English
Język Polski
The folk history of the Holocaust and the turn to oral history archives
Justyna Kowalska-Leder
j.kowalska-leder@uw.edu.pl Author Biographycultural studies scholar, lecturer at the Institute of Polish Culture at the University of Warsaw, where she heads the Holocaust Memory Research Team. In 2009, she published Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego (The Experience of the Holocaust from a Child's Perspective in Polish Personal Documentary Literature), published in English translation under the title Their Childhood and the Holocaust. A Child's Perspective in Polish Documentary and Autobiographical Literature (2015). Author of the book Nie wiem, jak ich mam cenić… [I Don’t Know How to Value Them...] Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów [The Zone of Ambivalence in the Testimonies of Poles and Jews] (2019) and the scholarly edition of Reni Knoll’s diary (2012). Co-author and co-editor of the volume Traces of the Holocaust in the Imaginary of Polish Culture (2017), as well as the issue of Teksty Drugie (2023, no. 5) devoted to bestselling novels about Auschwitz.
https://orcid.org/0000-0003-4727-4431
Institute of Polish Culture at the University of Warsaw
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 21 (2025), Pages: 385-403
Submission Date: 2025-05-05Acceptance Date: 2025-12-27
Publication Date: 2025-12-27
https://doi.org/10.32927/zzsim.1107
Abstract
This article focuses on the potential shift in Holocaust historiography towards oral history archives, examining how the Holocaust was experienced by non-Jewish inhabitants of Polish villages and provincial towns. For over a decade, we have observed the development of innovative research breaking with the traditional historiography of the folk movement during the war. This research is devoted to the third phase of the Holocaust, which actually took place in the Polish provinces. The author summarizes what we have learned from studies based on indirect sources, such as materials from wartime and postwar trials, Jewish diaries, memoirs, and accounts. It also suggests ways to find “first-person” sources in oral history archives to transcend the paradigm of “peasant witnesses' silence.” This potential is revealed in Piotr Sadzik’s article, “We Saw with Our Own Eyes. Polish Witnesses to the Liquidations of Ghettos in the Provinces: An Analysis of Oral History Sources,” which appeared in the volume Oto widać i oto słychać [Here You Can See and Here You Can Hear: Witnesses to the Holocaust in Occupied Poland] (2024). This revelatory analysis of audiovisual testimonies paves the way for developing the folk history of the Holocaust, as it is virtually impossible to collect biographical and ethnographic interviews from Holocaust witnesses.
Keywords
folk history , folk turn , Holocaust , Holocaust witness , Polish province , countryside , peasant memoirs , oral history
References
Bereza Henryk, Nurt chłopski w prozie [w:] idem, Związki naturalne. Szkice literackie, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
Google Scholar
Cała Alina, Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2005.
Google Scholar
Chmielewska Katarzyna, Lud w perspektywie, perspektywa ludu, „Teksty Drugie” 2021, nr 5.
Google Scholar
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Google Scholar
Dobrosielski Paweł, Stodoła [w:] Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. Paweł Dobrosielski i in., Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2017.
Google Scholar
Engelking Barbara, „Jest taki piękny słoneczny dzień…” Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Engelking Barbara, „Po zamordowaniu udaliśmy się do domu”. Wydawanie i mordowanie Żydów na wsi polskiej w latach 1942–1945 [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec Zagłady Żydów 1942–1945, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Film o pamięci, od której nie można uciec, z Agnieszką Arnold rozmawia Piotr Litka, „Kino” 2001, nr 4.
Google Scholar
Forecki Piotr, Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Google Scholar
Grabowski Jan, Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Gross Jan Tomasz, Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny: Pogranicze, 2000.
Google Scholar
Gross Jan Tomasz, „Ten jest z Ojczyzny mojej…”, ale go nie lubię [w:] idem, Upiorna dekada. Trzy eseje o stereotypach na temat Żydów, Polaków, Niemców i komunistów 1939–1948, Kraków: Universitas, 2001.
