English
Polish
„To nie jest czas, by śnić?” Eksploracyjna lektura psychoanalityczno-historyczna wybranych snów na podstawie pamiętników ofiar Holokaustu w okupowanej Polsce (1939–1945)
Anne-Christin Klotz
annechristin.klotz@mail.huji.ac.il BiogramAnne-Christin Klotz - PhD, historian, postdoctoral researcher at the Martin Buber Society of Fellows at the Hebrew University of Jerusalem since 2022. Her research interests include the Holocaust in Eastern Europe, global Yiddish culture and Jewish mourning practices. Her book Together against Germany. Warsaw's Yiddish Press in the Struggle against National Socialism (1930-1941) (2022) received several international awards, including the Yad Vashem Book Prize 2023. She is currently researching Eastern European Jewish survivor countrymen as self-help centers for migrants, and is working on an interview project documenting anti-Semitism from a Jewish perspective in Germany.
https://orcid.org/0009-0002-4797-3064
Hebrew University of Jerusalem
Spiegel Jasmin
jasmin.spiegel@mail.huji.ac.il BiogramJasmin Spiegel – dr, psycholożka kliniczna, psychoanalityczka i postdoctoral researcher w Martin Buber Society of Fellows in the Humanities and Social Sciences na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Autorka publikacji z zakresu psychoanalizy, analizy ruchu i zaburzeń związanych ze stresem pourazowym. Obecnie zajmuje się kompleksowym badaniem procesów niewerbalnych w psychoterapii, a także pracuje nad projektem wywiadów dokumentujących antysemityzm z perspektywy żydowskiej w Niemczech.
https://orcid.org/0000-0002-0765-1135
Hebrew University of Jerusalem
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 253-274
Data publikacji: 2024-12-17
Abstrakt
Dzienniki pisane przez ofiary Holokaustu odgrywały znaczącą rolę, odkąd tylko rozpoczęto badania nad Zagładą. W niniejszym artykule autorki poddały analizie korpus obejmujący fragmenty opublikowanych pamiętników, które powstawały w okupowanej Polsce w latach 1939–1945. Metodologia obejmuje wnikliwą ich lekturę w myśl interpretacji hermeneutycznej Reinharta Kosellecka (1979) oraz zastosowanie psychoanalitycznej interpretacji treści snów na podstawie modelu Zurich Dream Process Coding System (Moser, Zeppelin 1996; Moser, Hortig 2019). Przypominające opisy snów fragmenty narracji wyodrębnione z dzienników, reprezentują cały wachlarz, od pourazowych koszmarów o prześladowaniach i przemocy przez przypominające sny marzenia aż po tworzenie alternatywnych rzeczywistości. W artykule zaprezentowano przypadki trzech odrębnych pamiętników, które zostały napisane w ukryciu, względnie w gettach. Autorki dowodzą, że sny stanowią „azyl psychiczny” (Steiner 2017), nawiązując w ten sposób do koncepcji klinicznej zajmującej się wewnętrznymi systemami obronnymi, które mocno utrudniają dotarcie do śniących, ale jednocześnie chronią ich przed groźnymi dla nich emocjami. Wykorzystują tę koncepcję do interpretacji snów w kontekście analizy historycznej przeżyć autorów pamiętników i będącej ich udziałem sytuacji nieustannego zagrożenia życia. Badaczki omawiają również implikacje tej analizy dla współpracy interdyscyplinarnej w przyszłości.
Słowa kluczowe
dziennik, sny, Holokaust, Żydzi, psychoanaliza, interpretacja hermeneutyczna, współpraca interdyscyplinarna
Bibliografia
Bajohr Frank, Das „Zeitalter des Tagebuchs”? Subjektive Zeugnisse aus der NS-Zeit. Einführung [w:] „… Zeugnis ablegen bis zum letzten“. Tagebücher und persönliche Zeugnisse aus der Zeit des Nationalsozialismus und des Holocaust, red. Frank Bajohr, Sybille Steinbacher, Göttingen: Wallstein Verlag, 2015.
Beradt Charlotte, Das Dritte Reich des Traums, München: Nymphenburger Verlagshandlung, 1966.
Binder Elza (Eliszewa), Pamiętnik [w:] eadem, Juliusz Feuerman, Dwa pamiętniki świadków i ofiar zagłady Żydów Stanisławowa, Montreal: Polish-Jewish Heritage Foundation of Canada, 2008.
