English
Polish
Paszporty złudzeń. Sprawa paszportów południowoamerykańskich widziana z Będzina
Michał Sobelman
sobmichael@hotmail.com Biogramhistoryk, publicysta, scenarzysta filmów dokumentalnych, tłumacz współczesnej literatury hebrajskiej. W 1969 r. wyemigrował do Izraela, gdzie po pobycie w kibucu i wojsku (w tym służba zawodowa) ukończył historię i slawistykę na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. W latach 1981–1992 był pracownikiem naukowym tej uczelni, a w latach 1986–1992 współpracował z Instytutem Yad Vashem w Jerozolimie i Agencją Żydowską, następnie pełnił funkcję rzecznika prasowego Ambasady Izraela w Warszawa oraz redaktora naczelnego miesięcznika „Słowo Żydowskie”
https://orcid.org/0000-0002-4902-5984
Ambasada Izraela w RP
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), strony: 700-717
Data publikacji: 2020-12-16
Abstrakt
Artykuł powstał w reakcji na ukazanie się książki Lista Ładosia, ukazującą listę 3262 Żydów posiadających paszporty krajów latynoamerykańskich i wystawionych w czasie wojny przez Poselstwo RP w Szwajcarii. Opierając się w dużej mierze na materiałach z getta będzińskiego, autor polemizuje z główną tezą publikacji, jakoby „posiadanie paszportu Ładosia dawało osobie zagrożonej śmiercią w Zagładzie większą szanse na przeżycie”. Twierdzi on również, że spora grupa Żydów, a szczególnie członków organizacji żydowskich, nie przywiązywała większej wagi do posiadania takiego paszportu, a czasami nawet wręcz nie zdawała sobie z tego sprawy. Niezależnie od tego sprawa tzw. paszportów południowoamerykańskich i zaangażowanie polskiego poselstwa w Szwajcarii od wielu lat była znana historykom, w tym polskim
Słowa kluczowe
Zagłada, paszporty, getto, Będzin, Sosnowiec, Warszawa, Szwajcaria, Paragwaj, Honduras, Chajka Klinger, Dawid Liwer, Heini Bornstein, Aleksander Ładoś
Bibliografia
Archiwum Moreszet, A175, Relacja Ajzyka Neumana, 1985 r.
Archiwum Moreszet, D.1.5466, Raport o działalności światowej organizacji Ha-Szomer Ha-Cair w Szwajcarii w latach wojny 1940–1946, sporządzony przez Heiniego Borensteina, kibuc Lahawot ha-Baszan.
Yad Vashem, 6493, Relacja Szimona Frosta, 12 VIII i 12 X 1991 r.
Berg Mary, The Diary of Mary Berg Growning up in the Warsaw ghetto, oprac. Samuel L. Shneiderman, Oxford: Oneworld, 2006 (wyd. polskie: Dziennik z getta warszawskiego, tłum. Maria Salapska, Warszawa: Czytelnik, 1983).
Berliński Hersz, Zichronot [hebr. Wspomnienia], „Jalkut Moreszet”, listopad–grudzień 1963.
Bornstein Heini, Haj Szwaic. Peulot ezra we-hacala ba-szanim 1939–1946 [hebr. Wyspa Szwajcaria. Pomoc i ratowanie w latach 1939–1946], Tel Awiw: Moreszet, 1996;
Bornstein Heini, Me Basel ad Lahawot ha-Baszan [hebr. Z Bazylei do Lahawot ha-Baszan], Tel Awiw: Moreszet, 2012.
Bornstein Heini, Michtawim be zmanim afelim [hebr. Listy z mrocznych czasów (korespondencja między działaczami Ha-szomer Ha-Cair a Centrum Kontaktu w Szwajcarii w latach 1940–1945), Tel Awiw: Moreszet, 2019.
Brandes Aharon, Reszef Chaim, Cwi Brandes – meraszej ha-machteret he-chalucit be-Zaglembie [hebr. Cwi Brandes – jeden z przywódców konspiracji chalucowej w Zagłębiu], Tel Awiw: Moreszet, Sifrijat Poalim, 1978.
