English
Polish
„Najlepsze dziecko Prezesa” – poczta w getcie łódzkim (1939–1944)
Adriana Bryk
adriana.bryk@lodz.ap.gov.pl Biogramod 2001 r. pracownik Archiwum Państwowego w Łodzi, doktorantka na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jej zainteresowania badawcze obejmują zagadnienia z historii zagłady Żydów w okresie drugiej wojny światowej ze szczególnym uwzględnieniem gett prowincjonalnych powiatu sieradzkiego oraz getta łódzkiego, okupacji Kraju Warty, represji wobec mieszkańców okupowanych terenów, realizacji programu T4 na terenie szpitali psychiatrycznych w Łodzi i w Warcie. W kręgu badań jest również archiwistyka, funkcjonowanie kancelarii urzędów XX w., procesy aktotwórcze i archiwotwórcze. Autorka książki Niedopowiedziana historia. Niewysłane karty pocztowe z getta łódzkiego oraz artykułów z zakresu archiwistyki i historii. Uczestniczka projektu „Leksykon getta łódzkiego” realizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki
https://orcid.org/0000-0002-3961-5622
Archiwum Państwowe w Łodzi
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), strony: 523-553
Data publikacji: 2020-12-15
Abstrakt
Po ogłoszeniu decyzji o utworzeniu w Łodzi getta poczta niemiecka w lutym 1940 r. wstrzymała dostarczanie przesyłek żydowskim adresatom. Przełożony Starszeństwa Żydów Mordechaj Chaim Rumkowski, chcąc zagwarantować płynne przekazywanie korespondencji żydowskim adresatom, uruchomił w ramach administracji Wydział Pocztowy. Autorka omawia w artykule jego funkcjonowanie w możliwie wszystkich wymiarach oraz systematyzuje wiedzę na jego temat. Charakteryzuje zasady, które regulowały działanie poczty, rodzaje przesyłek oraz odbiorców. Obrazuje pracę cenzury, zasady i kryteria, jakim kierowała się, zatrzymując korespondencję mieszkańców getta. Rozważania na temat praktyk stosowanych przez cenzorów zostały oparte na analizie adnotacji umieszczonych na przesyłkach oraz zależności między nimi a treścią poczty. Tekst nie jest ogólnym opracowaniem traktującym o korespondencji jako źródle do badań nad Zagładą. Sygnalizuje jedynie zagadnienie korespondencji w postaci kart pocztowych jako takiego źródła, szczególnie w odniesieniu do warunków życia w getcie, komunikowania się jego mieszkańców między sobą i ze światem zewnętrznym, tego, w jaki sposób i o czym informowali, a przede wszystkim jako świadectwa ofiar. Ważną częścią artykułu jest opis niewysłanych kart pocztowych przechowywanych w Archiwum Państwowym w Łodzi w zespole Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim. Zbiór liczy ponad 22 tys. sztuk pocztówek. W ogromnej większości są to niewysłane przez pocztę karty napisane przez osoby osadzone w getcie łódzkim. Pocztówki były zatrzymywane na podstawie decyzji gettowej cenzury bądź wskutek czasowego zawieszenia Postsperre ruchu pocztowego w okresie deportacji Żydów do obozów zagłady
Słowa kluczowe
poczta, ruch pocztowy, korespondencja, karty pocztowe, getto w Łodzi
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Państwowe w Łodzi (AP Łódź)
Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim
Archiwum Bejt Lochamej ha-Getaot
RG 4323
Archiwum YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku (AYIVO)
RG 241/338; 241/358; 241/456
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
American Jewish Joint Distribution Committee 1939–1941
Źródła publikowane / Published sources
Archiwum Ringenbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 10: Losy Żydów łódzkich (1939–1942), oprac. Monika Polit, Warszawa: ŻIH i WUW, 2013.
Dziennik Lolka Lubińskiego, tłum. Katarzyna Gucio, oprac. Anna Łagodzińska, Łódź: Muzeum Miasta Łodzi, 2015.
Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego, oprac. Krystyna Radziszewska i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2014.
Heilig Bernard, Pierwsze siedem miesięcy w getcie Litzmannstadtu [w:] Oblicza getta. Antologia tekstów z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2018.
Kronika getta łódzkiego / Litzmannstadt Getto 1941–1944, red. Julian Baranowski i in., t. 1: 1941, t. 2: 1942, t. 3: 1943, t. 4: 1944, t. 5: Suplementy, Łódź: Wydawnictwo UŁ i Archiwum Państwowe w Łodzi, 2009.
Mostowicz Arnold, Żółta gwiazda i czerwony krzyż, red. Joanna Podolska, Łódź: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, 2014.
Niedopowiedziana historia. Karty pocztowe z getta łódzkiego, oprac. Adriana Bryk, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi, 2015.
Oblicza getta. Antologia literatury z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2018.
Rozensztajn Szmul, Notatnik, tłum. i oprac. Monika Polit, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i ŻIH, 2008.
Sierakowiak Dawid, Dziennik, red. Ewa Wiatr, Adam Sitarek, Warszawa: ŻIH, 2016.
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Alberti Michael, Die Verfolgung und Vernichtung der Juden im Reichsgau Wartheland 1939–1945, Wiesbaden: Harrasowitz, 2006.
Baranowski Julian, Likwidacja getta łódzkiego w 1944 roku [w:] Judaica łódzkie w zbiorach muzealnych i zasobach archiwalnych, red. Marek Budziarek, Łódź: Muzeum Historii Miasta Łodzi, 1994.
Czechowska-Błachiewicz Aleksandra, Lodzer Deutsch/Lodzerdeutsch – język potoczny Niemców Łodzi [w:] Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi, red. Violetta Krawczyk-Wasilewska, Monika Kucner, Emila Zimnica0Kuzioła, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2012.
Dąbrowska Danuta, Administracja żydowska w Łodzi i jej agendy w okresie od początku okupacji do zamknięcia getta (8 IX 1939 – 30 IV 1940), „Biuletyn ŻIH” 1963, nr 1/2 (45/46).
Löw Andrea, Getto łódzkie / Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, tłum. Małgorzata Półrola, Łukasz Marek Plęs, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2012.
Serwański Edward, Obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1964.
Sitarek Adam, „Jachsenci”, „szyszki”, „Jockey Club” – elity getta łódzkiego [w:] Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Kraków–Katowice–Warszawa: IPN, 2017.
Sitarek Adam, „Nie myśl, że to piszę obłąkany”. Listy rabina z Grabowa i jego misja informowania o Zagładzie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2019, nr 15.
Sitarek Adam, „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź: IPN, 2016.
Sitarek Adam, „Zaprowiantowanie obozu jest podobno wzorowe …” Wiedza więźniów getta łódzkiego na temat ośrodka zagłady w Chełmie nad Nerem, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.
Tokar Jerzy, Materiały Komisji Problemowo-badawczej. Zeszyt XXIII. Łódzkie poczty lokalne w okresie okupacji 1939–1945, „Łódzki Biuletyn Filatelistyczny” 1976, nr 2 (56).
Urynowicz Marcin, Listy o Zagładzie: Kryptoinformacja, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 1.
Licencja
Copyright (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
