English
Polish
Fetyszyzacja autentyczności – casus muzeum-miejsca pamięci
Justyna Kowalska-Leder
j.kowalska-leder@uw.edu.pl Biogramkulturoznawczyni, wykładowczyni w Instytucie Kultury Polskiej UW, gdzie kieruje Zespołem Badań Pamięci o Zagładzie. Autorka książek Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego (2009) oraz „Nie wiem, jak ich mam cenić…” Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów (2019), a także naukowej edycji dziennika Reni Knoll (2012); współautorka i współredaktorka tomu Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (2017).
http://orcid.org/0000-0003-4727-4431
Uniwersytet Warszawski, Instytut Kultury Polskiej
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), strony: 73-98
Data publikacji: 2021-12-20
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony zjawisku fetyszyzacji autentyczności przedmiotów eksponowanych na wystawach mówiących o Zagładzie oraz przestrzeni muzeów-miejsc pamięci, takich jak Muzeum Auschwitz-Birkenau czy Muzeum Stutthof w Sztutowie. Fundamentem fetyszyzacji jest przekonanie o mocy drzemiącej w rzeczach związanych z Holokaustem, a jej przejawem założenie, że przedmioty stanowią nośniki opowieści o ofiarach oraz mają ogromny potencjał wpływania na emocje osób zwiedzających muzea. Fetyszyzacja łączy się też z sakralizacją rzeczy i skutkuje imperatywem ochrony materialnych śladów Zagłady. W artykule wskazano rozmaite sprzeczności, jakie rodzą się na gruncie tych założeń i manifestują w praktykach wystawienniczych, projektach konserwatorskich, regułach tworzenia zbiorów muzealnych, a także w sposobach zwiedzania muzeów-miejsc pamięci i w recepcji wystaw. Zjawisko fetyszyzacji autentyczności jest tu ukazane w powiązaniu z przyrostem reprezentacji Zagłady w szerokim obiegu kulturowym, rozwojem kultury multimedialnej oraz ekspansją masowej turystki wraz z jej wariantem, jakim jest tanatoturystyka.
Słowa kluczowe
fetysz, autentyczność, muzeum-miejsce pamięci, wystawa, pozaludzki świadek Zagłady, tanatoturystyka, Muzeum Auschwitz-Birkenau, Muzeum Stutthof
Bibliografia
Autentyczność, oprac. Ewa Klekot [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.
Banaszkiewicz Magdalena, Tanatoturystyka: doświadczenie, pamięć, etyka, „Politeja” 2015, nr 3.
Benjamin Walter, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, tłum. Janusz Sikorski [w:] idem, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, wybór i oprac. Hubert Orłowski, tłum. Krystyna Krzemieniowa i in., Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1996.
Cohen Erik, Authenticity and Commodification in Tourism, „Annals of Tourism Research” 1988, t. 15; Tom Selwyn, The Tourist Image. Myths and Myth Making in Tourism, Chichester, New York: Willey&Sons, 1996.
Cywiński Piotr M.A., Epitafium… i inne spisane niepokoje, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2012.
Domańska Ewa, Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
,32 miliona odwiedzających Miejsce Pamięci Auschwitz w 2019 r., http://auschwitz.org/muzeum/aktualnosci/2-32-miliona-odwiedzajacych-miejsce-pamieci-auschwitz-w-2019-r-,2105.html.
Dyskusja nad miejscem sztuki w muzeach martyrologicznych (fragmenty), Muzeum Stutthof w Sztutowie, 11 maja 2012 [w:] Obóz – Muzeum. Trauma we współczesnym wystawiennictwie, red. Małgorzata Fabiszak, Marcin Owsiński, Kraków: Universitas, 2013.
Fetysz, oprac. Jakub Mikurda [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.
Foley Malcolm, Lennon J. John, JFK and Dark Tourism. A Fascination with Assassination, „International Journal of Heritage Studies” 1996, t. 2, nr 4.
Freud Sigmund, Fetyszyzm [w:] Charles de Brosses, O kulcie fetyszów, tłum, wstęp i przypisy Marian Skrzypek, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1992.
Fundacja Auschwitz-Birkenau, http://www.fundacja.auschwitz.org/index.php/artykuly/12-articles/22-ratowac-auschwitz-birkenau.
Gawlik Jan Paweł, Uwagi o muzeum zbrodni, „Tygodnik Powszechny”, 25 IX 1949.
