English
Język Polski
Fleeing Stigmatization, Captivity, Hunger, and Death. Jews in Warsaw During the Occupation
Barbara Engelking
bengelki@ifispan.edu.pl Author BiographyBarbara Engelking - psychologist, professor of social sciences. She is a director of the Polish Center for Holocaust Research at the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences. Together with Jacek Leociak, she is the scholarly supervisor of the Holocaust gallery at the Polin Museum of the History of Polish Jews in Warsaw. Recently, she published Jest taki piękny, słoneczny dzień… Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945 (2011) and (together with Jacek Leociak) a new, revised, revised and extended edition of the book Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście (2013), as well as critical editions of sources: Umierać też trzeba umieć… by Mietek Pachter (2015), Sny chociaż mamy wspaniałe. Okupacyjne dzienniki Żydów z okolic Mińska Mazowieckiego (2016) and „Po wojnie, z pomocą bożą, już niebawem”. Pisma Kopla i Mirki Piżyców o życiu w getcie i okupacyjnej Warszawie (2017). Co-editor (with Jan Grabowski) and co-author of the two-volume publication Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018).
https://orcid.org/0000-0001-8361-4427
Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 18 (2022), Pages: 48-85
Submission Date: 2022-03-09Acceptance Date: 2023-03-10
Publication Date: 2023-03-11
https://doi.org/10.32927/zzsim.931
Abstract
In her article, Engelking analyzes the situation of Warsaw Jews during the Nazi occupation from the perspective of escapes. She discusses escapes from stigmatization (wearing armbands), hunger (from the closed ghetto, until the deportation), and death (during the Great Liquidation and later). Engelking lays particular emphasis on the Jews’ activity, agency, and determination.
References
Archiwum Akt Nowych / Central Archives of Modern Records
Google Scholar
/1349/0/-/231_III-1, Zuzanna Rabska, Kartka z pamiętnika
Google Scholar
, Rada Główna Opiekuńcza biuro centrali w Krakowie, 1940–1945, t. 5
Google Scholar
/IX-1, „Informacje Hani i Krystyny [Klickich]”
Google Scholar
/236, Sąd Okręgowy w Warszawie
Google Scholar
, Zbiór akt osobowych działaczy ruchu robotniczego, 1864, Witold Góra
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Warszawie / State Archive in Warsaw
Google Scholar
Więzienie Karne Warszawa-Mokotów 1940–1944, 72/657, t. 19592, 19827, 21248, 21717
Google Scholar
Archiwum Sądu Niemieckiego w Warszawie, 1940–1944
Google Scholar
/1207/128, Akta sprawy S. Gluecksmana
Google Scholar
/1207/171, Akta sprawy H. Horwic
Google Scholar
/1207/297, Akta sprawy E. Gofsztein
Google Scholar
/1207/1073, Akta sprawy E. Celnik
Google Scholar
/1207/1170, Akta sprawy S. Rozenberg
Google Scholar
/1207/1258, Akta sprawy M. Kipper
Google Scholar
Sąd Okręgowy w Warszawie
Google Scholar
/236, Akta sprawy Władysława Kaczmarka
Google Scholar
/2598, Akta sprawy Barbary Marii Bernadotte Kalinowskiej
Google Scholar
/3118, Akta sprawy Franciszka Piaseckiego i Józefa Dominiaka
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej / Archive of the Institute of National Remembrance
Google Scholar
GK 106/161/1zespół Der Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SS für den Distrikt Warschau (KdS Warschau) [Komendant Policji Bezpieczeństwa i SS w dystrykcie Warszawa], t. 531
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem / Yad Vashem Archives
Google Scholar
O.3/1158, Relacja Jadwigi Zielińskiej (Edwardy Blajwajs)
Google Scholar
O.3/1159, Relacja Bolesława Zielińskiego Lewkowicza
Google Scholar
O.3/1308, Relacja Hanny Klickiej z d. Klocman
Google Scholar
O.3/1648, Relacja Barbary Rucińskiej
Google Scholar
O.3/1803, Relacja Feliksa Mrozowskiego (Fiszla Majnemera)
Google Scholar
O.3/2313, Relacja Edzi Fefer
Google Scholar
O.3/2532, Kolektywne zeznanie o Janinie Grundgang-Kulwiec
