Traces of Unknown Pre-war Jewish Collectors and Owners of Works of Art
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 17 (2021), Pages: 486-522
Submission Date: 2021-12-18Publication Date: 2021-12-23

Abstract
In pre-war Poland there was a large group of Jewish collectors and owners of works of art, paintings in particular. The names of some of them appeared in the catalogs of prestigious exhibitions organized in Warsaw, Cracow or Lviv, while many others did not make their collections publicly available or have done so incognito. Almost all of them perished in the Holocaust, and their works of Polish (including Polish-Jewish) and foreign artists and their entire assets were lost as a result of Nazi confiscation or misappropriation by non-Jewish population. After the war, the existence of this deserving group for culture and art was completely erased from collective memory.
It was only recently that the first publications devoted to certain representatives and communities of Polish Jewish collectors were published, combined with attempts to reconstruct their collections. These are isolated cases because they require difficult and often not fruitful archival research. One example of such an extensive and largely unresearched archive material is cited by the author of war loss questionnaires kept in many national archives. However, their usefulness in examining individual collections and their fate, as well as the fate of their Jewish owners, is limited. In this context, the greater is value of compensation files based on the the Federal Restitution Law (BRüG) adopted in 1957, held in the Berlin State Archives, since significant part of the holdings are applications of Polish Jews regarding their movable property appropriated by the Third Reich. This archive material, which has not yet been explored by Polish researchers, is a highly wealthy source of knowledge in many respects. There are files of tens of unknown (or completely forgotten) Polish Jewish art owners, including undeniable collectors. The compensation claims submitted by them or their descendants in the late 1950s and 1960s in West Berlin provide plenty of data on German robbery and its mechanisms; they sometimes include information on the origin of the collections, a list of lost works of art or their detailed description. The Berlin archives also allow you to learn about the occupation-time and post-war fate of the robbed owners, as well as their pre-war status, lifestyle and the character of their collections. The author, on the basis of three claims by Cracow collectors, shows the significance and wealth of the sources discovered in Berlin: Artur Wohl, the lawyer Schilim Jung, and the owners of the carpet factory Jakub and Regina Mikenbrun.
Keywords
Pre-war collectors in Poland , art collections of Polish Jews , Polish painters , Polish-Jewish painters , Nazi appropriation of works of art , the Generalgouvernement , war losses in the field of culture , restitution of property , questionnaires of war damages/losses in Poland , Office of War Compensation (BOW) , Federal Restitution Law (Bundesrückerstattungsgesetz, BRüG) , compensation files in the Berlin State Archive (Landesarchiv Berlin Wiedergutmachungsakten, WGA) , Leon Braciejowski , Aleksander Lauterbach , Artur Wohl , Schilim Jung , Jakub and Regina Mikenbrun , Karol Estreicher , Kajetan Mühlmann , Joseph Mühlmann , Gustav Barthel , Max Liebermann
References
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Warszawie
Google Scholar
Zarząd Miasta Wydział Strat Wojennych, 147
Google Scholar
Archiwum Narodowe w Krakowie
Google Scholar
/699/176
Google Scholar
/699/188
Google Scholar
/699/214
Google Scholar
/699/277
Google Scholar
, Starosta m. Krakowa, 218
Google Scholar
Landesarchiv Berlin Wiedergutmachungsakten (Krajowe Archiwum Berlina Akta odszkodowawcze)
Google Scholar
Schilim Jung: 25 WGA 20392–20394/59
Google Scholar
Jakub i Regina Mikenbrun: 71 WGA 10176–10180/59, 75 WGA 14989–14993/59
Google Scholar
Adolf Schwarzbart: 31 WGA 1909-11/59
Google Scholar
Artur Wohl: 34 WGA 2615–2618/51, 34 WGA 2857/51; 34 WGA 3615/51, 62/65/62 WGA 5482–5485/59, 62 WGA 85/65; 62 WGA 76/68; 64 WGA 825/65
Google Scholar
United States Holocaust Memorial Museum
Google Scholar
RG-50.106*0113, Interview with Riane Gruss
Google Scholar
W archiwum autorki: korespondencja z potomkami kolekcjonerów
Google Scholar
Źródła publikowane / Published sources
Google Scholar
Alex Lauterbach’s Oral History, https://www.yiddishbookcenter.org/collections/oral-histories/interviews/woh-fi-0000381/alex-lauterbach-2013.
