English
Język Polski
Sprawa Marty Puretz, domniemanej agentki Gestapo z krakowskiego getta
Aleksandra Kasznik-Christian
akasznik@poczta.onet.pl Biogramprof. dr hab., emerytowany pracownik Uniwersytetu Jagiellońskiego i Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Badaczka kolonialnej historii Francji i Algierii. Autorka m.in. artykułu Żydzi algierscy w epoce kolonialnej 1830–1962 („Przegląd Orientalistyczny” 2004, nr 1/2)
https://orcid.org/0000-0002-7005-6435
profesor emeritus Uniwersytetu Jagiellońskiego i Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), Strony: 629-661
Data zgłoszenia: 2020-11-07Data publikacji: 2020-12-15
https://doi.org/10.32927/ZZSiM.668
Abstrakt
Martę Puretz literatura naukowa obsadza w charakterze konfidentki Gestapo. Tymczasem przeczy temu konsultacja obfitej dokumentacji źródłowej z Archives Nationales w Paryżu. Nieprzypadkowo zatem używam określenia „domniemana agentka”. Artykuł stanowi udokumentowane odtworzenie losów Marty Puretz w Polsce, na Węgrzech i we Francji, także tych powojennych, bo tylko takie ujęcie pozwoli zrewidować utarte sądy. Przybliżam środowisko krakowskiej zasymilowanej inteligencji żydowskiej, które Puretz ukształtowało, jej pobyt w getcie i walkę o przetrwanie, ucieczkę z obozu w Płaszowie i szczęście posiadania po aryjskiej stronie dwóch oddanych kobiet – niani i byłej służącej – na które zawsze mogła liczyć. Przed ucieczką na Węgry na kilka miesięcy znalazła oparcie w gronie polskich znajomych, którzy ją przechowywali. Węgry nie były dla niej wybawieniem, stały się raczej potrzaskiem. Nieszczęsnym epizodem była jej czasowa zależność od polskiego Żyda, niejakiego Fabera, który później dwukrotnie oskarżał ją o współpracę z Gestapo. Na Węgrzech związała się z Charles Herozem, pracownikiem attaszatu francuskiego w Budapeszcie. Ukrywając się u niego, pomagała mu w podziemnej działalności antyniemieckiej. Pobrali się w 1945 r., po zdobyciu Budapesztu przez Armię Czerwoną. Oskarżona przez Fabera o współpracę z Niemcami, była sądzona przez węgierski Trybunał Ludowy, który z braku dowodów ją uniewinnił. Po wyjeździe Marty Puretz do Francji strona polska wpisała ją na listę zbrodniarzy wojennych, do czego walnie przyczyniły się oskarżenia Fabera, i przez kilka lat domagała się bezskutecznie jej ekstradycji
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archives Nationales w Paryżu (AN)
Google Scholar
/7, Martha Puretz (Akta dotyczące Marty Puretz i jej męża Charlesa Heroza)
Google Scholar
Archiwum z Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
Google Scholar
/4979, Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. Akta w sprawie 1) Puretz Marta, 2) Brandstätter Stefania
Google Scholar
/29, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, Kraków, korespondencja
Google Scholar
Archiwum z Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie (AIPN Kr)
Google Scholar
/6637, WUBP, Kraków, protokoły przesłuchań, korespondencja z Prokuraturą Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie, Urzędem Bezpieczeństwa w Krakowie, Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego
Google Scholar
/7427, teczka: Solski Marian (dot. Mariana Fabera)
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Conternt related Literature
Google Scholar
Bau Józef, Czas zbezczeszczenia. Wspomnienia z czasów drugiej wojny światowej, Tel Aviv: Hamena’Anea, 1990.
Google Scholar
W trzecią rocznicę zagłady getta w Krakowie, red. Michał M. Borwicz, Nella Rost, Józef Wulf, Kraków: Centralny Komitet Żydów, 1946.
Google Scholar
Bratko Józef, Gestapowcy. Kontrwywiad – konfidenci – konspiratorzy, Kraków: Krakowa Agencja Wydawnicza, 1990.
Google Scholar
Chodakiewicz Marek Jan, Agenci i bandy pozorowane na Lubelszczyźnie. Z dziejów okupacji niemieckiej w Janowskiem, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 2002, nr 2, s. 113–126.
Google Scholar
Czuma Mieczysław, Leszek Mazan Leszek, Tate, jedziemy do Krakowa!, Kraków: Anabasis, 2015.
