English
Polish
Powojenne fotografie z obozów śmierci jako specyficzna odmiana ikonografii Zagłady i przykład fotografii forensycznej. Przypadek Bełżca i Treblinki
Agata Jankowska
agatajnk@gmail.com Biogramabsolwentka historii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Doktorantka w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Szczecińskiego. Stypendystka Erasmusa na Uniwersytecie w Groningen (2009) i programu GEOP w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Praca magisterska pt. „Kondycja muzułmana. Koncepcje Giorgio Agambena wobec źródeł i literatury świadectwa”, napisana pod kierunkiem prof. Ewy Domańskiej, w 2012 r. znalazła się w finale konkursu im. Majera Bałabana organizowanego przez Żydowski Instytut Historyczny. Obecnie przygotowuje rozprawę doktorską zatytułowaną „Wizualna polityka pamięci. Fotograficzne strategie reprezentacji i dyskursów o nazistowskich obozach koncentracyjnych i zagłady (1945–1999)”. Jej zainteresowania badawcze dotyczą studiów nad Holokaustem, fotografii wojennej i teorii historii.
https://orcid.org/0000-0002-7884-7477
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), strony: 399-419
Data publikacji: 2021-12-20
Abstrakt
Artykuł podejmuje analizę archiwalnych fotografii z obozów śmierci w Bełżcu i Treblince, powstałych w ramach powojennych śledztw i oględzin. Autorkę interesuje szczególnie kondycja nie-ludzkich świadków: martwych ciał, rzeczy i elementów przestrzeni (krajobrazu). Jednocześnie, wykorzystując nowe teorie badawcze, takie jak zwrot wizualny (visual turn) czy zwrot forensyczny (forensic turn), stawia ona pytania o ich użyteczność w badaniach historycznych, wykraczającą poza tradycyjnie pojęte kategorie źródła i świadectwa. Kluczowe są tu pojęcia estetyki forensycznej, wrażliwości forensycznej i przeciwestetyki rozumiane nie tylko jako konstrukcje teoretyczne, lecz także jako praktyki czytania świadectw z miejsc zbrodni i miejsc po ludobójstwie. Wprowadzają one nowe perspektywy badawcze do ugruntowanych strategii dyskursywnych historiografii i studiów nad Holokaustem.
Słowa kluczowe
obozy śmierci, zwrot forensyczny, estetyka forensyczna, fotografia Holokaustu, dowód
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
/38, „Extermination Camp at Treblinka”, Sprawozdanie z dotychczasowych wyników dochodzenia w sprawie obozu śmierci dla Żydów w Treblince
/41, Odpis Sprawozdania Głównej Komisji dla Zbadania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce o Treblince z 1945 r. – „Do Centralnego Komitetu Żydów Polskich w Warszawie” z pobytu komisji na polach byłego obozu Treblinka
Źródła publikowane / Published sources
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 13: Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć. Pomiechówek, Chełmno nad Nerem, Treblinka, oprac. Ewa Wiatr, Barbara Engelking, Alina Skibińska, Warszawa: WUW i ŻIH, 2013.
Komunikat Polsko-Radzieckiej Komisji Nadzwyczajnej do zbadania zbrodni niemieckich dokonanych w obozie unicestwienia na Majdanku w Lublinie, Moskwa, 1944.
Prawda o Majdanku, Lublin, 1944.
Protokół oględzin obozu śmierci w Bełżcu, Nr R. 102/46, Nr Ds. 1604/45. Zamość [w:] Obóz Zagłady w Bełżcu w relacjach ocalonych i zeznaniach polskich świadków, red. Dariusz Libionka, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2013.
Protokół przesłuchania świadka z dnia 18 października 1945 r., Nr R. 102/46, Nr akt. Kps.302/45 [w:] Obóz Zagłady w Bełżcu w relacjach ocalonych i zeznaniach polskich świadków, red. Dariusz Libionka, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2013.
Sprawozdanie z wyników dochodzenia w spr. obozu śmierci w Bełżcu, Nr R. 102/46, Nr 1. Dz. 1604/45 [w:] Obóz Zagłady w Bełżcu w relacjach ocalonych i zeznaniach polskich świadków, red. Dariusz Libionka, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2013.
Fotografie / Photography
Żydowski Instytut Historyczny
neg. Bełż 042, neg. GKBZPNP 67805
neg. Bełż 034, neg. GKBZPNP 58726
neg. 037
TRE 002, TRE 005, TRE 007, TRE 017, TRE 018, TRE 019, TRE 023
, 1755
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Auerbach Rachela, Treblinka. Reportaż, tłum. Karolina Szymaniak, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2012, nr 8.
Crane Susan A., Choosing Not to Look. Representation, Repatriation and Holocaust Atrocity Photography, „History and Theory” 2008, nr 3.
Didi-Huberman Georges, Obrazy mimo wszystko, tłum. Mai Kubiak Ho-Chi, Kraków: Universitas, 2008.
Domańska Ewa, Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Warszawa: PWN, 2017, s. 137.
Fresco Nadin, Śmierć Żydów. Fotografie, tłum. Magdalena Kamińska-Maurugeon, Wołowiec: Czarne, 2011.
Gross Jan Tomasz, wspólpraca Irena Grudzińska-Gross, Złote żniwa. Rzecz o tym, co się działo na obrzeżach Zagłady, Kraków: Znak, 2011.