Bion Wilfred Ruprecht, Second Thoughts. Selected Papers on Psychoanalysis, London: Heinemann Medical, 1967.
Bion Wilfred Ruprecht, Seven Servants: 4 Works. New York: Aronson, 1977.
Bitunjac Martina, Markowska-Manista Urszula, Girls’ Voices: Jewish Teenage Diarists from Central and Eastern Europe as Witnesses of the Holocaust and Cultural Resisters in Concentration Camps and Ghettos, „Holocaust and Genocide Studies” 2023, t. 37, nr 1.
Breitbart Morris, Awaiting a Miracle: The Holocaust Diaries of Morris Breitbart, oprac. Arnold Breitbart, Charles Breitbart, Denver: Outskirts Press, 2007.
Brenner Rachel F., The Ethics of Witnessing: The Holocaust in Polish Writers’ Diaries from Warsaw, 1939–1945, Chicago: Northwestern University Press, 2014.
Browning Christopher R., Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101 and the Final Solution in Poland. New York: HarperCollins, 1992; wyd. polskie: Zwykli ludzie. 101. Policyjny Batalion Rezerwy i „ostateczne rozwiązanie” w Polsce, tłum. Piotr Budkiewicz, Warszawa: Bellona, 2000.
Cohen Nathan, Diaries of the Sonderkommandos in Auschwitz: Coping with Fate and Reality, „Yad Vashem Studies” 1990, t. 20.
Engelking Barbara, Sny jako źródło do badań nad Zagładą, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2013, nr 9; wyd. anglojęzyczne: Dreams as a source for Holocaust research, „Holocaust Studies and Materials” 2013, nr 3.
Freadman Anne, Holding on and Holding out Jewish Diaries from Wartime France, Toronto: University of Toronto Press, 2020.
Garbarini Alexandra, Numbered Days: Diaries and the Holocaust, New Haven: Yale University Press, 2006.
Goldberg Amos, Trauma in First Person: Diary Writing during the Holocaust, Bloomington: Indiana University Press, 2017.
Haas Carlos A., Das Private im Ghetto. Jüdisches Leben im deutsch besetzten Polen 1939 bis 1944, Göttingen: Wallstein Verlag 2020.
Heim Susanne, „Beim Schreiben habe ich immer noch einen Funken Hoffnung.” Tagebücher und Briefe verfolgter Juden, [w:] „… Zeugnis ablegen bis zum letzten“. Tagebücher und persönliche Zeugnisse aus der Zeit des Nationalsozialismus und des Holocaust, red. Frank Bajohr, Sybille Steinbacher, Göttingen: Wallstein Verlag, 2015.
Jockusch Laura, Collect and Record! Jewish Holocaust Documentation in Early Postwar Europe, Oxford–New York: Oxford University Press, 2012.
Jung Carl Gustav, Człowiek i jego symbole, tłum. Robert Palusiński, Katowice: Wydawnicwo Kos, 2022
Kaplan Chaim A., Scroll of Agony: The Warsaw Diary of Chaim A. Kaplan, tłum. Abraham I. Katsh, Bloomington: Indiana University Press, 1999.
Kempe Simon, Krome Anna-Julia, Köpp Werner, Wittmann Lutz, Different keys unlock different doors: analyzing content and affect regulation in dream reports, „Somnologie” 2023, t. 27.
Korczak Janusz, Pamiętnik i inne pisma z getta, Warszawa: W.A.B., 2012.
Koselleck Reinhart, „Erfahrungsraum” und „Erwartungshorizont”, zwei historische Kategorien [w:] idem, Vergangene Zukunft: Zur Semantik geschichtlicher Zeiten, Frankfurt am Main: Shurkamp, 1979.
Kosselleck Reinhart, Terror and Dream. Methodological remarks on the experience of time during the Third Reich [w:] Futures Past. On the Semantics of Historical Time, red. Reinhart Kosselleck, New York: Columbia University Press, 2004.
Latour Bruno, Eine neue Soziologie für eine neue Gesellschaft, tłum. Gustav Roßler, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2007.
Levi Primo, Czy to jest człowiek [w:] idem, Czy to jest człowiek. Rozejm. Pogrążeni i ocaleni, tłum. Halszka Wiśniowska, Wołowiec: Czarne, 2024.
Lewis Joanna, Emotional Rescue: The Emotional Turn in the Study of History, „Journal of Interdisciplinary History” 2020, t. 51, nr 1.
