The Gypsy Camp in the Łódź Ghetto (1941–1942)
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 17 (2021), Pages: 463-485
Submission Date: 2021-12-18Publication Date: 2021-12-20

Abstract
During 5‒9 November 1941 5,000 Roma and Sinti were deported to the Gypsy camp established in an area portioned out from the Łódź ghetto. The conditions in the hastily organized camp, which consisted of only about a dozen buildings, were horrible. Due to the lack of lavatories and the horrific living conditions approx. 600 people died of a typhus epidemic over the course of the first weeks of the camp’s existence. The rest of the ghetto residents were deported in December 1941 or January 1942 to the Chełmno nad Nerem extermination center, where they were killed. This article is devoted to the history of that camp, particularly the process of its liquidation, which has constituted the least researched thread of the history of the Gypsy camp in the Łódź ghetto.
Keywords
Łódź ghetto , Gypsy Camp , Porajmos , the Roma and Sinti , Chełmno nad Nerem
References
Źródła archiwalne / Archival Sources
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Łodzi (AP Łódź)
Google Scholar
Zarząd Getta (Gettoverwaltung)
Google Scholar
Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim
Google Scholar
Zarząd Miejski w Łodzi (Stadtverwaltung Litzmannstadt) 1939–1945
Google Scholar
Państwowa Policja Kryminalna Posterunek Policji Kryminalnej w Łodzi
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Google Scholar
Akta śledztwa obozu straceń Chełmno
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar
Zbiór materiałów do dziejów ludności żydowskiej w Łodzi 1939–1944
Google Scholar
Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady
Google Scholar
Zbiory planów i map 1922–1990
Google Scholar
Archiwum The Wiener Holocaust Library
Google Scholar
Eyewitness testimony collection
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem (AYV)
Google Scholar
Collection of Memoirs Written for the Yad Vashem Competition
Google Scholar
Źródła publikowane / Published Sources
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 9: Tereny wcielone do Rzeszy: Kraj Warty, oprac. Magdalena Siek, Warszawa: ŻIH, 2012.
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 13: Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć. Pomiechówek, Chełmno nad Nerem, Treblinka, oprac. Ewa Wiatr, Barbara Engelking, Alina Skibińska, Warszawa: ŻIH, 2013.
Google Scholar
Dokumenty i materiały do dziejów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 3: Getto łódzkie, cz. 1, oprac. Artur Eisenbach, Warszawa–Łódź–Kraków: CŻKH, 1946.
Google Scholar
Fogel Heniek, Dziennik, oprac. Adam Sitarek, Ewa Wiatr, Warszawa: ŻIH, 2019.
Google Scholar
Kronika getta łódzkiego/Litzmannstadt Getto 1941–1944, t. 1–5, red. Julian Baranowski i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ i Archiwum Państwowe w Łodzi, 2009.
Google Scholar
Mostowicz Arnold, Żółta gwiazda i czerwony krzyż, red. Joanna Podolska, Łódź: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, 2013.
Google Scholar
Poznański Jakub, Dziennik z łódzkiego getta, Warszawa: Bellona i ŻIH, 2002.
Google Scholar
Proces Hansa Biebowa. Zagłada getta łódzkiego (Akta i stenogramy sądowe), oprac. Jerzy Lewiński, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1987.
Google Scholar
Rozensztajn Szmul, Notatnik, tłum. Monika Polit, oprac. Julian Baranowski, Monika Polit, Ewa Wiatr, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i ŻIH, 2008.
Google Scholar
„Słuchają słów Prezesa…” Księga przemówień Mordechaja Chaima Rumkowskiego, oprac. Adam Sitarek, Michał Trębacz, Łódź: Archiwum Państwowe i Uniwersytet Łódzki Centrum Badań Żydowskich, 2011.
Google Scholar
Wołkowski Konstanty, Wspomnienia z łódzkiego getta, „Wędrownik. Biuletyn PTTK w Łodzi” 1983, nr 5.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content Related Literature
Google Scholar
Baranowski Julian, Obóz cygański w Łodzi 1941–1942 / The Gypsy Camp in Łódź 1941–1942, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi, 2003.
