English
Polish
Protokoły wizji lokalnej na terenach poobozowych w Chełmnie i lesie rzuchowskim przeprowadzonej 1 kwietnia 1945 r. przez przedstawicieli władz powiatu tureckiego
Bartłomiej Grzanka
b.grzanka@chelmno-muzeum.eu Biogramhistoryk, kierownik Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem Oddział Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie. Autor m.in. publikacji Przybysze z zaświatów. Uciekinierzy z niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie (2022), opracował pierwsze pełne polskie wydanie pamiętnika nadleśniczego Heinza Maya, niemieckiego świadka Zagłady w Kulmhof (2018), autor artykułów publikowanych m.in. w „Zagładzie Żydów. Studia i Materiały”, roczniku Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk „Polonia Maior Orientalis”, „Roczniku Kolskim” i publikacji o tematyce regionalistycznej.
https://orcid.org/0000-0002-9301-0237
Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem Oddział Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), strony: 533-557
Data publikacji: 2023-12-23
Abstrakt
Po likwidacji obozu zagłady w Chełmnie tereny poobozowe przez dwa miesiące pozostawały bez opieki ze strony miejscowych władz. 1 kwietnia 1945 r. dzięki osobistym staraniom ocalonego z Zagłady Jakuba Waldmana do Chełmna przybyła komisja przedstawicieli władz sąsiedniego powiatu tureckiego. Wynikiem jej pracy są prezentowane poniżej protokoły, stanowiące świadectwo wiedzy mieszkańców wsi i okolicy na temat zbrodni popełnionych przez SS-Sonderkommando Kulmhof. Pozyskane przez komisję materiały przekazane zostały Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej w Łodzi, co przyczyniło się do przeprowadzenia 26 maja 1945 r. wizji lokalnej na terenach poobozowych przez członków Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce pod przewodnictwem Zofii Nałkowskiej, a następnie do rozpoczęcia oficjalnego dochodzenia przez sędziego śledczego Sądu Okręgowego w Łodzi Władysława Bednarza.
Słowa kluczowe
obóz zagłady Kulmhof, Chełmno, Jakub Waldman, protokoły
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu
Akta procesu Henryka Mani, 1069/1/10/1
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 165/271
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Koninie
Starostwo Powiatowe w Turku, sygn. 4, 9, 481
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Zbiór relacji Żydów Ocalałych z Zagłady, 301/153, 301/5349, 301/5350 Zbiór pamiętników Żydów Ocalałych z Zagłady, 302/220
Źródła publikowane / Published Sources
Dokumenty i materiały, t. 1: Obozy, oprac. Nachman Blumental, Łódź: CŻKH, 1946.
Dokumenty i materiały do dziejów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 2: Akcje i wysiedlenia, oprac. Józef Kermisz, Warszawa–Łódź–Kraków: CŻKH, 1946.
Grzanka Bartłomiej, Przybysze z zaświatów. Uciekinierzy z niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie, Chełmno: Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, 2022.
Grzanka Małgorzata, Zięba Agnieszka, „Nazwali to, że biorą na robotę...”. Dokumenty osobiste więźniów niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie, Chełmno: Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, 2021.
Litka Piotr, Lorek Zdzisław, Pawlikowski Grzegorz, Nieznane opracowanie: Waldemar Szulc, „Chełmno nad Nerem (Kulmhof) Hitlerowski obóz natychmiastowej zagłady”,
„Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16.
Mówią świadkowie Chełmna, red. Łucja Pawlicka-Nowak, Konin–Łódź: Oficyna Bibliofilów, 2004.
Relacja Mordechaja Żurawskiego z Chełmna nad Nerem „Moje przeżycia z 1940 roku”, oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, Monika Polit, tłum. z jidysz Monika Polit, Anna Styczyńska, Miłosz Omietoński, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16.
Świadectwa Zagłady. Obóz w Chełmnie nad Nerem. Getto wiejskie Czachulec, wybór dok., wstęp i oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, współpr. Jolanta Adamska, Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2014.
Literatura przedmiotu Content related Literature
Bednarek Jerzy, Antykomunistyczny oddział partyzancki Eugeniusza Kokolskiego „Groźnego” (sierpień 1945 r. – marzec 1946 r.) [w:] Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. Agnieszka Łuczak, Aleksandra Pietrowicz, „Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, t. 23, Poznań: IPN, 2016.
Bednarz Władysław, Obóz straceń w Chełmnie nad Nerem, Warszawa: PIW, 1946.
Ghetto Litzmannstadt 1941–1944. Dokumenty a vypovedi o živote českych židů w lodžskem ghettu, oprac. Richard Seemann, Praha: Ústav mezinárodních vztahů ve spoluprácis Terezínským památníkem, 2000.
Grzanka Bartłomiej, Grzanka Małgorzata, Cień zagłady. Początki funkcjonowania niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, Chełmno: Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, 2020.
Janicki Paweł, Heidemühle, czyli młyn na wrzosowisku. Historia getta wiejskiego w Czachulcu Nowym, Kawęczyn: Urząd Gminy Kawęczyn, 2021.
Kaszyński Mariusz, Stanisław Kaszyński (1903–1942) – sprawiedliwy, który nie pozostawał bierny wobec nieszczęścia innych, „Polonia Maior Orientalis” 2017, t. 4.
Litka Piotr, Lorek Zdzisław, Pawlikowski Grzegorz, Śledztwo sędziego Bednarza w sprawie niemieckiego obozu zagłady Kulmhof, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2018, nr 14.
Miłosz Jan, Piasecki Andrzej, W socjalistycznej Polsce (1945–1989) [w:] Dzieje Turku, red.
Czesław Łuczak, Edmund Makowski, Poznań: Wydawnictwo WBP, 2002.
Montague Patrick, Chełmno, pierwszy nazistowski obóz zagłady, tłum. Tomasz S. Gałązka, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2014.
Obóz śmieci w Chełmnie, „Robotnik”, 5 VI 1945.
Sefer zikaron le-kehilat Turek we li-kedoszeha, Tel Awiw 1982.
Serwański Edward, Z dziejów wielkopolskiej konspiracji (1939–1945), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1999.
Siepracka Dorota, Stanisław Kaszyński wobec eksterminacji Żydów w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem [w:] „Kto w takich czasach Żydów przechowuje?...”. Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, red. Aleksandra Namysło, Warszawa: IPN, 2009.
Silberklang Dawid, Józef Kermisz (1907–2005) – twórca badań nad Szoa, „Zagłada Żydów.
Studia i Materiały” 2014, nr 10.
Słowa są zbyt słabe... Jeszcze jedna mordownia hitlerowska, „Głos Wielkopolski”, 21 VIII 1945.
Stryjkowski Krzysztof, W okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1945) [w:] Dzieje Turku, red. Czesław Łuczak, Edmund Makowski, Poznań: Wydawnictwo WBP, 2002.
Ziółkowska Anna, Obozy pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce w latach okupacji hitlerowskiej (1941–1945), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005.
Netografia
www.yvng.yadvashem.org
Licencja
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