Google Scholar
The Black Book of Polish Jewry, red. Jacob Apenszlak, New York: The American Federation for Polish Jews, 1943.
Google Scholar
Blumenthal Max, Charlie Marr [w:] California Holocaust Memorial Week Book, red. Rebecca Cohn, Sacramento: California Legislative Assembly, 2006.
Google Scholar
Braciejowski Leib, Claim in respect of Palestinian-owned property in Poland, 26 X 1948, kopia w archiwum autorki.
Google Scholar
Pospieszalski Karol M., Documenta Occupationis, t 5, Poznań: Instytut Zachodni, 1952, https://www.iz.poznan.pl/archiwum/wp-content/uploads/2019/10/DOCUMENTA-OCCUPATIONIS-V_ENG.pdf.
Google Scholar
Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944–2004, t. 2: Dokumenty, red. Sławomir Dębski, Witold Góralski, Warszawa: PISM, 2004.
Google Scholar
„Verordnungsblatt für das Generalgouvernement” 1939.
Google Scholar
„Verordnungsblatt für das Generalgouvernement” 1940, cz. 1.
Google Scholar
Literatura przedmiotu i inne publikacje / Content related Literature and onther Publicatios
Google Scholar
„Arisierung” und Restitution. Die Rückerstattung jüdischen Eigentums in Deutschland und Österreichs nach 1945 und 1989, red. Constantin Goschler, Jürgen Lillteicher, Göttingen: Wallstein, 2002.
Google Scholar
Bandurska Zofia, Kacprzak Dariusz, Kosiewski Piotr, Romanowska-Zadrożna Maria, Steinborn Bożena, Tarnowska Magdalena, Badania proweniencyjne muzealiów pod kątem ich ewentualnego pochodzenia z własności żydowskiej, „Muzealnictwo” 2012, nr 3, https://nimoz.pl/files//articles/88/Wskazowki%2Cartykul_z_Muzealnictwa_53_2012.pdf.
Google Scholar
Baranowski Julian, Baranowski Krzysztof, Berliński Lechosław, Lech Andrzej, Sitkiewicz Franciszek, Raport z oszacowania strat i szkód poniesionych przez miasto Łódź wskutek wybuchu i trwania II wojny światowej oraz wynikłych z organizacji i funkcjonowania Litzmannstadt getto, Łódź: Urząd m. Łodzi, 2006.
Google Scholar
Bielawna Barbara, Straty miasta Poznania powstałe w związku z wojna i okupacją niemiecką w latach 1939–1945 – materiały źródłowe w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu, https://www.archiwa.gov.pl/images/docs/referaty/straty_wojenne.pdf.
Google Scholar
Chwalewik Edward, Zbiory polskie. Archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w Ojczyźnie i na Obczyźnie, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo J. Mortkowicza, 1926 (t. 1) i 1927 (t. 2).
Google Scholar
Cieślińska-Lobkowicz Nawojka, Habent sua fata libelli. Okupacyjny rynek sztuki w Warszawie a własność żydowska, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
Google Scholar
Cieślińska-Lobkowicz Nawojka, Recenzja: D. Kacprzak, Kolekcje Ziemi Obiecanej; (katalog MNW) Bronisław Krystall. Testament, „Herito” 2016, nr 24, s. 252–255.
Google Scholar
Cieślińska-Lobkowicz Nawojka, Śmierć antykwariusza na Chłodnej, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.
Google Scholar
Cultural Losses of Poland. Index of Polish cultural losses during the German occupation, 1939–1944, red. Charles Estreicher, London 1944 [reprint w: Karol Estreicher jr, Straty kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939–1944 wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży, Kraków: Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, 2003].
Google Scholar
Goschler Constantin, Schuld und Schulden: die Politik der Wiedergutmachung für NS-Verfolgte seit 1945, Göttingen: Wallstein, 2005.