Google Scholar
Haska Agnieszka, Dowody i zeznania. Świadectwa o Zagładzie w pierwszych latach powojennych, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Google Scholar
Janicka Elżbieta, Obserwatorzy uczestniczący zamiast świadków i rama zamiast obrzeży. O nowe kategorie opisu polskiego kontekstu Zagłady, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Google Scholar
Klukowski Zygmunt, Zamojszczyzna 1918–1959, Warszawa: Ośrodek Karta, 2017.
Google Scholar
Koprowska Karolina, Postronni? Zagłada w relacjach chłopskich świadków, Kraków: Universitas, 2018.
Google Scholar
Kotula Franciszek, Losy Żydów rzeszowskich 1939–1944. Kronika tamtych dni, Rzeszów: Społeczny Komitet Wydania Dzieł Franciszka Kotuli i Wydawnictwo Mitel, 1999.
Google Scholar
Krupa Bartłomiej, Historia krytyczna i jej „gabinet cieni”. Historiografia polska wobec Zagłady 2003–2013, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
Google Scholar
Kurz Iwona, Jajko à la Czereśniak, „Dialog” 2011, nr 5.
Google Scholar
Lanzmann Claude, Zając z Patagonii. Pamiętnik, tłum. Maryna Ochab, Wołowiec: Czarne, 2010.
Google Scholar
Leszczyński Adam, Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, Warszawa: W.A.B., 2020.
Google Scholar
Malicki Krzysztof, Poza wspólnotą pamięci. Życie i Zagłada Żydów w pamięci regionu podkarpackiego, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2017.
Google Scholar
O tym nie wolno mówić… Zagłada Żydów w opowieściach wspomnieniowych ze zbiorów Dionizjusza Czubali, oprac. Piotr Grochowski, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2019.
Google Scholar
Persak Krzysztof, Wstęp [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec Zagłady Żydów 1942–1945, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Pobłocki Kacper, Chamstwo, Wołowiec: Czarne, 2021.
Google Scholar
Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2007.
Google Scholar
Przybysz Kazimierz, Chłopi polscy wobec okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1983.
Google Scholar
Rauszer Michał, Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich, Warszawa: RM, 2020.
Google Scholar
Rauszer Michał, Siła podporządkowanych, Warszawa: Wydawnictwa UW, 2021.
Google Scholar
Rodak Paweł, Zapomniana epopeja. Polskie konkursy pamiętnikarskie i literatura, „Teksty Drugie” 2024, nr 2.
Google Scholar
Sadzik Piotr, „Naocznieśmy widzieli”. Polscy świadkowie likwidacji gett na prowincji – analiza źródeł oral history [w:] Oto widać i oto słychać. Świadkowie Zagłady w okupowanej Polsce, red. Barbara Engelking i in., Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Wydawnictwo IFiS PAN, 2024.
Google Scholar
Sendyka Roma, Świadek jako „bystander”, świadek jako „witness”. Podziały i sojusze kategorii [w:] Oto widać i oto słychać. Świadkowie Zagłady w okupowanej Polsce, red. Barbara Engelking i in., Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Wydawnictwo IFiS PAN, 2024.
Google Scholar
Skibińska Alina, „Dostał 10 lat, ale za co?”. Analiza motywacji sprawców zbrodni na Żydach na wsi kieleckiej w latach 1942–1944 [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec Zagłady Żydów 1942–1945, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Skibińska Alina, Petelewicz Jakub, Udział Polaków w zbrodniach na Żydach na prowincji regionu świętokrzyskiego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2005, nr 1.
Google Scholar
Szczepan Aleksandra, O wystawianiu historii. Świadek Zagłady na scenie zbrodni, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Google Scholar
Świadek: jak się staje, czym jest?, red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa: W.A.B., 2008.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, Skaz antysemityzmu, „Teksy Drugie” 2009, nr 1/2.
Google Scholar
Tosiek Antonina, Pamiętniki chłopskie: „A co drugie słowo wypowiadane «wojna»”, „Czas Kultury” 2021, nr 11, https://czaskultury.pl/artykul/pamietniki-chlopskie-a-co-drugie-slowo-wypowiadane-wojna/.
Google Scholar
Tych Feliks, Świadkowie Shoah. Zagłada Żydów w polskich pamiętnikach i wspomnieniach [w:] idem, Długi cień Zagłady. Szkice historyczne, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 1999.
