Pokaż  Nr 21 (2025)

Nr 21 (2025)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2025-12-27

Dział: Studia

Judenraty i żydowska Służba Porządkowa w Kreis Lublin-Land. Struktura, personel, działalność

Jakub Chmielewski

jakob.chmielewski84@gmail.com

dr, autor dysertacji pt. „Judenrat w Lublinie (1940–1942)” (praca wyróżniona II nagrodą w Konkursie im. Majera Bałabana), pracownik Działu Historii Państwowego Muzeum na Majdanku; jego zainteresowania badawcze obejmują prześladowania i zagładę Żydów na terenie dystryktu lubelskiego ze szczególnym uwzględnieniem działania gett, judenratów i policji żydowskiej, pracy przymusowej, deportacji do obozów zagłady akcji „Reinhardt” oraz stosunków polsko‑żydowskich. Ostatnio opublikował m.in. Postawy Polaków wobec Żydów w świetle okupacyjnych dokumentów na przykładzie dystryktu lubelskiego („Zagłada Żydów” 2024, nr 20). Aktualnie przygotowuje artykuł o roli personelu kolejowego w Zagładzie w GG oraz książkę opartą na tezach doktoratu.

ORCID logo https://orcid.org/0009-0009-7399-8514

Państwowe Muzeum na Majdanku

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 21 (2025), Strony: 169-212

Data zgłoszenia: 2025-02-23
Data akceptacji: 2025-12-27

Data publikacji: 2025-12-27

DOI logo https://doi.org/10.32927/zzsim.1098

Abstrakt

Jak dotąd w historiografii Zagłady, szczególnie dotyczącej małych skupisk żydowskich w GG, niewiele uwagi poświęcono judenratom i żydowskiej Służbie Porządkowej. Celem autora artykułu jest zapełnienie do pewnego stopnia tej luki badawczej, ponieważ to właśnie prowincjonalne miasteczka w Kreis Lublin-Land (okupacyjny ziemski powiat lubelski) posłużą za klucz analizy tych instytucji. Będzie to wymagało odpowiedzi na pytania o czas i przesłanki ich tworzenia, strukturę, pochodzenie członków, liczebność, osadzenie w lokalnych wspólnotach, zadania, dokonywane wybory i relacje z pozostałą ludnością żydowską ze szczególnym uwzględnieniem uwikłania administracji żydowskiej w antysemicką politykę władz niemieckich. Wielowątkowa analiza wymaga sięgnięcia do różnych źródeł, głównie z okresu okupacji, często zachowanych szczątkowo, ale w przypadku niektórych miejscowości są one na tyle kompletne, że pozwalają zrekonstruować działanie tych instytucji nawet do jesieni 1942 r., gdy akcja „Reinhardt” weszła w decydującą fazę. Trzon wykorzystanych źródeł pochodzi z Archiwum Państwowego w Lublinie, przede wszystkim zespołu Starostwo Powiatowe w Lublinie, zawierającego unikatowy zbiór akt o judenratach i Służbie Porządkowej w powiecie. Ważnym uzupełnieniem są inne materiały z polskich i zagranicznych archiwów.

Źródła archiwalne | Archival sources
Google Scholar

Archiwum Beit Lochamej ha-Getaot (Domu Bojowników Gett)
Google Scholar

3507, Relacja Mordechaja Goldfarba
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
Google Scholar

GK 102, Dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Lublinie
Google Scholar

43, Akta miasta Lubartowa
Google Scholar

498, Gubernator Dystryktu Lubelskiego
Google Scholar

498, Gubernator Dystryktu Lubelskiego/Archivamt
Google Scholar

501, Starostwo Powiatowe w Lublinie
Google Scholar

557, Akta gminy Spiczyn
Google Scholar

562, Akta gminy Bychawa
Google Scholar

581, Akta gminy Zemborzyce
Google Scholar

618, Rada Żydowska w Biskupicach
Google Scholar

891, Rada Żydowska w Lublinie
Google Scholar

Archiwum Yad Vashem
Google Scholar

O.33/129, Wspomnienia Ewy Słobodskiej
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar

211/132, Korespondencja Prezydium ŻSS z doradcą przy szefie dystryktu lubelskiego Markiem Altenem, 2 XI – 31 XII 1940 r.
Google Scholar

211/136, Korespondencja Prezydium ŻSS z doradcą przy szefie dystryktu lubelskiego Markiem Altenem, 2–30 VI 1941 r.
Google Scholar

211/137, Korespondencja Prezydium ŻSS z doradcą przy szefie dystryktu lubelskiego Markiem Altenem, 5–30 VII 1941 r.
Google Scholar

211/385, Korespondencja ŻSS z Radą Żydowską i Delegaturą ŻSS w Firleju, 4 XII 1940 – 22 XII 1941 r.
Google Scholar

211/386, Korespondencja ŻSS z Delegaturą ŻSS w Firleju, 5 I – 20 VIII 1942 r.
Google Scholar

211/403, Korespondencja Prezydium ŻSS z Radą Żydowską i Delegaturą ŻSS w Głusku, 23 I – 30 IX 1941 r.
Google Scholar

211/768, Korespondencja Prezydium ŻSS z Delegaturą ŻSS w Ostrowie Lubelskim, 12 I – 5 XI 1942 r.
Google Scholar

301/1813, Relacja Szymona Fajersztajna
Google Scholar

301/2013, Relacja Mojżesza Apelbauma
Google Scholar

301/2183, Relacja Hersza Zylbersztejna
Google Scholar

301/3278, Relacja Rywki Akierman
Google Scholar

301/4402, Relacja Jankiela Grynberga
Google Scholar

313/100, Sprawa Szoela Mojżesza Pressa
Google Scholar

Wiener Library Collection
Google Scholar

1656/3/8/146, Relacja Manfreda Heymanna
Google Scholar

Źródła publikowane | Published sources
Google Scholar

Anordnung Kennzeichnung der aus dem Reichsgebiet evakuierten Juden, „Amtsblatt des Gouverneurs des Distrikts Lublin im Generalgouvernement”, 31 III 1942, nr 3.
Google Scholar

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 6: Generalne Gubernatorstwo. Relacje i dokumenty, oprac. Aleksandra Bańkowska, Warszawa: ŻIH, 2012.
Google Scholar

Erlass über die Änderung der Grenzen der Kreishauptmannschaften Radzyn, Lublin-Land und Pulawy vom 20. August 1941, „Verordnungsblatt für das Generalgouvernement”, 14 XI 1941, nr 106.
Google Scholar

Hindls Arnold, Einer Kehrte Zurück. Bericht eines Deportierten, Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt, 1965.
Google Scholar

Życie i Zagłada w Hrubieszowie w oczach młodej warszawianki, oprac. Adam Kopciowski i Dariusz Libionka, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2007, nr 3.
Google Scholar

Życie i zagłada Żydów polskich 1939–1945. Relacje świadków, wybór Michał Grynberg, Maria Kotowska, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003.
Google Scholar

Literatura przedmiotu | Subject literature
Google Scholar

Chmielewski Jakub, Udział Żydowskiej Służby Porządkowej w akcjach wysiedleńczych na przykładzie gett w Izbicy, Lublinie i Zamościu – próba porównania [w:] Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Kraków–Katowice–Warszawa: IPN, 2017.
Google Scholar

Chmielewski Jakub, Zagłada żydowskiego miasta – likwidacja getta na Podzamczu, „Kwartalnik Historii Żydów” 2015, nr 4.
Google Scholar

Chmielewski Jakub, Żydzi w KL Lublin [w:] Więźniowie KL Lublin 1941–1944, red. Tomasz Kranz, Wojciech Lenarczyk, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2022.
Google Scholar

