Stanisław Żemis – świadek zagłady Żydów w Łukowie
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), strony: 279-307
Data publikacji: 2018-12-20
Abstrakt
Najcenniejszą relację dotyczącą Zagłady Żydów w Łukowie, mieście powiatowym w województwie lubelskim, spisał ktoś, kto do tej pory znany był jako Stanisław Żemiński. O autorze wstrząsającego i pełnego empatii dziennika nic więcej nie było wiadomo. Nie udało się ustalić żadnych szczegółów biograficznych – skąd pochodził, gdzie mieszkał, co się z nim działo po wojnie. Autor artykułu odkrywa jego prawdziwą tożsamość. Nazywał się Stanisław Żemis. W młodości był nauczycielem, współpracownikiem Janusza Korczaka. W czasie okupacji trafił do Łukowa, gdzie zajmował się działalnością spółdzielczą oraz konspiracyjną, a po wyzwoleniu został pierwszym prezydentem Siedlec. W późniejszych latach osiadł w Warszawie, gdzie, po utracie wzroku, zajął się pracą na rzecz środowiska osób niewidomych.
Słowa kluczowe
Łuków, Jews, Holocaust testimonies, Stanisław Żemiński, Stanisław Żemis
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych (AAN)
, Zbiór akt osobowych działaczy ruchu robotniczego, 13119, teczka „Żemis
Stanisław”
Archiwum Państwowe w Lublinie (AP Lublin)
, Akta stanu cywilnego Paraϐii Rzymskokatolickiej w Bełżycach, 2.21/129,
Księga urodzeń, małżeństw i zgonów, 1902 r.
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
/30, Pamiętniki Żydów Ocalałych z Zagłady, Łuków – getto i okolice
Archiwum prywatne Adama Żemisa
Stanisława i Stanisław Żemisowie, „Pamiętnik z lat 1939–1946”, mps
Źródła publikowane
Kosobudzki Piotr, Przez druty, kraty i kajdany. Wspomnienia partyzanta NSZ, Wrocław: Nortom, 1997.
Żemiński Stanisław, Kartki dziennika nauczyciela w Łukowie z okresu okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn ŻIH” 1958, nr 3 (27).
Żemis Stanisław, Doktor Janusz Korczak, „Pochodnia” czerwiec 1978, nr 6.
Żemis Stanisław, Korczakowska noc [w:] Wspomnienia o Januszu Korczaku, wybór i oprac. Ludwika Barszczewska, Bolesław Milewicz, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989.
Żemis Stanisław, Na progu wolności, „Zielony Sztandar”, 28 II 1962, nr 17.
Żemis Stanisław, Ogród szkolny RTPD na Żoliborzu jako koncepcja metodyczno-wychowawcza, „Życie Szkoły”, grudzień 1958, nr 12.
Żemis Stanisław, Siedlce 1944, „Trybuna Mazowiecka”, 22 VII 1959, nr 174.
Żemis Stanisław, Spotkania z Januszem Korczakiem, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, październik 1962, nr 8.
Żemis Stanisław, Szkoła RTPD w Osiedlu Żoliborskim w Warszawie, „Przyjaciel Dziecka”, czerwiec 1960, nr 6.
Prasa
„Regionalna Agencja Prasowa «Podlasie»” 1944
Literatura przedmiotu
Czeranowski Feliks, Prasa konspiracyjna na Podlasiu podczas drugiej wojny światowej,
„Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1965, t. 4, nr 1.
Czubaszek Krzysztof, Żydzi Łukowa i okolic, Warszawa: Danmar, 2008.
Dolata Bolesław, Indeks dat wyzwolenia niektórych miejscowości polskich w latach 1944–
przez Armię Radziecką i Ludowe Wojsko Polskie, dodatek do „Wojskowego Przeglądu Historycznego” 1961, nr 2.
Dominiak-Górski Stanisław, Siedleckie początki [w:] Okręg siedlecki 1942–1944. Z walk PPR, GL i AL, red. Benon Dymek, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1977.
Dudek-Klimiuk Joanna, Ogrody szkolne Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego” 2018, t. 66.
Dudowa Halina, Nieco o rzetelności, „Za Wolność i Lud”, 5 V 1973, nr 18.
Falska Maria, Nasz Dom. Zrozumieć, porozumieć się, poznać, wybór i oprac. Marta Ciesielska, Barbara Puszkin, Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2007.