Google Scholar
Grenzen der Wiedergutmachung: die Entschädigung für NS-Verfolgte in West- und Osteuropa 1945–2000, red. Hans-Günter Hockerts, Göttingen: Wallstein 2006.
Google Scholar
Jacek Malczewski 1855–1929, Pałac Sztuki, lipiec–sierpień–wrzesień 1939, Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, 1939.
Google Scholar
Józef Mehoffer, Warszawa: Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, czerwiec–lipiec–sierpień 1935.
Google Scholar
Kacprzak Dariusz, Kolekcje Ziemi Obiecanej. Zbiory artystyczne łódzkiej burżuazji wielkoprzemysłowej w latach 1880–1939, Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 2015.
Google Scholar
Katalog wystawy pamiątkowej dzieł Maurycego Gottlieba, Kraków: Muzeum Narodowe, marzec 1932.
Google Scholar
Klarecki Mariusz, Warszawskie kolekcje żydowskie i ich zagłada podczas okupacji, „The Warsaw Institute Review”, 26 X 2019, https://warsawinstitute.org/pl/warszawskie-kolekcje-zydowskie-i-ich-zaglada-podczas-okupacji/.
Google Scholar
Kowalski Wojciech, Likwidacja skutków wojny w dziedzinie kultury, Warszawa: Instytut Kultury 1990.
Google Scholar
Kowalski Wojciech, Problem szacunku szkód w zakresie polskiego dziedzictwa kulturowego wyrządzonych Polsce podczas II wojny światowej przez agresora niemieckiego [w:] Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944–2004, t. 1: Studia, red. Sławomir Dębski, Witold Góralski, Warszawa: PISM, 2004.
Google Scholar
Lillteicher Jürgen, Raub. Recht und Restitution: die Rückerstattung jüdischen Eigentums in der frühen Bundesrepublik, Göttingen: Wallstein, 2007.
Google Scholar
Łyś Grzegorz, Rachunek za Warszawę, „Rzeczpospolita”, 13 VIII 2004, za: https://um.warszawa.pl/-/rzeczpospolita-rachunek-za-warszawe-.
Google Scholar
Nach der Verfolgung: Wiedergutmachung nationalsozialistischen Unrechts in Deutschland?, red. Hans-Günter Hockerts, Christiane Kuller, Göttingen: Wallstein, 2003.
Google Scholar
Olkowski Roman, Kolekcja Rotwandów. Losy polskich zbiorów w dobie bezprawnych praktyk [w:] Adlojada. Prawo i kultura, red. Jaromir Brejdak i in., Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie, 2016.
Google Scholar
Olkowski Roman, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (1860–1940, 1948). Zarys historyczny i katalog zbiorów, Warszawa: Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, 2021.
Google Scholar
Raub und Restitution. „Arisierung” und Rückerstattung des jüdischen Eigentums in Europa, red. Constantin Goschler, Philipp Ther, Frankfurt am Main: Fischer, 2003 (wyd. anglojęzyczne: Robbery and Restitution: The Conflict over Jewish Property in Europe, red. Martin Dean, New York: Berghahn Books, 2007).
Google Scholar
Ruchniewicz Krzysztof, Prace Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Ministrów w Warszawie 1945–1947 [w:] idem, Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie w latach 1944/45–1975, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007.
Google Scholar
Straty Warszawy 1939–1945. Raport, red. Wojciech Fałkowski, Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa, 2005.
Google Scholar
Straty wojenne. Malarstwo obce. Obrazy olejne, pastele, akwarele utracone w latach 1939–1945 w granicach Polski po 1945 bez Ziem Zachodnich i Północnych, t. 1, oprac. Maria Romanowska-Zadrożna, Tadeusz Zadrożny, Poznań: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego Za Granicą, 2000.
Google Scholar
Straty wojenne. Malarstwo polskie. Obrazy olejne, pastele, akwarele utracone w latach 1939–1945 w granicach Polski po 1945, t. 1, oprac. Anna Tyczyńska, Krystyna Znojewska, Poznań: Ministerstwo Kultury i Sztuki Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego Za Granicą, 1998.
Google Scholar
Straty wojenne. Malarstwo polskie. Obrazy olejne, pastele, akwarele artystów polskich i w Polsce działających utracone w latach 1939–1945 w granicach Polski po 1945, t. 2, oprac. katalogu Anna Tyczyńska, Krystyna Znojewska, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Departament do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą, 2012.