Gortat Michał, Proszę państwa do gazu, czyli wizyta w Auschwitz, https://natemat.pl/blogi/michalgortat/98973,prosze-panstwa-do-gazu-czyli-wizyta-w-auschwitz.
Historia ratownicza, oprac. Ewa Domańska [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.
Jacobs Janet, From the Profane to the Scared: Ritual and Mourning at Sites of Terror and Violence, „Journal for the Scientific Study of Religion” 2004, t. 43, nr 3.
Kącki Marcin, Oświęcim. Czarna śmierć, Kraków: Znak, 2020.
Kermisz Józef, Na największym cmentarzysku narodu żydowskiego, „Opinia. Pismo Syjonistyczno-Demokratyczne”, 12 VIII 1947, nr 22.
Kobielska Maria, Muzeum narracyjne – muzeum doświadczeniowe, „Teksty Drugie” 2020, nr 4.
Korczak Tadeusz, Czy zburzyć i zaorać? W odpowiedzi na drażliwy problem, „Wolni Ludzie”, 1–15 XI 1948.
Koźniewski Kazimierz, Drażliwy problem, „Przekrój”, 19 IX 1948, nr 179.
Kucia Marek, Auschwitz jako fakt społeczny. Historia, współczesność i świadomość społeczna KL Auschwitz w Polsce, Kraków: Universitas, 2005.
Kurz Iwona, Buty [w:] Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. Paweł Dobrosielski i in., Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2017.
Lachendro Jacek, Zburzyć i zaorać…? Idea założenia Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w świetle prasy polskiej w latach 1945–1948, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2007.
MacCannel Dean, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, tłum. Ewa Klekot, Anna Wieczorkiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Literackie Muza, 2005.
Małczyński Jacek, Historia środowiskowa Zagłady, „Teksty Drugie” 2017, nr 2.
Małczyński Jacek, Jak drzewa świadczą? W stronę nie-ludzkich figuracji świadka [w:] Świadek. Jak się staje, czym jest? , red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Małczyński Jacek, Krajobrazy Zagłady. Perspektywa historii środowiskowej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Miles William F.S., Auschwitz. Museum Interpretation and Darker Tourism, „Annals of Tourism Research” 2002, t. 29, nr 4.
Muzeum Auschwitz-Birkenau. Miejsce pamięci. Sprawozdanie 2011, red. Bartosz Bartyzel i in., Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2012.
Muzeum Stutthof w Sztutowie, Konserwacja, http://stutthof.org/konserwacja/.
Myszkowski Tadeusz, Stare buty i okulary. W odpowiedzi na „Drażliwy problem”, „Wolni Ludzie”, 15 X 1948, nr 19.
Oryginał napisu „Arbeit mach frei” powrócił nad bramę do byłego KL Auschwitz, http://auschwitz.org/muzeum/aktualnosci/oryginal-napisu-arbeit-macht-frei-powrocil-nad-brame-do-bylego-kl-auschwitz,426.html.
r.m., Słuszny artykuł, „Kuźnica”, 26 IX 1948, nr 39.
Różewicz Tadeusz, Warkoczyk [w:] idem, Pięć poematów, Warszawa: Czytelnik, 1950. Pierwodruk: idem, Warkoczyk, „Odrodzenie” 1949, nr 2.
Różewicz Tadeusz, Wycieczka do muzeum [w:] idem, Wycieczka do muzeum, Wrocław: Biuro Literackie, 2010. Pierwodruk: idem, Wycieczka do muzeum, „Nowa Kultura” 1961, nr 52/53.
Sąd skazał Anglików za uszkodzenie w Auschwitz zabytku o szczególnym znaczeniu, https://www.radiokrakow.pl/aktualnosci/malopolskazachodnia/sad-skazal-anglikow-za-uszkodzenie-w-auschwitz-zabytku-o-szczegolnym-znaczeniu.
Seaton Anthony V., From Thanatopsis to Thanatourism. Guided by the Dark, „International Journal of Heritage Studies” 1996, t. 2, nr 4.
Shallcross Bożena, Rzeczy i Zagłada, Kraków: Universitas, 2010.
Smykowski Mikołaj, Recykling poobozowy. Nowe u-życie przedmiotów ocalonych z KL Stutthof [w:] Sztutowo czy Stutthof? Oswajanie krajobrazu kulturowego, red. Łukasz Banaszek, Małgorzata Wosińska, Poznań–Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2011.
