English
Polish
The City after the Holocaust: The Jewish Quarter in Lublin and its Commemorations
Marta Kubiszyn
marta.kubiszyn@poczta.umcs.lublin.pl Bio
Marta Kubiszyn - art historian, assistant professor at the Department of Jewish Culture and History at the Institute of Cultural Studies of the Maria Curie-Skłodowska University in Lublin. She deals with the issues of shaping the narrative about the past (especially with the use of spoken testimonies and photos and in the context of the problems related to places and spaces), artistic activities aimed at commemorating the Holocaust, and multicultural education and education about the Holocaust.
https://orcid.org/0000-0002-3868-9398
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Kulturoznawstwa
Joanna Zętar
asia@tnn.lublin.pl BioJoanna Zętar – historyczka sztuki, dziennikarka, animatorka kultury. Od 2001 r. pracuje w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN”. Redaktorka portalu www. leksykon.teatrnn.pl, działającego w ramach Laboratorium Teatru NN – Nowe Narracje. W swoich zainteresowaniach skupia się na problematyce fotografii, przestrzeni miast, pamięci i wizualizacji dziedzictwa kulturowego. Doktorantka kierunku nauki o mediach na Wydziale Politologii UMCS.
Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Zakład Filozofii i Socjologii Polityki
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 15 (2019), pages: 387-418
Publication date: 2018-12-20
Abstract
During World War Two, the urban structures along with buildings of several Jewish quarters in Poland as well as in other European countries were demolished by the Nazis to a great degree. After 1989, the process of recovering the memory of the Jews developed. Many buildings in the areas of former Jewish districts were renovated to serve as an element of local tourist offers. At the same time, non-commercial, educational and artistic projects commemorating the Holocaust were initiated. In this paper such issues are a reference point for analyzing the post-war history of “Podzamcze”, the former Jewish neighbourhood in Lublin from the destruction of the historical Jewish quarter in 1942–1954, via creating a new urban structure in its former location by the communist regime in 1954, to the initiatives undertaken on a wider scale since the 1980s focused on commemorating Jews of Lublin and the district itself within its former area.
Keywords
Lublin, Podzamcze, post-World War Two period, commemoration of the Holocaust
References
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe w Lublinie (AP Lublin)
Akta Miasta Lublina
Urząd Okręgu Lubelskiego 1939–1944
Prasa
„Nowy Głos Lubelski” 1942
Literatura przedmiotu
Adamczyk-Garbowska Monika, Jakub Glatsztejn, „Scriptores” 2003, nr 27 (1).
Adamczyk-Garbowska Monika, Kubiszyn Marta, Pamięć w fotograϔiach Stefana Kiełszni – dokumenty nieistniejącego żydowskiego miasta [w:] Ulica Nowa 3. Stefan Kiełsznia. Zdjęcia lubelskiej dzielnicy żydowskiej z lat 30., red. Kathrin Krahl, Christiane Mennicke-Schwarz, Silke Wagler, Leipzig: Spector Books, 2011.
Chmielewski Jakub, Likwidacja getta szczątkowego w Lublinie [w:] Wiek XX wiekiem kryzysu? Kryzys człowieczeństwa, czyli ludobójstwa w minionym stuleciu, red. Justyna
Gałuszka, Kraków: Koło Naukowe Historyków Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014.
Chmielewski Jakub, Zagłada żydowskiego miasta – likwidacja getta na Podzamczu, „Kwartalnik Historii Żydów” 2015, nr 4.
Cyz Tomasz, Performance z pamięci (rozmowa z Tomaszem Pietrasiewiczem), „Konteksty” 2017, nr 3.
Denys Marta, 22 lipca 1954 to było przyspieszenie!, „Kamena” 1986, nr 14.
Environment (environmental art) [w:] Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz i in., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.
Glatsztejn Jakub, Lublinie moje święte miasto, z jidysz przełożyła Monika Adamczyk-Garbowska, „Scriptores” 2003, nr 1 (27).
Gruber Ruth Ellen, Odrodzenie kultury żydowskiej w Europie, tłum. Agnieszka Nowakowska, Sejny: Pogranicze, 2004.
Gubała-Czyżewska Joanna, Upamiętnianie Holocaustu w Łodzi. Stare i nowe tendencje [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Zuzanna Bogumił,
Andrzej Szpociński, Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, ISP PAN i Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018.
Hölscher Lucian, Pamiętać czy zapomnieć?, tłum. LIDEX [w:] (Kon)teksty pamięci. Antologia, red. Kornelia Kończal, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2014.