Human Remains and Identification. Mass Violence, Genocide and „Forensic Turn”, red. Élisabeth Anstett, Jean-Marc Dreyfus, Manchester: Manchester University Press, 2017.
Keenan Thomas, Counter-forensics and Photography, „Grey Room” 2014, nr 55.
Keenan Thomas, Eyal Weizman, Mengele’s Skull. The Advent of a Forensic Aesthetics, Berlin: Sternberg Press/Portikus, 2012.
Leociak Jacek, Okaleczone obrazy. Uszkodzone fotografie (z) Zagłady jako wyzwanie interpretacyjne [w:] Zagłada. Współczesne problemy rozumienia i przedstawiania, red. Ewa Domańska, Przemysław Czapliński, Poznań: Wydawnictwo PSP, 2009.
Lowe Paul, Traces of Traces. Space, Objects and the Forensic Turn, „Humanities” 2018, nr 7.
Lund Jacob, Acts of Remembering in the Work of Esther Shalev-Gerz – From Embodied to Mediated Memory [w:] Revisiting Holocaust. Representation in the Post-Witness Era, red. Tanja Schult, Diana I. Popescu, New York: Palgrave Macmillan, 2015.
Mapping the Forensic Turn. Engagements with Materialities of Mass Death in Holocaust Studies and Beyond, red. Zuzanna Dziuban, Wien: New Academic Press, 2017.
Obóz Zagłady w Bełżcu w relacjach ocalonych i zeznaniach polskich świadków, red. Dariusz Libionka, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2013.
Rose Gillian, Interpretacja materiałów wizualnych, tłum. Ewa Klekot, Warszawa: PWN, 2010.
Rouillé André, Fotografia. Między dokumentem a sztuka współczesną, tłum. Oskar Hedemann, Kraków: Uniwersitas, 2007.
Rousseau Fédéric, Żydowskie dziecko z Warszawy, tłum. Tomasz Swoboda, Gdańsk: Słowo/Obraz terytoria, 2012.
Rusiniak Martyna, Obóz zagłady Treblinka II w pamięci społecznej (1943–1989), Warszawa: Wydawnictwo Noriton, 2008.
Rusiniak-Karwat, Okres profanacji i zapomnienia. Treblinka II [w:] Co wiemy o Treblince? Stan badań, red. Edward Kopówka, Siedlce: Muzeum Regionalne, 2013.
Schuppli Susan, Przedstawianie dowodów: taśma [w:] Rzeczowy świadek, red. Katarzyna Grzybowska, Sylwia Papier, Roma Sendyk, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2019.
Sendyka Roma, W imię zmarłych: humanistyka forensycznej wrażliwości i publicznej prawdomówności, „Teksty Drugie” 2017, nr 1.
Sendyka Roma, Stać na miejscu śmierci [w:] Rzeczowy świadek, red. Katarzyna Grzybowska, Sylwia Papier, Roma Sendyk, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2019.
Sendyka Roma, Karina Jarzyńska, Mytych Jagoda i in., Nie-miejsca pamięci. Elementarz, Kraków: Ośrodek Badań nad Kulturami Pamięci, 2017.
Shneer David, Is Seeing Believing? Photographs, Eyewitness Testimony, and Evidence of the Holocaust [w:] The Holocaust. Memories and History, red. Victoria Khiterer, Ryan Barrick, David Misal, Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholar Publishing, 2014.
Shneer David, Ghostly Landscapes. Soviet Liberators Photograph the Holocaust, „Humanity: An International Journal of Human Rights, Humanitarianism and Development” 2014, vol. 5.
Smykowski Mikołaj, Krajobraz pośmiertny. Las Rzuchowski w perspektywie forensycznej, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2018, nr 4.
Sobibór. Archeologia terenu po byłym nazistowskim obozie zagłady 2000–2017, red. Marek Bem, Warszawa–Włodawa, Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie, 2019.
Struk Janina, Holokaust w fotografiach. Interpretacje dowodów, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007.
Struk Janina, Images of Women in Holocaust Photography, „Feminist Review” 2008, nr 88.
Sturdy Colls Caroline, Holocaust Archaeologies. Approaches and Future Directions, Londyn: Oxford University Press, 2015.
Badania archeologiczne w obozie Zagłady i Karnym Obozie Pracy w Treblince [w:] Treblinka. Historia i pamięć, red. Edward Kopówka, Siedlce: Muzeum Regionalne, 2015.
O tym, co minęło, lecz nie zostało zapomniane. Badania archeologiczne na terenie byłego obozu zagłady w Treblince, tłum. Ewa Felska, Jerzy Giebułtowski, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2012, nr 8.
Wóycicka Zofia, Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Warszawa: Trio 2009.
Ubertowska Aleksandra, Rachela Auerbach opłakuje ślady, resztki, widma, wyrwy z ziemi, „Teksty Drugie” 2014, nr 1.
Zelizer Barbie, Remembering to Forget. Holocaust Memory Through the Camera’s Eye, Chicago and London: University of Chicago Press, 1998.
Netografia / Netography
O’Neil Robin, Tregenza Michael, Belzec Archaeological Investigations. Acknowlegment to the Torun Team of archaeologists and the cartographer, Billy Rutherford, www.holocaustresearchproject.org
Sekula Allan, Photography and the Limits of of National Identity, „Grey Room” 2014, nr 5, http://www.greyroom.org/issues/55/12/photography-and-the-limits-of-national-identity/
Forensic Aesthetics, https://www.ica.art/forensic-aesthetics
Licencja
Copyright (c) 2021 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