Google Scholar
O.3/2727, Relacja Marii Kann
Google Scholar
O.3/3379, Hinda i Chanina Malachi, Dziennik
Google Scholar
O.3/3631, Relacja Chila Ceylona
Google Scholar
O.3/4195, Relacja Rozy Majerfeld
Google Scholar
O.3/4464, Relacja Wiktora Hochberga (Witolda Góry)
Google Scholar
O.3/5434, Relacja Ludwiki Oberleder-Aran
Google Scholar
O.33/285, Dziennik Aleksandry Sołowiejczyk-Guter
Google Scholar
O.33/1787, Relacja Lei Zoberman
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego / Jewish Historical Institute in Warsaw Archives
Google Scholar
/758, Korespondencja Centrali ŻSS w Krakowie z ŻSS w Opatowie
Google Scholar
/469, Relacja Blumy Altmed
Google Scholar
/2274, Relacja Róży Dobreckiej
Google Scholar
/2564, Relacja Samuela Cyrkla
Google Scholar
/2962, Relacja Ignacego Kotlarskiego
Google Scholar
/3085, Relacja Nomy Futerman
Google Scholar
/4265, Relacja Piny Fuksmana
Google Scholar
/4484, Relacja Wolfa Glikzeligera
Google Scholar
/4651, Relacja Frajnda
Google Scholar
/5003, Relacja Dawida Białogroda
Google Scholar
/5211, Relacja Ireny Poławskiej, Zofii Poławskiej, Marii Golian
Google Scholar
/5719, Relacja Danuty Dąbrowskiej (Jakoby Blidsztejn)
Google Scholar
/5970, Relacja Basi Folkman, Hindy Malachi i Reni Szewes
Google Scholar
/6083, Relacja Janiny Kulwiec (Grundgand)
Google Scholar
/6147, Relacja Anny Szenicer-Matusiak
Google Scholar
/6254, Relacja Marii Geszychter
Google Scholar
/43, Ber Ryczywół, „Moje przeżycia”, tłum. z jidysz Monika Polit
Google Scholar
/53, Relacja Celiny Grü nspan
Google Scholar
/124, Pamiętnik LizyTaflowicz
Google Scholar
/186, Pamiętnik inż. Barucha Goldmana
Google Scholar
United States Holocaust Memorial Museum
Google Scholar
RG-2009.107.1, Dziennik Izaaka Diamensztajna
Google Scholar
RG-50.549.01.0019, Lucine Horn, https://collections.ushmm.org/search/catalog/
Google Scholar
irn504789
Google Scholar
University of Southern California Shoah Foundation, Visual History Archive
Google Scholar
, Wywiad z Terry Himmelfarb (Tową Tykociner)
Google Scholar
, Wywiad z Cecilią Glazer
Google Scholar
, Wywiad z Izaakiem Perkalem
Google Scholar
, Wywiad z Markiem Nusbaumem
Google Scholar
, Wywiad ze Stefanią Staszewską
Google Scholar
, Wywiad z Haną Nusbaum
Google Scholar
, Wywiad z Lucjanem Wolanowskim
Google Scholar
, Wywiad z Salomonem Nusbaumem
Google Scholar
, Wywiad z Robertem Kulką
Google Scholar
, Wywiad z Józefem Janowskim
Google Scholar
, Wywiad z Juliuszem Salonim
Google Scholar
, Wywiad z Aaronem Nusbaumem
Google Scholar
, Wywiad z Joanną Podgórską
Google Scholar
, Wywiad z Janiną Neuding z d. Perl
Google Scholar
, Wywiad z Gertrudą Kupfer (Gitlą Zoberman)
Google Scholar
, Wywiad z Felicją Trojanowską
Google Scholar
, Wywiad z Heleną Hirschberg
Google Scholar
, Wywiad z Ireną Chmieleńską
Google Scholar
, Wywiad z Antoniną Górską
Google Scholar
, Wywiad z Janem Kulką
Google Scholar
, Wywiad z Bernardem Świerczyńskim
Google Scholar
, Wywiad z Januszem Durką
Google Scholar
, Wywiad z Krystyną Świerczyńską
Google Scholar
, Wywiad z Grzegorzem Lasotą
Google Scholar
, Wywiad z Eugenią Dąbrowską
Google Scholar
, Wywiad z Haliną Zalewską
Google Scholar
, Wywiad z Krzysztofem Targowskim
Google Scholar
, Wywiad z Blimą Friedman
Google Scholar
, Wywiad z Wandą Wolosky
Google Scholar
, Wywiad z Alą Duzenman (Salą Buch)
Google Scholar
, Wywiad z Elżbietą Wędrowską
Google Scholar
, Wywiad z Wojciechem Jankowskim
Google Scholar
, Relacja Danuty Góry-Tsermegas
Google Scholar
, Wywiad z Marią Kwiatowską
Google Scholar
Zbiory autorki / Authors private collection
Google Scholar
Adam Żurawin, Wspomnienia, mps
Google Scholar
Maria Majerczyk, mps
Google Scholar
Źródła publikowane, dzienniki, wspomnienia / Published sources, memoirs, recollectins
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 5: Getto warszawskie. Życie codzienne, oprac. Katarzyna Person, Warszawa: ŻIH i DiG, 2011.
