English
Polish
Z getta warszawskiego przez Francję i Hiszpanię do Londynu. Niewiarygodna historia Edwarda Rajnfelda-Tohariego
Dariusz Libionka
dlibion@ifispan.edu.pl Biogramhistoryk, profesor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, pracownik Państwowego Muzeum na Majdanku. Redaktor naczelny rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Opublikował m.in.: Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki (2017). Współautor dwutomowej publikacji Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018).
https://orcid.org/0000-0003-0180-6463
Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 18 (2022), strony: 222-271
Data publikacji: 2023-03-11
Abstrakt
Bohaterem tekstu jest Edward Rajnfeld (1910–1983), który we wrześniu 1943 r. przez okupowaną Francję, Hiszpanię i Gibraltar dotarł do Londynu jako pierwszy naoczny świadek zagłady warszawskiego getta. Pierwsza część tekstu traktuje o młodości Rajnfelda, pobycie w getcie i ucieczce na aryjską stronę, nielegalnym wyjeździe do Paryża możliwym dzięki pomocy oficera wywiadu Komendy Głównej AK Kazimierza Leskiego oraz trasie i szczegółach dalszej podróży. W kolejnej części omówione są reakcje na pojawienie się Rajnfelda, posługującego się wówczas nazwiskiem Tohari, w Londynie, składane przez niego relacje, działalność propagandowo-informacyjną prowadzoną na zlecenie rządu polskiego, służbę w armii polskiej w Szkocji, ze szczególnym uwzględnieniem jego działalności w kontekście dezercji żołnierzy Żydów, udział w działaniach bojowych w szeregach Pierwszej Dywizji Pancernej i powojenne losy. W aneksie zamieszczono wybór relacji i wypowiedzi Rajnfelda-Tohariego z lat 1943–1945.
Słowa kluczowe
Edward Rajnfeld, Edward Tohari, ucieczki z getta warszawskiego, Kazimierz Leski, szlaki kurierskie, dezercje z armii polskiej w Szkocji
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Akt Nowych
/1326, I/14
/1326, I/16
Archiwum Instytutu Hoovera
/41/0/-/135, folder 6,
/41/0/-/136, folder 7
/41/0/-/137, folder 1
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
GK, 317/777 BU, 0259/106/1
BU, 944/121–123
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie
A.5.4.126
A.9.V.36
A.9.V.81 A.XII.1.65 A.XII/3.40 A.XII.3.40a PRM, 142
Archiwum Instytutu Żabotyńskiego (Jabotinsky Institute in Israel)
HT 4-6/2
Archiwum Państwowe w Warszawie,
Sąd Okręgowy 1917–1944, sygn. 639/2170, 2174, 2175
Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego
RP 29.499
RP 48.862
Archiwum Yad Vashem M.2/450 M.2/753 M.31.2/14183
Studium Polski Podziemnej
A.98 A.94 A.166 A.523
University of Southern California Shoah Foundation, Visual History Archive
, Wywiad z Kazimierzem Leskim, 7 V 1997 r.
Prasa / Press
„Dziennik Polski” 1943
„Dziennik Żołnierza” 1943
„Myśl Polska” 1944
„Agencja Prasowo-Informacyjna «Serwis»” 1943
„Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1944
„Jewish Telegraphic Agency” 1943
„Nasz Przegląd” 1935
„News Press” 1983
„Palestine Post” 1945
„Palestra” 1935
„Palestyna i Bliski Wschód” 1933
„The Polish Jewish Observer” 1943
„The Voice of Poland” 1943
Źródła publikowane / Published sources
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 11: Ludzie i prace „Oneg Szabat”, oprac. Aleksandra Bańkowska, Tadeusz Epsztein, Warszawa: ŻIH i WUW, 2013 (dok. 68: Likwidacja żydowskiej Warszawy).
Combats en France, Belgique et Pays Bas. La Première Division Blindée polonaise, Bruxels: 1ère Division blindée polonaise [1945].
