English
Polish
„Przygody niebezpieczne i męczarnie”. Relacje dwóch kobiet o tym, jak przeżyły Zagładę na terenie powiatu biłgorajskiego w dystrykcie lubelskim
Alina Skibinska
askibinskapl@gmail.com BiogramAlina Skibińska – historyk, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1996 r. przedstawicielka w Polsce the United States Holocaust Memorial Museum, członkini Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy IFiS PAN, członkini zarządu Stowarzyszenia Centrum Badań nad Zagładą Żydów. Autorka publikacji naukowych dotyczących historii Żydów polskich, w szczególności Holokaustu, okresu tużpowojennego i stosunków polsko-żydowskich.
https://orcid.org/0000-0003-1267-3926
United States Holocaust Memorial Museum, Centrum Badań nad Zagładą Żydów
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 447-474
Data publikacji: 2024-12-17
Abstrakt
Relacje dwóch kobiet, które przetrwały okupację, w tym tzw. trzecią fazę Zagłady, na terenie powiatu biłgorajskiego w odmiennych warunkach i okolicznościach. Estera Fefer ocalenie zawdzięczała przede wszystkim sobie i innym Żydom ukrywającym się w lesie, a także sowieckim partyzantom. Tema Wajnsztok przeżyła dzięki własnej determinacji i pomocy licznych mieszkańców wsi, u których się ukrywała, pracowała i od których dostawała żywność. Doświadczyła też wszechobecnej wówczas przemocy. Obie relacje zostały złożone i spisane w różnym czasie, miejscu i przez różne instytucje (w 1946 r. przez Centralną Żydowską Komisję Historyczną i w 1960 r. przez Yad Vashem), co z pewnością miało wpływ na ich narrację. We wstępie zawarte są informacje biograficzne o obu autorkach i ich rodzinach. Oba teksty mają bardzo dużą wartość faktograficzną i emocjonalną. Uzupełniają je fotografie wykonane przed wojną, podczas wojny i po wojnie.
Słowa kluczowe
świadectwa powojenne, aryjska strona, powiat biłgorajski, dystrykt lubelski, Puszcza Solska, ukrywanie się na wsi, ukrywanie się w lesie, los kobiet
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Państwowe w Kraśniku
Sąd Grodzki w Biłgoraju
Archiwum Państwowe w Zamościu
Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Łukowej
Archiwum Yad Vashem
Relacja Aharona Kislowicza, O.3/3082
Relacja Temy Wajnsztok (Tamy Rottmann Weinstock), O.33/635
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Relacja Estery Fefer, 301/1474
CKŻP, Wydział Ewidencji i Statystyki
Źródła publikowane / Published sources
Bieberstein Aleksander, Zagłada Żydów w Krakowie, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985.
Butrym Tadeusz, Żydowski pociąg odjechał pierwszy [w:] Czarny rok… czarne lata…, oprac. Wiktoria Śliwowska, Katarzyna Meloch, Marian Turski, Warszawa: Polityka Spółdzielnia Pracy, 2010 (seria „Biblioteka Polityki”).
Grzeszkiewicz Regina Smoter, Czarnystok, moja miłość i tęsknota, Szczebrzeszyn: Towarzystwo Przyjaciół Szczebrzeszyna, 2009.
Instrukcja dla zbierania materiałów historycznych z okupacji niemieckiej, Łódź: Wydawnictwa CŻKH w Polsce, 1945 (seria II: „Prace Metodologiczne”, zeszyt 1).
Kwiatkowska Teresa, Gorajec i okolice. Historia odkrywana na nowo, Gorajec: Onix, 2018.
Zagłada Biłgoraja. Księga pamięci. Materiały zebrane przez Abrahama Kronenberga, tłum. Monika Adamczyk-Garbowska, Andrzej Trzciński, Marzena Zawanowska, Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2009.
Opracowania / Studies
Skibińska Alina, Powiat biłgorajski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badan nad Zagładą Żydów, 2018.
Zimmerer Katarzyna, Zamordowany świat. Losy Żydów w Krakowie 1939–1945, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004.
Netografia / Websites
https://www.jewishgen.org/databases/holocaust/0119_Krakow_transports.html
https://cbj.jhi.pl/documents/904209/0/
https://collections.yadvashem.org/en/righteous/search-results/Aniela%20Chmiel?page=1
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Alina Skibińska, Jakub Petelewicz, Udział Polaków w zbrodniach na Żydach na prowincji regionu Świętokrzyskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Alina Skibińska, Joanna Tokarska-Bakir, “Barabasz” and the Jews: From the history of the “Wybraniecki” Home Army Partisan Detachment , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2013)
- Alina Skibinska, Życie codzienne Żydów w Kozienicach pod niemiecką okupacją , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Alina Skibinska, Dariusz Libionka, „Przysięgam walczyć o wolną i potężną Polskę, wykonywać rozkazy przełożonych, tak mi dopomóż Bóg”. Żydzi w AK. Epizod z Ostrowca Świętokrzyskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
- Dariusz Libionka, Alina Skibińska, “I swear to fight for a free and mighty Poland, carry out the orders of my superiors, so help me God.”Jews in the Home Army. An Episode from Ostrowiec Świętokrzyski , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Alina Skibinska, Joanna Tokarska-Bakir, „Barabasz” i Żydzi. Z historii oddziału AK „Wybranieccy” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Alina Skibinska, „Ludzie opowiadali rzeczy potworne o tym, co się tam działo”. Dwa świadectwa Zagłady – Adama Ulricha z Zakrzówka i Stanisława Ż(Rz)emińskiego z Łukowa , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Alina Skibińska, Jerzy Mazurek, „Barwy Białe” w drodze na pomoc walczącej Warszawie. Zbrodnie AK na Żydach , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Jerzy Mazurek, Alina Skibińska, “Barwy Białe” on their Way to Aid Fighting Warsaw. The Crimes of the Home Army against the Jews , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2013)