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 6: Generalne Gubernatorstwo. Relacje i dokumenty, oprac. Aleksandra Bańkowska, Warszawa: ŻIHi WUW, 2012 (dok. 38: Dawid Mandelbaum, Relacja pt. „Hrubieszó w”).
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 27: Żydowska Samopomoc Społeczna w Warszawie (1939–1943), oprac. Aleksandra Bańkowska, Maria Ferenc Piotrowska, Warszawa: ŻIH, 2017 (dok. 258: N.N., Opracowanie pt. „Notatki o rolnictwie u Żydów w 1941 r.”, o działalności Toporolu).
Google Scholar
Bauman Janina, Zima o poranku. Opowieść dziewczynki z warszawskiego getta, Poznań: Zysk i S-ka, 1999.
Google Scholar
Birnbaum Irena, Non omnis moriar. Pamiętnik z getta warszawskiego, Warszawa: Czytelnik, 1982.
Google Scholar
Dziesięciolecie Zakładu Psychologii Wychowawczej Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego 1928–1938. Sprawozdanie opracowane przez konwersatorium przy Zakładzie Psychologii Wychowawczej, red. Maria Żebrowska, Joanna Kunicka, Warszawa: nakładem autorów, z zasiłkiem Uniwersytetu J. Piłsudskiego, 1938.
Google Scholar
Góra Barbara, Relacja [w:] Dzieci Holocaustu mówią…, do druku przygotowała Wiktoria Śliwowska, Warszawa: Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce, 1993.
Google Scholar
Grynberg Henryk, Kostański Jan, Szmuglerzy, Warszawa 2001.
Google Scholar
Hirszfeld Ludwik, Historia jednego życia, Warszawa: Czytelnik, 1946.
Google Scholar
Hochberg Jakub, Czytając gazetę niemiecką… Dziennik pisany w ukryciu w Warszawie w latach 1943–1944, oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2019.
Google Scholar
Krzywicka Irena, Wyznania gorszycielki, Warszawa: Czytelnik, 2013.
Google Scholar
Landau Ludwik, Kronika lat wojny i okupacji, Warszawa: PWN, 1962.
Google Scholar
Marek Paweł Lew, Na krawędzi życia. Wspomnienia anarchisty 1943–1944, Kraków: Wydawnictwo Dąb, 2006.
Google Scholar
Meroz Anna, W murach i poza murami getta. Zapiski lekarki warszawskiej z lat 1939– 1945, Warszawa: Czytelnik, 1988.
Google Scholar
Motyl Symcha Binem, Do moich ewentualnych czytelników. Wspomnienia z czasu wojny, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Neuman Tadeusz, Oficjalnie nie figuruję. Pamiętnik 1939–1945, Warszawa: ŻIH, 2021.
Google Scholar
Obremski Tadeusz, Wśród zatrutych noży. Zapiski z getta i okupowanej Warszawy, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Google Scholar
Ryczywół Ber, Wiazoj ich hob ibegelebt di dajczn, Warszawa–Łódź–Kraków: Centralna Żydowska Komisja Historyczna, 1946.
Google Scholar
Sny chociaż mamy wspaniałe… Okupacyjne dzienniki Żydów z okolic Mińska Mazowieckiego, red. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016.
Google Scholar
Staszewska (Szochur) Stefania, Dni grozy, Montreal: Polish-Jewish Heritage Foundation of Canada, 2006. Świerczyński Bernard, Szmugiel na wagę życia, Warszawa: Meritum, 2015.
Google Scholar
Szyfman Arnold, Moja tułaczka wojenna, Wydawnictwo MON, Warszawa 1960.
Google Scholar
Szymańska Zo????ia, Byłam tylko lekarzem…, Warszawa: PAX, 1979.
Google Scholar
Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, wyd. 3, Kraków: Znak, 2013.
Google Scholar
Wspomnienia o Januszu Korczaku, wybór i oprac. Ludwika Barszczewska, Bolesław Milewicz, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989.
Google Scholar
Zajdorf Alfred, Nie święci…, Poznań: Zysk i S-ka, 2011.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related literature
Google Scholar
Bourdieu Pierre, The Forms of Capital [w:] Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, red. John Richardson, New York: Greenwood, 1986.
Google Scholar
Cyrulnik Boris, Limites de la ré silience [w:] Ré silience. Connaissances de bases, red. Boris Cyrulnik, Gérard Jorland, Paris: Odile Jacob, 2012.
Google Scholar
Cyrulnik Boris, O ciele i duszy, tłum. Ewa Kaniowska, Warszawa: Czarna Owca, 2012 (wyd. oryg. De chair et d’âme, Paris: Odile Jacob, 2006).
