English
Polish
Reports on an on-site inspection of the former camp area at Chełmno and the Rzuchów forest on 1 April 1945 by representatives of the Turek county authorities
Bartłomiej Grzanka
b.grzanka@chelmno-muzeum.eu Biohistorian, head of the Museum of the former German extermination camp Kulmhof in Chelmno nad Nerem Branch of the Martyrological Museum in Żabikowo. Author of, among other publications, Przybysze z zaświatów. Escaped from the German extermination camp in Chelmno (2022), compiled the first full Polish edition of the diary of Nadleśniczy Heinz May, a German witness to the Holocaust at Kulmhof (2018), author of articles published in "Zagładzie Żydów. Studies and Materials", the annual of the Kalisz Society of Friends of Science "Polonia Maior Orientalis", "Rocznik Kolski" and publications on regionalist topics.
https://orcid.org/0000-0002-9301-0237
Museum of the former German extermination camp Kulmhof in Chelmno nad Nerem A branch of the Martyrological Museum in Żabikowo
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 19 (2023), pages: 533-557
Publication date: 2023-12-23
Abstract
After the liquidation of the Chełmno extermination camp, the post-camp areas remained unattended by local authorities for two months. On 1 April 1945, thanks to the personal efforts of Holocaust survivor Jakub Waldman, a commission of representatives of the authorities of the neighboring Turek county arrived at Chełmno. The results are the reports presented below, which testify to the knowledge of villagers and residents about the crimes committed by the SS-Sonderkommando Kulmhof. The materials collected by the commission were handel over to the Central Jewish Historical Commission in Łódź, which, on 26 May 1945, led to an on-site inspection of the former camp area by members of the Main Commission for the Investigation of German Crimes in Poland headed by Zofia Nałkowska, and then to the launch of an official investigation by the examining judge of the District Court in Łódź, Władysław Bednarz.
Keywords
Kulmhof death camp, Chełmno, Jakub Waldman, minutes
References
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu
Akta procesu Henryka Mani, 1069/1/10/1
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 165/271
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Koninie
Starostwo Powiatowe w Turku, sygn. 4, 9, 481
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Zbiór relacji Żydów Ocalałych z Zagłady, 301/153, 301/5349, 301/5350 Zbiór pamiętników Żydów Ocalałych z Zagłady, 302/220
Źródła publikowane / Published Sources
Dokumenty i materiały, t. 1: Obozy, oprac. Nachman Blumental, Łódź: CŻKH, 1946.
Dokumenty i materiały do dziejów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 2: Akcje i wysiedlenia, oprac. Józef Kermisz, Warszawa–Łódź–Kraków: CŻKH, 1946.
Grzanka Bartłomiej, Przybysze z zaświatów. Uciekinierzy z niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie, Chełmno: Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, 2022.
Grzanka Małgorzata, Zięba Agnieszka, „Nazwali to, że biorą na robotę...”. Dokumenty osobiste więźniów niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie, Chełmno: Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, 2021.
Litka Piotr, Lorek Zdzisław, Pawlikowski Grzegorz, Nieznane opracowanie: Waldemar Szulc, „Chełmno nad Nerem (Kulmhof) Hitlerowski obóz natychmiastowej zagłady”,
„Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16.
Mówią świadkowie Chełmna, red. Łucja Pawlicka-Nowak, Konin–Łódź: Oficyna Bibliofilów, 2004.
Relacja Mordechaja Żurawskiego z Chełmna nad Nerem „Moje przeżycia z 1940 roku”, oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, Monika Polit, tłum. z jidysz Monika Polit, Anna Styczyńska, Miłosz Omietoński, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16.
Świadectwa Zagłady. Obóz w Chełmnie nad Nerem. Getto wiejskie Czachulec, wybór dok., wstęp i oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, współpr. Jolanta Adamska, Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2014.
Literatura przedmiotu Content related Literature
Bednarek Jerzy, Antykomunistyczny oddział partyzancki Eugeniusza Kokolskiego „Groźnego” (sierpień 1945 r. – marzec 1946 r.) [w:] Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. Agnieszka Łuczak, Aleksandra Pietrowicz, „Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, t. 23, Poznań: IPN, 2016.
Bednarz Władysław, Obóz straceń w Chełmnie nad Nerem, Warszawa: PIW, 1946.
Ghetto Litzmannstadt 1941–1944. Dokumenty a vypovedi o živote českych židů w lodžskem ghettu, oprac. Richard Seemann, Praha: Ústav mezinárodních vztahů ve spoluprácis Terezínským památníkem, 2000.
Grzanka Bartłomiej, Grzanka Małgorzata, Cień zagłady. Początki funkcjonowania niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, Chełmno: Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, 2020.
Janicki Paweł, Heidemühle, czyli młyn na wrzosowisku. Historia getta wiejskiego w Czachulcu Nowym, Kawęczyn: Urząd Gminy Kawęczyn, 2021.
Kaszyński Mariusz, Stanisław Kaszyński (1903–1942) – sprawiedliwy, który nie pozostawał bierny wobec nieszczęścia innych, „Polonia Maior Orientalis” 2017, t. 4.
Litka Piotr, Lorek Zdzisław, Pawlikowski Grzegorz, Śledztwo sędziego Bednarza w sprawie niemieckiego obozu zagłady Kulmhof, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2018, nr 14.
Miłosz Jan, Piasecki Andrzej, W socjalistycznej Polsce (1945–1989) [w:] Dzieje Turku, red.
Czesław Łuczak, Edmund Makowski, Poznań: Wydawnictwo WBP, 2002.
Montague Patrick, Chełmno, pierwszy nazistowski obóz zagłady, tłum. Tomasz S. Gałązka, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2014.
Obóz śmieci w Chełmnie, „Robotnik”, 5 VI 1945.
Sefer zikaron le-kehilat Turek we li-kedoszeha, Tel Awiw 1982.
Serwański Edward, Z dziejów wielkopolskiej konspiracji (1939–1945), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1999.
Siepracka Dorota, Stanisław Kaszyński wobec eksterminacji Żydów w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem [w:] „Kto w takich czasach Żydów przechowuje?...”. Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, red. Aleksandra Namysło, Warszawa: IPN, 2009.
Silberklang Dawid, Józef Kermisz (1907–2005) – twórca badań nad Szoa, „Zagłada Żydów.
Studia i Materiały” 2014, nr 10.
Słowa są zbyt słabe... Jeszcze jedna mordownia hitlerowska, „Głos Wielkopolski”, 21 VIII 1945.
Stryjkowski Krzysztof, W okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1945) [w:] Dzieje Turku, red. Czesław Łuczak, Edmund Makowski, Poznań: Wydawnictwo WBP, 2002.
Ziółkowska Anna, Obozy pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce w latach okupacji hitlerowskiej (1941–1945), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005.
Netografia
www.yvng.yadvashem.org
License
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