Eck Natan, Nisjonot hacala al jedej darkonim uteudot ezrachut szel arcot amerika halatinit [hebr. Próby ocalenia za pomocą paszportów i dokumentów krajów Ameryki Łacińskiej], Jad Waszem, Jeruszalaim 1967.
Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Plski w Warszawie, 1943, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Haska Agnieszka, „Proszę pana ministra o energiczną interwencję”. Aleksander Ładoś (1891–1963) i ratowanie Żydów przez poselstwo RP w Bernie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2015, nr 11.
Jeden z najważniejszych dokumentów w historii Holokaustu, „Do Rzeczy”, 12 XII 2019, https://dorzeczy.pl/kraj/123243/jeden-z-najwazniejszych-dokumentow-w-historii-holokaustu-opublikowano-liste-ladosia.html.
Klinger Chajka, Mi-joman ha-geto [hebr. Z dzienników getta], Tel Awiw: Sifrijat Hapoalim i Kibuc Haogen, 1959, s. 90.
Kossoy Edward, Ziarno i plewy (przyczynek do działalności Poselstwa w RP w Bernie w latach II wojny światowej, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1995, nr 114.
Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, t. 1, red. nacz. Israel Gutman, red. wyd. polskiego Dariusz Libionka, Robert Kuwałek, Adam Kopciowski, Kraków: Fundacja Instytut Studiów Strategicznych, 2009.
Lista Ładosia. Spis osób, na których nazwiska w okresie II wojny światowej zostały wystawione paszporty latynoamerykańskie przez Poselstwo RP i organizacje żydowskie w Szwajcarii, red. Jakub Kumoch, autorzy: Jakub Kumoch, Monika Maniewska, Jędrzej Uszyński i Bartłomiej Zygmunt, Warszawa: Instytut Pileckiego, 2019.
Liwer Arie, Aszer lo eszkach [hebr. Czego nigdy nie zapomnę] [w:] Pinkas Bendin [Księga będzińskich Żydów], red. Abraham Samuel Sztajn, Tel Awiw: Irgun Jocej Bendin be-Israel, 1959.
Liwer Dawid, Ir ha-metim [hebr. Miasto umarłych], Tel Awiw: Taberski, 1946.
Ładoś Sebastian, Zanim Bóg odwróci wzrok, Brzezia Łąka: Poligraf, 2019.
Pokaz filmu „Paszporty Paragwaju” – Warszawa, 30 stycznia 2019, https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/64843,Pokaz-filmu-Paszporty-Paragwaju-Warszawa-30-stycznia-2019.html.
Potocki Michał, wywiad dla Radia TOK FM, 9 VIII 2017.
Ronen Avihu, Nidona lechaim. Jomaneha we-ha-jecha szel Chajka Kliger [hebr. Skazana na życie. Dzienniki i życie Chajki Klinger], Tel Awiw: Uniwersitat Hajfa i Jedijot Sfarim, 2011.
Schwarzbaum Alef, Peulot ezra mi Szwaic be-szanim 1940–1945 [hebr. Pomoc z Szwajcarii 1940–1945)], „Masua”, wrzesień 1974, t. 2.
Segev Tom, Medina be-chol mechir [hebr. Państwo za wszelką cenę (Opowieść o życiu Dawida Ben Guriona)], Jeruszalaim: Keter, 2018.
Stańczyk Zbigniew, Lista Ładosia, „Wprost” 1994, nr 16.
Stauffer Paul, Polacy, Żydzi, Szwajcarzy, tłum. Krystyna Stefańska-Müller, Warszawa: PIW, 2008.
Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, Warszawa: Znak, 1969.
Walewski Ryszard, „Jurek. Opowieść o Jurku Płońskim” [hebr.], Tel Awiw: Moreszet, 2002.
Licencja
Copyright (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Michał Sobelman, Unger Michael, Łódź – ostatnie getto w Polsce [tłum tytułu z hebr.] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Michał Sobelman, Avihu Ronen, Nidona lechaim [Skazana na życie] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