Księga pamiątkowa Gimnazjum im. Mikołaja Reja utrzymywanego przez Zbór Ewangelicko-Augsburski w Warszawie 1906–1926, Warszawa: Książnica-Atlas, 1927.
Leski Kazimierz, Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontr- wywiadu AK, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2001.
Spis abonentów sieci telefonicznej miasta Warszawy. Rok 1939/1940.
Tohari (Warszawski) Edward, Zadania Żydów na emigracji w walce o niepodległość Polski, Bruges: The St. Catherine Press, 1945.
Wojna żydowsko-niemiecka. Polska prasa konspiracyjna 1943–1944 o powstaniu w getcie Warszawy, wybór i oprac. Paweł Szapiro, Londyn: Aneks, 1992.
Literatura przedmiotu / Content related literature
Ciechanowski Jan Stanisław, Czarna legenda Mirandy. Polacy w hiszpańskim obozie internowania Miranda de Ebro 1940–1945, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm i Wydział „Artes Liberales” UW, 2021.
Dariusz Stola, Nadzieja i Zagłada. Ignacy Schwarzbart – żydowski przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (1940–1945), Warszawa: Oficyna Naukowa, 1995.
Dubicki Tadeusz, Bazy wojskowej łączności zagranicznej ZWZ-AK w latach 1939–1945. Studia i materiały, Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2000.
Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Warszawa 2013.
Gąsowski Tomasz, Pod Sztandarami Orła Białego. Kwestia żydowska w Polskich Siłach Zbrojnych w czasie II wojny światowej, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2002.
Kisielewski Tadeusz A., Gibraltar ’43. Jak zginął generał Sikorski, Warszawa: Świat Książki, 2007.
Minczykowska Katarzyna, Cichociemna. Generał Elżbieta Zawacka „Zo” (1909–2009), Toruń: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2014.
Przetakiewicz Zygmunt, Od ONR-u do Pax-u, Warszawa: Wydawnictwo Prasy Lokalnej, 2010.
Puławski Adam, Wobec „niespotykanego w dziejach mordu”. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wiel- kiej akcji” do powstania w getcie warszawskim, Chełm: Stowarzyszenie „Rocznik Chełmski”, 2018.
Tebinka Jacek, Zapalec Anna, Polska w brytyjskiej strategii wspierania ruchu oporu. Historia Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE), Warszawa: Neriton, 2022.
Licencja
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Dariusz Libionka, Apocrypha from the History of the Jewish Military Union and its Authors , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Dariusz Libionka, Lokalne struktury Narodowych Sił Zbrojnych wobec ukrywających się Żydów w świetle powojennych materiałów śledczych i procesowych – przypadek powiatów miechowskiego i pińczowskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Dariusz Libionka, Jan Grabowski, Anatomia donosu ks. Stanisława Trzeciaka na ks. Tadeusza Pudra , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Dariusz Libionka, Polska Podziemna wobec szantażystów i szmalcowników w Warszawie. Korekta obrazu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Dariusz Libionka, Zapisy dotyczące Żydów w warszawskich kronikach policyjnych z lat 1942–1944 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Dariusz Libionka, Prześladowcy Żydów przed Wojskowym Sądem Specjalnym Komendy Głównej AK w 1944 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Dariusz Libionka, Jacek Leociak, 75. rocznica akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Dariusz Libionka, Polska hierarchia kościelna wobec eksterminacji Żydów – próba krytycznego ujęcia , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Anka Grupińska, Dariusz Libionka, Rozmowa z Józefem Grynblattem, członkiem Betaru i Żydowskiego Związku Wojskowego w czasie powstania w getcie warszawskim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
Similar Articles
- Redakcja, Od redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Jakub Muchowski, Rafał Lemkin i historia powszechna ludobójstw , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Redakcja, Od Redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
You may also start an advanced similarity search for this article.