Józefczuk Grzegorz, Zapomniany Umschlagplatz, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 15 III 2005.
Józefczuk Grzegorz, Konkurs na pomnik dla lubelskiego „placu śmierci”, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 4 XI 2009.
Józefczuk Grzegorz, Menora nad torami, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 10 XI 2009.
Kasperek Józef, Kronika wydarzeń w Lublinie w okresie okupacji hitlerowskiej, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1983.
Keresztely Krisztina, Zaprzepaszczona pamięć – gentryϔikacja a wartości urbanistyczne historycznej dzielnicy żydowskiej Budapesztu [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika
Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Kopciowski Dariusz, Ochrona zabytków Lublina 1919–2000, wybrane fakty i zdarzenia [w:] Życie artystyczne Lublina 1901–2001, red. Lechosław Lameński, Lublin: Stowarzyszenie Historyków Sztuki. Oddział w Lublinie, 2001.
Krajobraz niewidzialny. Rozmowa z Markiem Stasiakiem, specjalistą w dziedzinie krajobrazu kulturowego, „Scriptores” 2005, nr 3 (29).
Kubiszyn Marta, Edukacja wielokulturowa w środowisku lokalnym. Studium teoretyczno-empiryczne na przykładzie Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007.
Kubiszyn Marta, Upamiętnianie lubelskich Żydów oraz ich zagłady: pomniki i kontr-pomniki, „Teka Komisji Historycznej” [OL PAN] 2017, nr 14.
Kuwałek Robert, Wysok Wiesław, Lublin. Jerozolima Królestwa Polskiego, Lublin: Stowarzyszenie Dialog i Współpraca, 2001.
Krzyżanowska Natalia, (Anty)pomniki jako przedstawienia (nie)pamięci w mieście [w:]
Znaki (nie)pamięci. Teoria i praktyka upamiętniania w Polsce, red. Małgorzata Fabiszak, Anna W. Brzezińska, Marcin Owsiński, Kraków: Universitas, 2016.
Libionka Dariusz, Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017.
Liekis Sarunas, Rewitalizacja dziedzictwa żydowskiego w Wilnie [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Lustig Sandra, Alternatywy dla „żydowskiego Disneylandu” przykłady możliwego podejścia do przeszłości żydowskiej w europejskich miastach [w:] Przywracanie pamięci.
Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy, red. Monika
Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Maciejczak Zuzanna, Murale na warszawskim Muranowie jako nośniki pamięci miejsca, [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Zuzanna Bogumił,
Andrzej Szpociński, Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, ISP PAN i Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018.
Matyjaszek Konrad, Przestrzeń pożydowska, „Studia Litteraria et Historica” 2013, nr 2, DOI: https://doi.org/10.11649/slh.2013.006.
Mucha Krzysztof, Wielka synagoga – Lublin, cz. 1, „Monograϐia. Spotkanie z Zabytkiem” (Gliwice, Politechnika Śląska) 2011, R. 5, nr 1.
Parik Arno, Walka o ochronę zabytków żydowskiego miasta w Pradze [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Ożóg Kazimierz, Pomniki Lublina, Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2014.
Panas Władysław, Oko cadyka, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2004.
Pietrasiewicz Tomasz, Kręgi Pamięci, Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2013.
Pietrasiewicz Tomasz, Szlak Pamięci. Lublin. Pamięć Zagłady, Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2017.
Pleszyński Jan, Lubelski Umschlagplatz, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 29 VI 2000.
Posłuszny Łukasz, Przestrzenne formy upamiętniania Zagłady, Kraków: Wydawnictwo Aureus 2014.
Potel Jean-Yves, Koniec niewinności. Polska wobec swojej żydowskiej przeszłości, tłum. Julia Chimiak, Kraków: Znak, 2010.
Próchniak Paweł, Teatr nocy (rozmowa z Tomaszem Pietrasiewiczem), „Konteksty” 2017, nr 3.
Purchla Jacek, Świat po katastroϔie – w poszukiwaniu utraconej pamięci [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy
Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Rassalski Stefan, W odnowionym Lublinie, „Architektura” 1954, nr 12 (86).
Reszka Paweł P., Plac śmierci będzie wreszcie uporządkowany, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 16 XI 2007.
Rewers Ewa, Post-polis. Wstęp do ϔilozoϔii ponowoczesnego miasta, Kraków: Universitas, 2005.
