Reliable Evidence, London: Burns, Oates, 1941.
Hochhuth Rolf, Namiestnik. Tragedia chrześcijańska [w:] Jesienny wieczór i inne dramaty, tłum. Danuta Żmij-Zielińska, Kraków, Warszawa: Dział Wydawnictw Instytutu Książki, 2013.
Ickx Johan, Le Bureau: Les juifs de Pie XII, Paris: Michel Lafon, 2020.
Kertzer David, The Pope and Mussolini: The Secret History of Pius XI and the Rise of Fascism in Europe, New York: Random House, 2014.
Laqueur Walter, The Terrible Secret. An Investigation into the Suppression of Information about Hitler’s ‘Final Solution’, London: Weidenfeld and Nicolson, 1980.
Libionka Dariusz, Głową w mur. Interwencje Kazimierza Papée, polskiego ambasadora przy Stolicy Apostolskiej, w sprawie zbrodni niemieckich w Polsce, listopad 1942 – styczeń 1943, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2006, nr 2.
Libionka Dariusz, Polska hierarchia kościelna wobec eksterminacji Żydów – próba krytycznego ujęcia, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, nr 5.
Manzo Michele, Don Pirro Scavizzi. Prete romano (1884–1964), Casale Monferrato: Edizione Piemme, 1997.
Modras Ronald E., The Catholic Church and Antisemitism: Poland, 1933–1939, London: Routledge, 1994.
Morley John F., Vatican Diplomacy and the Jews during the Holocaust, 1939–1943, New York: KTAV Publ. House, 1980.
Neander Joachim, The Danzig Soap Case: Facts and Legends around ‘Professor Spanner’ and the Danzig Anatomic Institute 1944–1945, „German Studies Review”, luty 2006, t. 29, nr 1.
Phayer Michael, The Catholic Church and the Holocaust, 1930–1965, Bloomington: Indiana University Press, 2000.
Phayer Michael, „Udzielanie pomocy Żydom nie jest rzeczą łatwą”. Polityka Watykanu wobec Zagłady – ciągłość czy zmiana?, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, nr 5.
Puławski Andrzej, Wobec „niespotykanego w dziejach mordu”. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wielkiej akcji” do powstania w getcie warszawskim, Chełm: Stowarzyszenie Rocznik Chełmski, 2018.
Riccardi Andrea, La Guerra del silenzio: Pio XII, il nazismo, gli ebrei, Rome–Bari: Laterza, 2022.
Sarfatti Michele, I confini di una persecuzione: il fascismo e gli ebrei fuori d’Italia (1938–1943), Roma: Viella, 2023.
Stolarczyk-Bilardie Monika, Le Vatican et la Shoah. La rétention de l’information en provenance de Pologne, 1941–1942, „Revue d’Histoire de la Shoah”, październik 2023, t. 208, nr 2.
Stolarczyk-Bilardie Monika, The Terrible Secret. Reflection on the Holocaust Awareness in the Vatican, June 1941 – December 1942 [w:] Pius XII and the Low Countries (1939–1958), red. Kim Christiaens, Jan De Volder, Sam Kuijken, Dries Vanysacker, Bibliothèque de la Revue d’Histoire Ecclésiastique (BRHE), w przygotowaniu do druku w 2025.
Stopniak F., Duchowieństwo katolickie i Żydzi w Polsce w latach II wojny światowej, „Studia na Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi Acta Universitatis Wratislaviensis” 1987, nr 816.
Stone Levi, Quantifying the Holocaust: Hyperintense Kill Rates during the Nazi Genocide, „Science Advances” 2029, nr 5, eaau7292, DOI: 10.1126/sciadv.aau7292.
Simon Unger-Alvi, Nina Valbousquet, Introduction. Conservative Continuities and Roads to Reform in a Global Catholic Church [w:] The Global Pontificate of Pius XII. War and Genocide, Reconstruction and Change, 1939–1950, red. Simon Unger-Alvi,Nina Valbousquet, Bergnhahn Books, 2024.
Ventresca Robert, Soldier of Christ. The Life of Pope Pius XII, Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press, 2013.
Wesołowski Piotr, Historia Łodzi. Od imperium Poznańskiego do Manufaktury, „Gazeta Wyborcza Tygodnik Łódź”, 19 V 2016.
Wolf Hubert, Hinkel Sascha, Richter Elisabeth-Marie, Schepers Judith, Schüler Barbara, „Je dois mentioner que je suis juif…” Questions soulevées par l’édition critique en ligne des archives du Vatican, concernant les requêtes de Juifs, „Revue d’Histoire de la Shoah”, październik 2023, t. 218, nr 2.
Wolf Huber, Verschlossen, verwechselt, verlegt, verbrannt: Das Schicksal der Weihnachtsansprache Pius’ XII. von 1942, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 2022, t. 70, nr 4.
Zuccotti Susan, Under His Very Windows. The Vatican and the Holocaust in Italy, New Haven & London: Yale University Press, 2000.
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