Google Scholar
Engelking Barbara, „Szanowny panie gistapo” Donosy do władz niemieckich w Warszawie i okolicach w latach 1940–1941, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Google Scholar
Engelking Barbara, Grabowski Jan, „Żydów łamiących prawo należy karać śmiercią!”. „Przestępczość” Żydów w okupowanej Warszawie 1939–1942, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2010.
Google Scholar
Gittell Ross J., Vidal Avis, Community Organizing: Building Social Capital as a Development Strategy, Thousand Oaks, CA: Sage, 1998.
Google Scholar
Hanson Rick, Hanson Forrest, Rezyliencja. Jak ukształtować fundament spokoju, siły i szczęścia, tłum. Anna Sawicka-Chrapkowicz, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2020.
Google Scholar
Jarocki Robert, Genetyk i historia. Opowieść o Piotrze Słonimskim, Warszawa: Rosner i Wspólnicy, 2004.
Google Scholar
Lewicka Maria, Kapitał kulturowy a kapitał społeczny człowieka: kooperacja czy antagonizm? [w:] Szkice z psychologii różnic indywidualnych, red. Wanda Ciarkowska,
Google Scholar
Włodzimierz Oniszczenko, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2008.
Google Scholar
Lewicka Maria, O prawdziwej roli zaufania w motywowaniu ludzi do aktywności społecznej [w:] W kręgu psychologii społecznej, red. Joanna Czarnota-Bojarska, Irena Zinserling, Warszawa: WUW, 2011.
Google Scholar
Melchior Małgorzata, Rzeczy i ludzie. Historia jednej rodziny i jej mienia [w:] Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych, 1939–1950, red. Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Google Scholar
Melchior Małgorzata, Społeczna tożsamość jednostki (w świetle wywiadów z Polakami pochodzenia żydowskiego urodzonymi w latach 1944–1955), Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Wydział Profilaktyki, Resocjalizacji i Problemów Społecznych, 1990.
Google Scholar
Melchior Małgorzata, Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni „na aryjskich papierach”. Analiza doświadczenia biograficznego, Warszawa: IFiS PAN, 2004.
Google Scholar
Nalewajko-Kulikov Joanna, Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa: Neriton IH PAN, 2004.
Google Scholar
Paulsson Gunnar S., Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy 1940–1945, tłum. Elżbieta Olender-Dmowska, Kraków: Znak, 2009.
Google Scholar
Putnam Robert, Bowling Alone. The Collapse and Revival of American Community, New York: Simon & Schuster, 2000.
Google Scholar
Rutkowski Tadeusz P., Adam Bromberg i encyklopedyści. Kartka z dziejów inteligencji w PRL, Warszawa: WUW, 2010.
Google Scholar
Urbanek Mariusz, Brzechwa nie dla dzieci, Warszawa: Iskry, 2013. Wróbel Janusz, Przemiany ludnościowe spowodowane polityką okupanta hitlerowskiego w tzw. rejencji łódzkiej w latach 1939–1945, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1987.
Google Scholar
Netografia
Google Scholar
Historia pomocy – rodzina Średnickich i Rybickich, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rodzina-srednickich-i-rybickich
Google Scholar
Krysia (Eugenia Cymer), https://mayorek2.wixsite.com/krysia/1923-1939
Google Scholar
Spółka Akcyjna Handlowo-Przemysłowa Elibor, http://dawnadabrowa.pl/category/kopalnie-huty-firmy/firmybiuraprzedsiebiorcy/elibor
Google Scholar
License
Copyright (c) 2023 Author&"Holocaust Studies and Materials"
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
The journal is published under the Diamond Open Access Standard, CC-BY-4.0 Deed - Attribution 4.0 International - Creative Commons
Most read articles by the same author(s)
- Barbara Engelking, Jews and Communists in Occupied Warsaw , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
- Jan Grabowski, Barbara Engelking, Warsaw Jews Expelled from Switzerland to the General Government , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 1 (2005)
- Barbara Engelking, Dreams as a Source for Holocaust Research , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 9 (2013)
- Barbara Engelking, Israel Gutman, Barbara Engelking talks with Israel Gutman , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 9 (2013)
- Barbara Engelking, Hesia’s Secret. Emotions in Holocaust testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Feliks Tych, Barbara Engelking, About hidding on the Aryan side. Barbara Engelking talks with Feliks Tych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 1 (2005)
- Yisrael Gutman, Barbara Engelking, How the 'Aryan side' was seen from within the Warsaw ghetto. Barbara Engelking talks with professor Israel Gutman , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 1 (2005)
- Barbara Engelking, Labyrinths and Tangles. The story of a Righteous among Nations , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 11 (2015)
- Jan Grabowski, Barbara Engelking, Warsaw Jews Expelled from Switzerland to the General Government , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Barbara Engelking, “Germans have killed our Jews, so we’re getting rid of them.” The case of Edward Toniakiewicz , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. Holocaust Studies and Materials (2017)