Google Scholar
Ulrich Adam, [Relacja], oprac. Alina Skibińska, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.
Google Scholar
Wieś polska 1939–1948. Materiały konkursowe, t. 1–4, oprac. Krystyna Kersten, Tomasz Szarota, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967–1971.
Google Scholar
Wylegała Anna, Niezauważony potencjał? Historia mówiona w polskich badaniach nad Zagładą, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2024, nr 20.
Google Scholar
Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec Zagłady Żydów 1942–1945, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
[Żemis Stanisław] Ż(Rz)emiński Stanisław, Pamiętniki. Łuków i okolice – getto, oprac. Alina Skibińska, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.
Google Scholar
Filmografia | Filmography
Google Scholar
Miejsce urodzenia, reż. Paweł Łoziński, 1992
Google Scholar
Sąsiedzi, reż. Agnieszka Arnold, 2001
Google Scholar
License
Copyright (c) 1970 Author&"Holocaust Studies and Materials"
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
The journal is published under the Diamond Open Access Standard, CC-BY-4.0 Deed - Attribution 4.0 International - Creative Commons
Most read articles by the same author(s)
- Justyna Kowalska-Leder, Polish Literature of the Last Decade about the Holocaust – Attempts to Face the New Challenges , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, Called by Their Name’ or Harm and Justice , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Fetishization of Authenticity – The Casus of the Museum and Memorial Site , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 17 (2021)
- Justyna Kowalska-Leder, Helping Those Doomed to Annihilation as a Source of Destruction – On the Basis of Brandla Siekierkowa’s Personal Documents , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. Holocaust Studies and Materials (2013)
- Justyna Kowalska-Leder, Omnipresence of the Righteous , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, “Ever New Demands, Ever New Grimaces” – the Power and Subordination Relation between Poles and Jews Hiding on the ‘Aryan’ Side , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 12 (2016)
- Justyna Kowalska-Leder, Helping Those Doomed to Annihilation as a Source of Destruction – On the Basis of Brandla Siekierkowa’s Personal Documents , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 8 (2012)
- Justyna Kowalska-Leder, Troublesome Category – On the book Świadek: jak się staje, czym jest? , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Justyna Kowalska-Leder, Three models of trust towards non-Jews on the Aryan side , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 20 (2024)
- Justyna Kowalska-Leder, rEVIEW: Reprezentacje Zagłady w kulturze polskiej (1939–2019). Problematyka Zagłady w sztukach wizualnych i popkulturze, t. 1–2, red. Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska, Jacek Leociak, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2021, 672 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 18 (2022)
Similar Articles
- Anna Wylegała, The unrecognized potential? Oral history in Polish Holocaust research , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 20 (2024)
- Jakub Muchowski, Rafał Lemkin and the General History of Genocide , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 18 (2022)
- Bartłomiej Krupa, Critical History and its “Shadow Cabinet.” Polish historiography on the Holocaust during 2003–2013 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Bartłomiej Krupa, Critical History and its ‘Shadow Cabinet’. Polish Historiography and the Holocaust during 2003–2013 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. Holocaust Studies and Materials (2017)
- Klara Naszkowska, Judith S. Kestenberg and the Escape into the (Non-)Memory of the Holocaust , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 18 (2022)
- Jan Tomasz Gross, Is the Holocaust their history or ours? , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 13 (2017)
- Piotr Filipkowski, Between Oral History, Survival Psychology, and the Trauma of the Second Generation , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 11 (2015)
- Piotr Filipkowski, Post-Holocaust Oral History: Recordings, Archives, Methods of Reading , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 9 (2013)
- Alina Skibińska, Jakub Petelewicz, Participation of Poles in crimes against Jews in the Świętokrzyski region , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 1 (2005)
- Jacek Leociak, Adam Mazur, Artur Żmijewski, “Berek is a voice of powerlessness in the face of cruelty; the desire that the Holocaust would not happen.” Jacek Leociak and Adam Mazur talk to Artur Żmijewski , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 17 (2021)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >>
You may also start an advanced similarity search for this article.