Google Scholar
Tentative List of Jewish Cultural Treasures in Axis-Occupied Countries, oprac. the Research Stuff of the Commission on European Jewish Cultural Reconstruction, New York 1946, suplement do „Jewish Social Studies”, t. 8, nr 1.
Google Scholar
Woźniak-Koch Milena, „Kolekcja i tożsamość. Kolekcjonerstwo warszawskiej burżuazji i inteligencji pochodzenia żydowskiego jako wyraz identyfikacji kulturowo-narodowej (1880–1939). Studium przypadków”, praca doktorska obroniona na Wydziale Historycznym UW w 2020 r.
Google Scholar
Woźniak-Koch Milena, Bronisław Krystall. Warszawski kolekcjoner i mecenas sztuki [w:] Bronisław Krystall. Testament, red. Katarzyna Mączewska, Krzysztof Załęski, Warszawa: Muzeum Narodowe, 2015.
Google Scholar
Yass-Alston Agnieszka, Rebuilding a Destroyed World: Rudolf Beres – A Jewish Art Collector in Interwar Kraków, „Scirpta Judaica Cracoviensia” 2015, t. 13.
Google Scholar
Yass-Alston Agnieszka, Żydowscy kolekcjonerzy dzieł sztuki międzywojennego Krakowa. Adolf Schwarz, Rudolf Beres, Seweryn Gottlieb – postaci, które odeszły w niepamięć historii, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 2017, nr 35.
Google Scholar
License
Copyright (c) 2021 Author&"Holocaust Studies and Materials"

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
The journal is published under the Diamond Open Access Standard, CC-BY-4.0 Deed - Attribution 4.0 International - Creative Commons
Most read articles by the same author(s)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Polish. Jewish. ‘Post-Jewish’. Nazi Looting of Works of Art and Restitution Issues in Poland 1945‒2020 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, The new Holocaust Museum in Amsterdam , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 20 (2024)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Death of the Antiquarian on Chłodna Street , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 12 (2016)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Losy mienia kulturalnego polskich Żydów w okresie okupacji hitlerowskiej i w pierwszych latach powojennych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 6 (2010)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Predator. The Looting Activity of Pieter Nicolaas Menten (1899–1987) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. Holocaust Studies and Materials (2017)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Habent Sua Fata Libelli. Occupation-period art market in Warsaw and Jewish property , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Jewish Biblia Pauperum , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 11 (2015)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, On the “What We Were Unable to Shout Out to the World” Exhibition at the Jewish Historical Institute in Warsaw , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Professional Looter. On the looting activity of Pieter Nicolaas Menten (1899–1987) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 11 (2015)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, The Jewish Biblia Pauperum , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. Holocaust Studies and Materials (2017)
Similar Articles
- Gabriel Finder, The Trial of Shepsl Rotholc and the Politics of Retribution in the Aftermath of the Holocaust , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 2 (2006)
- Klaus Peter Friedrich, Nazi Murder on the Jews in Polish Communist Press (1942–1944) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 2 (2006)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Habent Sua Fata Libelli. Occupation-period art market in Warsaw and Jewish property , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Jacek Leociak, Understanding the Holocaust. A Task for Generations , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Predator. The Looting Activity of Pieter Nicolaas Menten (1899–1987) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. Holocaust Studies and Materials (2017)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Professional Looter. On the looting activity of Pieter Nicolaas Menten (1899–1987) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 11 (2015)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Polish. Jewish. ‘Post-Jewish’. Nazi Looting of Works of Art and Restitution Issues in Poland 1945‒2020 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Losy mienia kulturalnego polskich Żydów w okresie okupacji hitlerowskiej i w pierwszych latach powojennych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 6 (2010)
- Editors Journal, Jan Grabowski, From the editors , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2010: Holocaust Studies and Materials
- Natalia Aleksiun, When Fajga Left Tadeusz. Wartime Relationships of Survivors after the Holocaust , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 17 (2021)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >>
You may also start an advanced similarity search for this article.