Google Scholar
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018, t. 1.
Google Scholar
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018, t. 2.
Google Scholar
Grądzka-Rejak Martyna, Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939–1945), Kraków: Wysoki Zamek, 2016.
Google Scholar
Hall Claire M., An Army of Spies? The Gestapo Spy Network 1933–45, „Journal of Contemporary History” 2009, t. 44, nr 2 (), s. 247–265.
Google Scholar
Hubbard-Hall, Claire M., ”A Game of Cat-and-Mouse”. The Gestapo Spy Network in Tomaschow Mazowiecki, Poland 1939–45 [w:] War in a Twilight World: Partisan and Anti-Partisan Warfare in Eastern Europe, 1939–45, red. Juliette Pattinson, Ben Shepherd, London: Palgrave Macmillan, 2010, s. 156–177.
Google Scholar
Jarkowska-Natkaniec Alicja, Wymuszona współpraca czy zdrada. Wokół przypadków kolaboracji Żydów w okupowanym Krakowie, Kraków: Universitas, 2018.
Google Scholar
Mędykowski Witold W., Sylwetki. Przeciw swoim. Wzorce kolaboracji żydowskiej w Krakowie i okolicy, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2006, nr 2, s. 202–220.
Google Scholar
Pankiewicz Tadeusz, Apteka w getcie krakowskim, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015.
Google Scholar
Rympel Manuel, Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918–1939), [w:] Kopiec wspomnień, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1964.
Google Scholar
Scharf Rafael, Co mnie i Tobie Polsko…Eseje bez uprzedzeń, Kraków: Fundacja Judaica „Universitas”, 1996.
Google Scholar
Tausendfreund Doris, Erzwungener Verrat jüdische „Greifer” im Dienste der Gestapo 1943–1945 (Documente, Tekste, Materialien), Berlin: Metropol, 2005.
Google Scholar
Netografia / Internet
Google Scholar
https://www.ancestry.com/search/collections/2484/ (Kraków, Poland, ID Card Applications for Jews During WWII, 1940–1941 [USHMM], dane personalne członków rodziny Puretz 1939/1940)
Google Scholar
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096356 (Holocaust Survivors and Victims Database, adres Marty Puretz 1939/1940) https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096362 (Holocaust Survivors and Victims Database, adres Reny Puretz 1939/1940)
Google Scholar
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096358&ReferPersonId=6096357 (Rena Puretz)
Google Scholar
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096363&ReferPersonId=6096364 (Rosa Puretz)
Google Scholar
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096350 (Marta Puretz)
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Autor&"Zagłada Żydów. Studia i Materiały"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
Czasopismo publikowane jest w standardzie Diamond Open Access na licencji CC-BY-4.0 Deed - Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa - Creative Commons
Podobne artykuły
- Stefan Marcinkiewicz, Sammellager Bogusze (2 listopada 1942 – 3 stycznia 1943 r.) jako przykład przejściowego obozu zbiorczego podczas akcji „Reinhardt” w okręgu białostockim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
- Justyna Kowalska-Leder, Trzy modele zaufania wobec nie-Żydów po aryjskiej stronie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
- Maria Ferenc, Rabin Josef Lejb Gelernter ze Skępego i jego ślady w Archiwum Ringelbluma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Bożena Szaynok, Sine ira et studio... Wspomnienie o Krystynie Kersten , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
- Paweł Wolski, Tekst – autor – świadectwo. Na marginesie lektury Patrzyłam na usta… Dziennik z warszawskiego getta , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Adam Sitarek, „Zaprowiantowanie obozu jest podobno wzorowe…” Wiedza więźniów getta łódzkiego na temat ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Maria Ferenc-Piotrowska, „Ma ono na twarzy grymas dojrzałego i gorycz pokrzywdzonego […] – nie ma dzieciństwa”. Przemiany ról dzieci w rodzinie w getcie warszawskim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Przemysław Czapliński, Wirus Auschwitz , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Andrzej Grzegorczyk, Procedura i przebieg transportów kolejowych z getta łódzkiego do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem (styczeń–maj 1942 r.) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Jan Grabowski, „Chcę nadmienić, że nie byłem uświadomiony i wykonywałem zadanie jako żołnierz Armii Krajowej”. O wymordowaniu ukrywających się pod Racławicami Żydów przez kompanię miechowskiej AK , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 6 (2010)
<< < 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