Google Scholar
Baranowski Julian, Das Zigeunerlager in Litzmannstadt 1941–1942 / Obóz cygański w Łodzi 1941–1942, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi i Księży Młyn – Dom Wydawniczy, 2013.
Google Scholar
Bartosz Adam, Cygański obóz w Litzmannstadt Getto. Pamięć Zagłady, „Studia Romologica” 2012, t. 5.
Google Scholar
Baumgartner Gerhard, Dane dotyczące identyfikacji Romów i Sinti deportowanych jesienią 1942 roku do „obozu cygańskiego” w Litzmannstadt [w:] Das Zigeunerlager in Litzmannstadt 1941–1942 / Obóz cygański w Łodzi 1941–1942, Łódź: Archiwum Państwowe w Łodzi i Księży Młyn – Dom Wydawniczy, 2013.
Google Scholar
Baumgartner Gerhard, Freund Florian, Der Holocaust an den österreichischen Roma und Sinti [w:] Zwischen Erziehung und Vernichtung. Zigeunerpolitik und Zigeunerforschung im Europa des 20. Jahrhunderts, red. Michael Zimmermann, Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2007.
Google Scholar
Curilla Wolfgang, Der Judenmord in Polen und die deutsche Ordnungspolizei 1939–1945, Paderborn: Ferdinand Schöningh, 2011.
Google Scholar
Fangmann Helmut, Reifner Udo, Steinborn Norbert, „Parteisoldaten”. Die Hamburger Polizei im 3. Reich, Hamburg: V.S.A., 1987.
Google Scholar
Fenomen getta łódzkiego 1940–1944, red. Paweł Samuś, Wiesław Puś, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2006;
Google Scholar
Ficowski Jerzy, Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Gdańsk: Tower Press, 2000.
Google Scholar
Fings Karola, Nationalsozialistische Zwangslager für Sinti und Roma [w:] Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, t. 9, red. Wolfgang Benz, Barbara Distel, München: C.H. Beck, 2009.
Google Scholar
Freund Florian, Obóz cygański w Litzmannstadt Getto [w:] Post 41. Relacje z Litzammnstadt Getto. Księga pamięci / Reports from Litzmannstadt Ghetto. A memorial book, red. Angelika Brechelmacher, Bertrand Perz, Regina Wonisch, Wien: Mandelbaum Verlag, 2015.
Google Scholar
Freund Florian, Die Vorgeschichte der Deportation österreichischer ‘Zigeuner’ in das Getto Litzmannstadt [w:] Fenomen getta łódzkiego 1940–1944, red. Paweł Samuś, Wiesław Puś, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2006.
Google Scholar
Galiński Antoni, Obóz dla Cyganów [w:] Obozy hitlerowskie w Łodzi, red. Albin Głowacki, Sławomir Abramowicz, Łódź: Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi Instytutu Pamięci Narodowej, 1998.
Google Scholar
Galiński Antoni, Obóz dla Cyganów w Łodzi (Zigeunerlager in Litzmannstadt), „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi Instytutu Pamięci Narodowej” 1989, t. 1.
Google Scholar
Klein Peter, Die „Gettoverwaltung Litzmannstadt” 1940 bis 1944. Eine Dienststelle im Spannungsfeld von Kommunalbürokratie und staatlicher Verfolgungspolitik, Hamburg: Hamburger Edition, 2009.
Google Scholar
Löw Andrea, Getto łódzkie/Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, tłum. Małgorzata Półrola, Łukasz Marek Plęs, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2012.
Google Scholar
Montague Patrick, Chełmno. Pierwszy nazistowski obóz zagłady, tłum. Tomasz S. Gałązka, Wołowiec: Czarne, 2014.
Google Scholar
Nowicki Przemysław, Zanim „przybył z zaświatów”, nazywał się Winer. Krąg rodzinny i konspiracyjny Szlamka, uciekiniera z ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, nr 5.
Google Scholar
Puławski Adam, W obliczu Zagłady. Rząd RP na Uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, ZWZ-AK wobec deportacji Żydów do obozów zagłady (1941–1942), Lublin: IPN, 2009.