Hulek Aleksander, Przedmowa [w:] Stanisław Żemis, Człowiek niewidomy. Wskazania dla ociemniałych i tracących wzrok, Warszawa: PZWL, 1973.
Juźwik Aleksander, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w latach 1944–1949. Funkcjonowanie i problemy ideowo-organizacyjne, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2015, t. 13
Kępa Irena, Cenny dar – czyli spuścizna po Stanisławie Żemisie, „Muzea Walki” 1988, t. 21.
Laskowski Stanisław, Moje wspomnienia [w:] Okręg siedlecki 1942–1944. Z walk PPR, GL i AL, red. Benon Dymek, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1977.
Ługowski Bronisław, „Miesięcznik Nauczycielski” 1935–1937 (Organ radykalnej lewicy
nauczycielskiej), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1963, t. 2.
Macichowski Józef, Na jubileusz 75 rocznicy urodzin Stanisława Żemisa, „Sylwan”, sierpień 1977, nr 8.
Mierzwińska-Szybka Zoϐia, Żemis Stanisław (1902–1978) [w:] Słownik biograϔiczny pracowników społecznych, red. Małgorzata Gładkowska i in., Warszawa: Towarzystwo
Wolnej Wszechnicy Polskiej, 1993, t. 1.
Odszedł pedagog i publicysta Stanisław Żemis, „Pochodnia”, luty 1979, nr 2.
Okręg siedlecki 1942–1944. Z walk PPR, GL i AL, red. Benon Dymek, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1977.
Pierwszy spośród niewidomych nauczycieli, „Pochodnia” grudzień 1964, nr 12.
Rzeminski Stanislaw, Un instituteur polonais de Lukow raconte [w:] Le Livre de Lukow. Pages de l’histoire sorties de l’ombre, tłum. z jidysz Alain Zylbering, Maurice Dab, red. Binem Heller, Paris: Associations des Originaires de Lukow d’Israël et des Etats-Unis,
(wyd. oryg.: Sefer Lukow, gehejlikt der chorew geworener kehile, Tel Awiw: Irgun Jocej Lukow be-Israel i Lukower Landsmanszaft in di Farajnikte Sztatn, 1968).
Skibińska Alina, „Ludzie opowiadali rzeczy potworne o tym, co się tam działo”. Dwa świadectwa Zagłady – Adama Ulricha z Zakrzówka i Stanisława Ż(Rz)emińskiego z Łukowa, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.
Szarota Tomasz, Opublikowane pamiętniki, wspomnienia, relacje do dziejów PRL [w:] Polska Ludowa. Materiały i studia, t. 3, red. Stanisław Arnold, Warszawa: PWN, 1964.
Szczurek Józef, Stanisław Żemis otrzymał Złotą Odznakę Nauczycielską, „Pochodnia”, kwiecień 1958, nr 4.
Szczurek Józef, Zawsze w otwarte karty, „Pochodnia”, lipiec 1977, nr 7.
Szurek Jean-Charles, Powiat łukowski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa:
Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Tomerska Danuta, Nauczyciel, społecznik, publicysta, „Pochodnia”, maj 2004, nr 5.
Tracewski Bohdan, Wszechstronne myślenie o dzieciach, „Przyjaciel Dziecka” 2017, nr 1/6.
Tupalski Marian, Ludowa prasa konspiracyjna na Podlasiu [w:] Ruch ludowy na Lubelszczyźnie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez WK ZSL w Lublinie, red.
Józef Ryszard Szaϐlik, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1964.
Wołosz Paweł, Mieszkańcy Siedlec w obliczu sowietyzacji miasta w 1944 roku, „Historia i Świat” 2014, nr 3.
Zieliński Jan, Szkatułki Newerlego, Warszawa: W.A.B., 2012.
Ż(Rz)emiński Stanisław, Pamiętniki. Łuków i okolice – getto, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.
Żemis Stanisław (1902–1978) [w:] Włodzimierz Wincławski, Słownik biograϔiczny socjologii polskiej, Toruń 2011, t. 4 (Su–Ż), Suplement.
Życie i zagłada Żydów polskich 1939–1945. Relacje świadków, wybór i oprac. Michał Grynberg, Maria Kotowska, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003.
Strony internetowe
Biogram Stefana Kosobudzkiego, https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Kosobudzki
Biogram Stanisława Żemisa, https://bs.sejm.gov.pl
Licencja
Copyright (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.