Wyświetl Nr 20 (2024)

Nr 20 (2024)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2024-12-17

Dział: Upamiętnienia Zagłady

W poszukiwaniu nowych sposobów na wyrażenie tego, co trudne do pojęcia. Muzea i miejsca pamięci poświęcone Zagładzie w XXI w.

Zofia Wóycicka

z.woycicka@is.uw.edu.pl

Zofia Wóycicka – historyczka, adiunkt na Wydziale Socjologii UW, gdzie prowadzi grant NCN OPUS22 zatytułowany „Pomoc udzielana Żydom podczas II wojny światowej a proces kształtowanie się transnarodowej pamięci społecznej”. Pracowała jako edukatorka, kuratorka i badaczka w instytucjach polskich i zagranicznych. Głównym obszarem jej zainteresowań są studia pamięcioznawcze oraz muzealnictwo, szczególnie sposoby przedstawiania historii drugiej wojny światowej i Zagłady. Wśród jej najnowszych publikacji znajduje się współredagowany przez Natalię Aleksiun i Raphaela Utza tom zbiorowy The Rescue Turn and the Politics of Holocaust Memory (2024).

https://orcid.org/0000-0002-9461-2387

Uniwersytet Warszawski

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 717-745

Data publikacji: 2024-12-17

https://doi.org/10.32927/zzsim.1067

Abstrakt

Tekst omawia rozwój muzeów i stałych ekspozycji historycznych poświęconych Zagładzie w ciągu trzech minionych dekad. Autorka stawia tezę, że w ostatnich latach zaszły istotne zmiany w sposobie przedstawiania Holokaustu. Po pierwsze, nastąpiło ponowne odkrycie „przedmiotów Zagłady”, choć ich sposób prezentacji różni się od tego, jaki znamy z wczesnych muzeów i miejsc pamięci, takich jak Państwowe Muzeum w Oświęcimiu, czy na Majdanku. Po drugie, obserwujemy zwrot w kierunku bardziej abstrakcyjnych i konceptualnych form przedstawiania Zagłady. Nowe muzea i ekspozycje przełamują bipolarny podział na wystawy dokumentalne i doświadczeniowe, jaki dominował europejską scenę muzealną w ostatnich dekadach. Artykuł omawia bliżej cztery otwarte w Europie w ciągu ostatnich pięciu lat placówki i ekspozycje historyczne: wystawę stałą Muzeum i Miejsca Pamięci w Sobiborze (2020), galerię „Katastrofa” w Muzeum Żydowskim w Berlinie (2020), Galerię Holokaustu w Imperial War Museum w Londynie (2021) oraz Narodowe Muzeum Holokaustu w Amsterdamie (2024). Autorka przytacza również przykłady innych prezentacji muzealnych z Europy i Stanów Zjednoczonych.

Źródła archiwalne / Archival sources

Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku

Projekt wystawy stałej „SS-Sonderkommando Sobibor”. Niemiecki obóz Zagłady 1942–1943. Projekt wykonawczy”, Kłaput Project S.C, Warszawa, 12 listopada 2019

Archiwum Zakładowe Muzeum Zamku w Łańcucie

Projekty złożone na konkurs na opracowanie koncepcji architektonicznej Muzeum Polaków ratujących Żydów na Podkarpaciu im. Rodziny Ulmów w Markowej

Literatura przedmiotu / Content related literature

Axel Drecoll, Von der Anwesenheit und Abwesenheit von Geschichte. Überlegungen zur Definition und Konzeption von NS-Geschichtsorten [w:] Jenseits der Erinnerung – Verbrechensgeschichte begreifen. Impulse für die kritische Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus nach dem Ende der Zeitgenossenschaft, red. Volkhard Knigge, Göttingen: Wallstein, 2022.

Beier-de Haan Rosemarie, Erinnerte Geschichte – Inszenierte Geschichte. Ausstellungen und Museen in der Zweiten Moderne, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2005.

Beier-de Haan Rosemarie, Re-staging Histories and Identities [w:] A Companion to Museum Studies, red. Sharon Macdonald, Malden, MA: Wiley-Blackwell, 2011.

Chełmno. Rzeczy ostatnie/Last things, wyd. Andrzej Grzegorczyk i in., Chełmno nad Nerem: Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem o. Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie, 2016.

Cole Tim, “Nature was Helping Us”: Forests, trees, and environmental histories of the Holocaust, „Environmental History” 2014, t. 19, nr 4.

Dudley Sandra H., Museum Matarialities: Objects, Sense and Feeling [w:] Museum Materialities: Objects, Engagements, Interpretations, red. Sandra H. Dudlay, London: Routledge, 2010.

Grabowski Jan, Dariusz Libionka, Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów, “Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.

Grzesiuk-Olszewska Irena, Polska rzeźba pomnikowa, Warszawa: Neriton, 1995.

Heumann Gurian Elaine, What is the Object of this Exercise? A Meandering Exploration of the Many Meanings of Objects in Museums, „Daedalus”, lato 1999.

Kobielska Maria, Muzeum narracyjne – muzeum doświadczeniowe. Uwagi terminologiczne, „Teksty Drugie” 2020, nr 4.