Google Scholar
Rubin Icchak (Henryk), Żydzi w Łodzi pod okupacją niemiecką, Londyn: Kontra, 1989.
Google Scholar
Siepracka Dorota, Stanisław Kaszyński wobec eksterminacji Żydów w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem [w:] „Kto w takich czasach Żydów przechowuje?…” Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, red. Aleksandra Namysło, Warszawa: IPN, 2009.
Google Scholar
Sitarek Adam, „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź: IPN, 2015.
Google Scholar
Sparing Frank, Das „Zigeunerwohngebiet” im Ghetto Lodz 1941/1942 [w:] Im Ghetto 1939–1945. Neue Forschungen zu Alltag und Umfeld, red. Christoph Dieckmann, Babette Quinkert, Göttingen: Wallstein, 2009.
Google Scholar
Świadectwa Zagłady. Obóz w Chełmnie nad Nerem. Getto wiejskie Czachulec, oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, współpraca Jolanta Adamska, Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2014.
Google Scholar
Thurner Erika, Gypsies in the Austrian Burgenland – the Camp at Lackenbach [w:] In the Shadow of the Swastika. The Gypsies during the Second World War, t. 2, red. Donald Kenrick, Bristol: University of Hertfordshire Press, 1999.
Google Scholar
Tyszkowa Maria, Eksterminacja Żydów w latach 1941–1943 (Dokumenty Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej ze zbiorów Oddziału Rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1992, nr 2/3 (162/163).
Google Scholar
Wróbel Karolina, Romowie za murami getta warszawskiego, „Czas Kultury” 2016, nr 4.
Google Scholar
Zimmermann Michael, Rassenutopie und Genozid. Die nationalsozialistische „Lösung der Zigeunerfrage”, Hamburg: Christians, 1996.
Google Scholar
License
Copyright (c) 2021 Author&"Holocaust Studies and Materials"

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
The journal is published under the Diamond Open Access Standard, CC-BY-4.0 Deed - Attribution 4.0 International - Creative Commons
Most read articles by the same author(s)
- Andrzej Grzegorczyk, The Procedure and Course of the Railway Transports from the Łódź Ghetto to the Death Center in Chełmno nad Nerem (January–May 1942) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Andrzej Grzegorczyk, New Permanent Exhibition at the Former German Death Center Kulmhof Museum in Chełmno nad Nerem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Andrzej Grzegorczyk, Dieter Schenk, Witold Kulesza, Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 20 (2024)
Similar Articles
- Andrzej Grzegorczyk, The Procedure and Course of the Railway Transports from the Łódź Ghetto to the Death Center in Chełmno nad Nerem (January–May 1942) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Adam Sitarek, “Food Provision in the Camp Is Purportedly Excellent…” What the Łódź Ghetto Residents Knew About the Chełmno nad Nerem Death Centre , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 13 (2017)
- Andrzej Grzegorczyk, New Permanent Exhibition at the Former German Death Center Kulmhof Museum in Chełmno nad Nerem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Ewa Wiatr, “A Spiritual Candle Is Burning Inside Me.” Rabbi Josef Guzik and his Diary , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 15 (2019)
- Zofia Wóycicka, Holocaust Laboratory – New Historical Exhibition at the Former Kulmhof Death Center in Chełmno nad Nerem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Editors, Ewa Wiatr, Adam Sitarek, From the editors , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Bartomiej Grzanka, Operation of SS-Sonderkommando Kulmhof in February and March 1942 in Light of Statements of Operations on Special Account 12300 Stored at the State Archive in Łódź , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Irmina Gadowska, Conditions of artistic activity in the Łódź ghetto 1940–1944 in the light of sources: administration documents, recollections and witness testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Bartłomiej Grzanka, Reports on an on-site inspection of the former camp area at Chełmno and the Rzuchów forest on 1 April 1945 by representatives of the Turek county authorities , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 19 (2023)
- Piotr Litka, Zdzisław Lorek, Grzegorz Pawlikowski, Judge Władysław Bednarz’s Investigation into the Kulmhof German Death Camp , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 > >>
You may also start an advanced similarity search for this article.