Stec Katarzyna, Symbolika i znaczenia miejsc pamięci utworzonych na terenach byłych obozów koncentracyjnych i zagłady z perspektywy współczesnego młodego człowieka [w:] Antysemityzm, Holokaust, Auschwitz w badaniach społecznych, red. Marek Kucia, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2011.
Sulej Karolina, Rzeczy osobiste. Opowieść o ubraniach w obozach koncentracyjnych i zagłady, Warszawa: Czerwone i Czarne, 2020.
Świadek. Jak się staje, czym jest?, red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Thurnell-Read Thomas P., Engaging Auschwitz: an analysis of young traveller’s experiences of Holocaust Tourism, „Journal of Tourism Consumption and Practise” 2009, t. 1, nr 1.
Trojański Piotr, Sytuacja na terenach poobozowych w pierwszych latach po wyzwoleniu Auschwitz (1945–1947), „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2015, t. 37, nr 2 („Acta Universitatis Wratislaviensis” No 3687).
Weissberg Liliane, In Plain Sight [w:] Visual Culture and the Holocaust, red. Barbie Zelizer, New Brunswick–New Jersey: Rutgers University Press, 2001.
Weissmann Gary, Fantasies of Witnessing. Postwar Efforts to Experience the Holocaust, Ithaca–London: Cornell University Press, 2004.
Williams Paul, Memorial Museums. The Global Rush to Commemorate Atrocities, Oxford–New York: Berg, 2007.
Włoch zatrzymany za kradzież drutu w Auschwitz, https://dzieje.pl/aktualnosci/wloch-zatrzymany-za-kradziez-drutu-z-auschwitz-0.
Wosińska Małgorzata, Pomnik bliski ciała. Lokalne formy reprezentacji ludobójstwa w Rwandzie [w:] Pomniki w epoce antropocenu, red. Ewa Dobosz, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2017.
Wóycicka Zofia, Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Warszawa: Trio, 2009.
Wysok Wiesław, Wokół problematyki uwarunkowań i efektów edukacji w muzeach upamiętnienia, „Zeszyty Majdanka” 2004, nr 26.
Young James E., The Texture of Memory. Holocaust Memorial and Meaning, New Haven–London: Yale University Press, 1994.
Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków: Znak i ISP PAN, 2012.
Zawodna Marta, Wokół tego, co pozostało. Biograficzne podejście do badań nad szczątkami ludzkimi na przykładzie włosów eksponowanych w Muzeum Auschwitz-Birkenau, „Kultura i Społeczeństwo” 2007, nr 2 (51).
Ziębińska-Witek Anna, Historia w muzeach. Studium ekspozycji Holokaustu, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2011.
Żorecka Zofia, Wiedza oświęcimska, „Odra”, 29 VIII 1948, nr 35.
Licencja
Copyright (c) 2021 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Justyna Kowalska-Leder, „Zawołani po imieniu”, czyli Krzywda i Sprawiedliwość , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Literatura polska ostatniego dziesięciolecia wobec Zagłady – próby odpowiedzi na nowe wzywania , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, Kłopotliwa kategoria. Wokół tomu Świadek: jak się staje, czym jest? , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Justyna Kowalska-Leder, Recenzja: Reprezentacje Zagłady w kulturze polskiej (1939–2019). Problematyka Zagłady w sztukach wizualnych i popkulturze, t. 1–2, red. Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska, Jacek Leociak, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2021, 672 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Wszechobecność Sprawiedliwych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, „Coraz to nowe żądania, coraz to nowe grymasy” – relacja władzy i podporządkowania między Polakami a Żydami w kryjówkach po aryjskiej stronie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Justyna Kowalska-Leder, Dawid Sierakowiak, Dziennik , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Justyna Kowalska-Leder, Pomaganie skazanym na zagładę jako źródło destrukcji – na podstawie dokumentów osobistych Brandli Siekierkowej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Justyna Kowalska-Leder, The Omnipresence of the Righteous , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2017)
- Justyna Kowalska-Leder, Jacek Leociak, Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010, 313 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
Similar Articles
- Jan Grabowski, Klaus-Michael Mallmann, Martin Cüppers, Półksiężyc i swastyka. III Rzesza a świat arabski , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
You may also start an advanced similarity search for this article.