Kowalska-Leder Justyna, Fetyszyzacja autentyczności – casus muzeum-miejsca pamięci, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały 2021, nr 17.

Knigge Volkhard, Gedenkstätten und Museen [w:] Verbrechen erinnern. Die Auseinandersetzung mit Holocaust und Völkermord, red. Volkhard Knigge, Norbert Frei, Bonn: C.H Beck, 2005.

Kranz Tomasz, Krajobrazy pamięci – podmioty kultury – obiekty turystyczne – przestrzenie edukacji. O współczesnych znaczeniach muzeach w poobozowych miejscach pamięci [w:] Muzea w poobozowych miejscach pamięci. Tożsamość, znaczenia, funkcje, red. Tomasz Kranz, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017.

Kranz Tomasz, Słowo wstępne [w:] Wydobyte z popiołów. Przedmioty osobiste ofiar niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze, red. Tomasz Kranz, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2018.

Kugelmann Cilly, Kein Holocaust im Jüdischen Museum [w:] „Ausgestopfte Juden?” Geschichte, Gegenwart und Zukunft jüdischer Museen, wyd. Felicitas Heimann-Jeline, Hannes Sulzenbacher, Göttingen: Wallstein Verlag, 2022.

Małczyński Jacek, Historia środowiskowa Zagłady, „Teksty Drugie” 2017, nr 2.

Przy okrągłym stole „Życia”. Nad oświęcimskim pomnikiem, „Życie Warszawy“, 21–22 XII 1958, nr 305.

Schulze Mario, Things are Changing: Museums and the Material Turn, „Museological Review” 2014, nr 18.

Schulze Mario, Wie die Dinge sprechen lernten. Eine Geschichte des Museumsobjektes 1968–2000, Berlin: Transcript Verlag, 2017.

Shallcross Bożena, Rzeczy i Zagłada, Kraków: Universitas, 2010.

Sodaro Amy, Exhibiting Atrocity: Memorial Museums and the Politics of Past Violence, New Brunswick–Camden: Rutgers University Press, 2018.

Spangenberg Peter, Aura [w:] Ästhetische Grundbegriffe, t. 1, red. Karlheinz Barck i in., Stuttgart: Metzler, 2010.

Sutor Bernhard, Politische Bildung im Streit um die „intellektuelle Gründung” der Bundesrepublik Deutschland. Die Kontroversen der siebziger und achtziger Jahre, „Aus Politik und Zeigeschichte” 2002, nr 45, https://www.bpb.de/apuz/26627/politische-bildung-im-streit-um-die-intellektuelle-gruendung-der-bundesrepublik-deutschland?p=all.

Weinberg Jeshajahu, Rina Elieli, The Holocaust Museum in Washington, New York: Rizzoli, 1995.

Williams Paul, Memorial Museum. The Global Rush to Commemorate Atrocities, Oxford–New York: Berg, 2007.

Wóycicka Zofia, Archaeological Findings in the Permanent Exhibition in Sobibór [w:] Excavating Sobibor. Holocaust Archaeology Between Heritage, History and Memory, red. Martijn Eickhoff, Erik Somers, Jelke Take, Zwolle: WBooks. 2024, https://wbooks.com/winkel/geschiedenis/excavating-sobibor/.

Wóycicka Zofia, Global patterns, local interpretations: new Polish museums dedicated to the rescue of Jews during the Holocaust, „Holocaust Studies” 2019, t. 25, nr 3.

Wóycicka Zofia, W poszukiwaniu trzeciej drogi. Nowa wystawa stała w Muzeum Żydowskim w Berlinie (część „Katastrofa”), „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2023, nr 19.

Wóycicka Zofia, Wywiad z prof. Volkhardem Knigge z okazji otwarcia w Muzeum Żydowskim w Berlinie wystawy poświęconej robotnikom przymusowym, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2012, nr 8.

Wóycicka Zofia, Zachować decorum. Nowa ekspozycja stała w Muzeum i Miejscu Pamięci w Sobiborze, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 2021, nr. 17.

Ziębińska-Witek Anna, Historia w Muzeum. Studium ekspozycji Holokaustu, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2011.

Netografia / Netography

Becker Stephan, Gelungene Annäherung in Berlin. Neue Dauerausstellung im Jüdischen Museum von Chezweitz und Hella Rolfes Architekten, baunetz.de, 19 VIII 2020, https://www.baunetz.de/meldungen/Meldungen-Neue_Dauerausstellung_im_Juedischen_Museum_von_Chezweitz_und_Hella_Rolfes_Architekten_7370882.html

Bulgin James, Wykład dla British Holocaust Studies Association, online 25 XI 2021, https://www.youtube.com/watch?v=KqMCRzgmZJg

Casson Mann, Holocaust Galleries, https://www.cassonmann.com/projects/holocaust-galleries

Dormann Jascha (Sound Scenographer, Idee und Kland Audio Desing), Film: The Holocaust Galleries. Idee und Klang Audio Desing, https://ideeundklang.com/audio/en/work/exhibitions/holocaustgalleries.html