Lockot Regine, Zur Geschichte der Psychoanalyse und Psychotherapie im Nationalsozialismus, Gießen: Psychosozial-Verlag, 2002.
Lower Wendy, The Diary of Samuel Golfard and the Holocaust in Galicia, Lanham: AltaMira Press, 2011.
Löw Andrea, Getto łódzkie/Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, tłum. Małgorzata Półrola, Łukasz Marek Plęs, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2012.
Miron Guy, From ‘Public Space’ to ‘Space of Writing’: Jewish diarists in Nazi Germany, „Yearbook for European Jewish Literature Studies” 2019, t. 6, nr 1.
Moser Ulrich, Hortig Vera, Mikrowelt Traum. Affektregulierung und Reflexion, Frankfurt am Main: Brandes & Apsel, 2019.
Nelken Halina, Pamiętnik z getta w Krakowie, Toronto: Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, 1987.
Paperno Irina, Dreams of terror. Dreams from Stalinist Russia as a historical source, „Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History” 2006, t. 7, nr 4.
Paperno Irina, Stories of the Soviet Experience: Memoirs, Diaries, Dreams, Ithaca: Cornell University Press, 2010.
Patterson David, Along the Edge of Annihilation: The Collapse and Recovery of Life in the Holocaust Diary, Seattle: University of Washington Press, 1999.
Polonsky Antony, Modest monuments of words on paper: Bearing witness to the Holocaust through memoirs and diaries, „Brandeis Review” 1993, t. 13, nr 2.
Rosenbaum Bent, Varvin Sverre, The influence of extreme traumatisation on body, mind and social relations, „International Journal of Psychoanalyzes” 2007, t. 88.
Schneider John A., From Freud’s dream-work to Bion’s work of dreaming: the changing conception of dreaming in psychoanalytic theory, „International Journal of Psychoanalyses” 2010, t. 91, nr 3.
Shanes Joshua, Ivano-Frankivs’k [w:] YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe (2010) https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Ivano-Frankivsk.
Simon Amy, Emotions in Yiddish Ghetto Diaries: Encountering Persecutors and Questioning Humanity, New York: Routledge, 2023.
Steiner John, Psychiczny azyl: patologiczna organizacja osobowości u pacjentów psychotycznych, nerwicowych i borderline, tłum. Magdalena Żylicz, Lech Kalita, Marta Lipińska, Gdańsk: Imago, 2017.
United States Holocaust Memorial Museum, Liquidation of the Lodz Ghetto [w:] Holocaust Encyclopedia, https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/timeline-event/holocaust/1942-1945/liquidation-of-the-lodz-ghetto.
United States Holocaust Memorial Museum, The Krakow (Crakow) Ghetto during the Holocaust [w:] Holocaust Encyclopedia, https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/krakow-cracow.
United States Holocaust Memorial Museum, Stanisławów [w:] Holocaust Encyclopedia, https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/stanislawow.
United States Holocaust Memorial Museum, Morris Breitbart [w:] Holocaust Diaries, Student Package, Washington: USHMM, 2023, https://www.ushmm.org/m/pdfs/USHMM_DiariesLesson_DiaryPacket.pdf.
Varvin Sverre i in., Traumatische Träume: Streben nach Beziehung, „Psyche” 2012, t. 66, nr 9/10.
Vasvári Louise, The yellow star and everyday life under exceptional circumstances: Diaries of 1944–1945 Budapest, „Hungarian Cultural Studies” 2016, nr 9.
Waxman Zoë Vania, Writing the Holocaust: Identity, Testimony, Representation, New York: Oxford University Press, 2006,
Wittmann Lutz i in., Characterizing veterans’ dreams applying the Zurich dream process coding system, „Dreaming” 2022, t. 32, nr 4.
Wittmann Lutz, Zander Janina, Dale Allison L., Das Traumgenerierungsmodell von Ulrich Moser und Ilka von Zeppelin, „Forum der Psychoanalyse” 2016, t. 32, nr 1.
Zapruder Alexandra, 11. Elsa Binder: Stanisławów, Poland [w:] Salvaged Pages: Young Writers` Diaries of the Holocaust, New Haven: Yale University Press, 2008,
„… Zeugnis ablegen bis zum letzten”. Tagebücher und persönliche Zeugnisse aus der Zeit des Nationalsozialismus und des Holocaust, red. Frank Bajohr, Sybille Steinbacher, Göttingen: Wallstein Verlag 2015.
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