Skotarczak Dorota, Historia wizualna, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
Skotarczak Dorota, Historia wizualna. Założenia teoretyczne i zakres badawczy [w:] Historia w kulturze współczesnej. Niekonwencjonalne podejścia do przeszłości, red. Piotr Witek, Mariusz Mazur, Ewa Solska, Lublin: Edytor.org, 2011.
Skórzyńska Izabela, Inscenizacje pamięci: misteria nieobecności w Lublinie [w:] Inscenizacje pamięci, red. Izabela Skórzyńska, Christie Lavrence, Carl Pépin, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007.
Skórzyńska Izabela, Widowiska przeszłości. Alternatywne polityki pamięci (1989–2009), Poznań: Instytut Historii UAM, 2010.
Skórzyńska Izabela, Wyjścia nie ma… Rzecz o Szlaku Pamięci Zagłady Żydów Lubelskich.
„Lublin. Pamięć Zagłady”, „Konteksty” 2017, nr 3 (318): Misterium Bramy. Anropologia pamięci.
Skrzypek Marcin, Przypadek zamierzony (rozmowa z Tomaszem Pietrasiewiczem), „Konteksty” 2017, nr 3.
Stefańska Magdalena, „Problem pomnika na Umschlagplatzu w Lublinie w świetle współczesnych koncepcji i teorii upamiętniania przeszłości”, praca licencjacka napisana w Zakładzie Kultury i Historii Żydów UMCS, Lublin 2014, mps.
Szmygin Bogusław, Czy można chronić świat, który przestał istnieć? Dzielnica żydowska
w Lublinie [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Szpociński Andrzej, Upamiętnienia [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Zuzanna Bogumił, Andrzej Szpociński, Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, ISP PAN i Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018.
Traba Robert, Pamięć zapisana w kamieniu, czyli krajobraz kulturowy jako palimpsest [w:] idem, Historia – przestrzeń dialogu, Warszawa: Wydawnictwo ISP PAN, 2006.
Waligórska Magdalena, Reϔlektorem w „zapomniane”: odkrywanie małych Jerozolim [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Young James E., The Texture of Memory. Holocaust Memoriala and Meaning, New Haven– London: Yale University Press, 1993.
Young James E., Pamięć i kontrpamięć. W poszukiwaniu społecznej estetyki pomników Holokaustu, tłum. Grzegorz Dąbkowski [w:] Reprezentacje Holokaustu, wybór i oprac.
Jerzy Jarniewicz, Marcin Szuster, Kraków: Instytut Książki, Warszawa: ŻIH, 2014.
Zętar Joanna, Jak budowano plac Zamkowy…, „Gazeta Wyborcza. Magazyn Lubelski”, 18 VIII 2017.
Zętar Joanna, Szeroka – opowieść o ulicy, której nie ma, „Gazeta Wyborcza. Magazyn Lubelski”, 25 VIII 2017.
Zieliński Konrad, W cieniu synagogi. Obraz życia kulturalnego społeczności żydowskiej
Lublina w latach okupacji austro-węgierskiej, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1998.
Ziębińska-Witek Anna, Historia w muzeach. Studium ekspozycji Holokaustu, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2011.
Żydzi lubelscy. Materiały z sesji poświęconej Żydom lubelskim, red. Wojciech Hawryluk, Grzegorz Linkowski, Lublin: Wydawnictwo Dabar, 1996.
Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, red. Tadeusz Radzik, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1995.
Historia mówiona
Relacja Ewy Eisenkeit, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=96175
&dirids=1
Relacja Witolda Karpińskiego, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=104815&dirids=1
Relacja Mariana Milsztajna, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=96870&dirids=1
Relacja Bogdana Stanisława Pazura, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=33256&dirids=1
Relacja Kazimierza Podbielskiego, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=39249&dirids=1
Relacja Stanisława Sobczyka, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=93314&dirids=1
Strony internetowe
Zętar Joanna, Narracje (nie)pamięci: Plac Zamkowy. Topograϔia palimpsestu (cz. 1 i 2), www.blog.teatrnn.pl
http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/symcha-wajs-1911-1999/
https://teatrnn.pl/pamiec/szlak-pamieci
License
Copyright (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Other articles by the same auhtor(s)
- Marta Kubiszyn, Joanna Zętar, The City after the Holocaust: The Jewish Quarter in Lublin and its Commemorations , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
- Marta Kubiszyn, Tam był kiedyś mój dom… Księgi pamięci gmin żydowskich, wybór, opracowanie i przedmowa: Monika Adamczyk-Garbowska, Adam Kopciowski, Andrzej Trzciński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 6 (2010)