Dowody zbrodni, Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau, https://www.auschwitz.org/galeria/wystawy/dowody-zbrodni,3.html

Freedland Jonathan, Imperial War Museum Holocaust Galleries review – history’s greatest horror, „The Guardian”, 11 X 2023, https://www.theguardian.com/culture/2021/oct/11/imperial-war-museum-london-holocaust-gallery-review

Historia Muzeum, Muzeum Kulmhof byłego niemieckiego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem, Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, https://chelmno-muzeum.eu/muzeum/historia-muzeum

Lebovic Matt, Netherlands’ first Holocaust museum finally opens, with a side of anti-Israel protests, „Times of Israel”, 11 III 2024, https://www.timesofisrael.com/netherlands-first-holocaust-museum-finally-opens-with-a-side-of-anti-israel-protests/

Muzeum Ulmów, https://muzeumulmow.pl/pl/muzeum/budynek-muzeum/

Moses Claira, With a New Holocaust Museum, the Netherlands Faces Its Past, „New York Times, 5 III 2024, https://www.nytimes.com/2024/03/05/arts/design/holocaust-museum-the-netherlands.html

Neue Dauerausstellung Jüdisches Museum Berlin, Jüdisches Museum Berlin Envue Homburg Licht, Neue Dauerausstellung, chezweitz, Hella Rolfes Architekten, https://www.envuehomburg.de/wp-content/uploads/2021/01/JMB_9_10.pdf

Neugestaltung der Dauerausstellung Jüdisches Museum Berlin, chezweitz, https://www.chezweitz.com/de/home/neugestaltung-der-dauerausstellung-juedisches-museum-berlin

Niemiecki obóz zagłady w Bełżcu. Historia i relikty, Państwowe Muzeum na Majdanku, https://www.majdanek.eu/media/files/pages/237/niemiecki_oboz_zaglady_w_belzcu_-_historia_i_relikty.pdf

Nizio Design International, Projekty – Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas drugiej wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, https://nizio.com.pl/project/muzeum-polakow-ratujacych-zydow-podczas-ii-wojny-swiatowej-im-rodziny-ulmow-w-markowej/

Ogólne założenia i struktura ekspozycji. Konkurs na opracowanie Koncepcji realizacji wystawy stałej „SS-Sondekommando Sobibor” – niemiecki obóz zagłady, Załącznik nr M3 do Regulaminu konkursu, http://www.majdanek.eu/bip/konkurs_na_opracowanie_koncepcji_realizacji_wystawy_stalej____ss-sonderkommando_sobibor_____niemiecki_oboz_zaglady__znak/200

„Konkurs na opracowanie koncepcji realizacji wystawy stałej „SS-Sonderkommando Sobibor”. Wizualizacja zwycięskiej koncepcji autorstwa Jarosława i Barbara Kłaput z „Kłaput Project” s.c., http://www.majdanek.eu/media/photos/images/1/0/7/9/5/orig_1079587911.jpg

„SS-Sonderkommando Sobibor”. Niemiecki obóz zagłady 1942–1943, Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze, 27 X 2020 r., https://www.sobibor-memorial.eu/pl/exhibitions/ss-sonderkommando_sobibor__niemiecki_oboz_zaglady_1942___1943/31

The Libeskind Building. Architecture Retells German-Jewish History, Jüdisches Museum Berlin, https://www.jmberlin.de/en/libeskind-building

The Sound of The Holocaust Galleries, International Sound Award, https://www.international-sound-awards.com/the-sound-of-the-holocaust-galleries/

The Ulma Family Museum in Markowa / Nizio Design International, “ArchDaily” (27.06.2016), https://www.archdaily.com/790171/the-ulma-family-museum-of-poles-saving-jewish-people-during-world-war-ii-nizio-design-international

Wywiady, wykłady, osobista komunikacja / Interviews, lectures, personal communication

Gringold Annemiek, Wykład „The Holocaust Museum from the Dutch Perspective” wygłoszony podczas konferencji „Museum Exhibitions in the Holocaust Memorials: from Bełżec to Sobibór”, Bełżec, 4–5 VI 2024 r.

Rozmowa autorki z kustoszem Muzeum Kulmhof, Bartłomiejem Grzanką, 5 V 2024 r.

Wywiad z Tomaszem Kranzem przeprowadzony przez autorkę, Lublin, 28 III 2023 r.

Wywiad z Barbarą i Jarosławem Kłaputami przeprowadzony przez autorkę, Warszawa, 22 III 2023 r.

Wywiad z Mirosławem Niziem przeprowadzony przez autorkę i Michalinę Musielak, Warszawa, 17 IV 2024 r.

Inne teksty tego samego autora

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę by sprawdzić

Statystyki

Wóycicka, Z. (2024). W poszukiwaniu nowych sposobów na wyrażenie tego, co trudne do pojęcia. Muzea i miejsca pamięci poświęcone Zagładzie w XXI w. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (20), 717-745. https://doi.org/10.32927/zzsim.1067

Udostępnij

                            Wyświetl Nr 20 (2024)

Nr 20 (2024)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2024-12-17

Dział: Upamiętnienia Zagłady