Discussion: The Judenrat and the Jewish Response [w:] The Holocaust as Historical Experience: Essays and a Discussion, red. Yehuda Bauer, Nathan Rotenstreich, New York–London: Holmes & Meier Publishers, 1981.
Google Scholar

Engelking Barbara, Życie codzienne Żydów w miasteczkach dystryktu warszawskiego [w:] Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2007.
Google Scholar

Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącej dzielnicy, wyd. 2 zm., popr. i rozsz., Warszawa; Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013.
Google Scholar

Hilberg Raul, The Ghetto as a Form of Government: An Analysis of Isaiah Trunk’s „Judenrat” [w:] The Holocaust as Historical Experience: Essays and a Discussion, red. Yehuda Bauer, Nathan Rotenstreich, New York–London: Holmes & Meier Publishers, 1981.
Google Scholar

„Jewish Councils” in Nazi Europe, 1938–1945: A Pan-European Perspective, „European Holocaust Studies” 2025, nr 6, red. Laurien Vastenhout, Jan Láníček.
Google Scholar

Kiełboń Janina, Z dziejów łęczyńskich Żydów, „Merkuriusz Łęczyński” 1993, nr 6.
Google Scholar

Kopciowski Adam, Zagłada Żydów w Zamościu, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2005.
Google Scholar

Kuwałek Robert, Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010.
Google Scholar

Lenarczyk Wojciech, Obóz pracy przymusowej w Budzyniu (1942–1944) [w:] Erntefest, 3–4 listopada 1943. Zapomniany epizod Zagłady, red. Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2009.
Google Scholar

Marszałek Józef, Łęczna w latach wojny i okupacji [w:] Łęczna – studia z dziejów miasta, red. Emil Horoch, Łęczna: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łęczyńskiej, 1989.
Google Scholar

Michman Dan, Reevaluating the Emergence, Funktion, and Form of the Jewish Councils Phenomenon [w:] Ghettos 1939–1945: New Research and Perspectives on Definition, Daily Life, and Survival, Washington, DC: Center for Advanced Holocaust Studies United States Holocaust Memorial Museum, 2005.
Google Scholar

Młynarczyk Jacek, W cieniu Zagłady. Losy kieleckich Żydów w czasie drugiej wojny światowej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2020.
Google Scholar

Musial Bogdan, Deutsche Zivilverwaltung und Judenverfolgung im Generalgouvernement. Eine Fallstudie zum Distrikt Lublin 1939–1944, Wiesbaden: Harrassowitz, 2011.
Google Scholar

Olshansky-Farkash Talia, Between Authority and Powerlessness: The Tarnów Judenrat under Nazi Rule, „Jewish Culture and History” 2025, t. 26, nr 2.
Google Scholar

Patterns of Jewish Leadership in Nazi Europe 1933–1945: Proceedings of the Third Yad Vashem International Historical Conference Jerusalem, April 4–7, 1977, red. Israel Gutman. Cynthia J. Haft, Jerusalem: Yad Vashem, 1979.
Google Scholar

Person Katarzyna, Policjanci. Wizerunek żydowskiej Służby Porządkowej w getcie warszawskim, Warszawa: ŻIH, 2018.
Google Scholar

Person Katarzyna, Judenräte and the Jewish Communities of Easter Europe [w:] „Jewish Councils” in Nazi Europe, 1938–1945: A Pan-European Perspective, „European Holocaust Studies” 2025, nr 6, red. Laurien Vastenhout, Jan Láníček.
Google Scholar

Piątkowski Sebastian, Naczelna Rada Starszych Ludności Żydowskiej Dystryktu Radomskiego. Portret zbiorowy członków, pracowników i współpracowników [w:] Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Kraków–Katowice–Warszawa: IPN, 2017.
Google Scholar

Pohl Dieter, Von der „Judenpolitik” zum Judenmord. Der Distrikt Lublin des Generalgouvernements 1939–1944, Frankfurt am Main: Peter Lang, 1993.
Google Scholar

Radzik Tadeusz, Lubelska dzielnica zamknięta, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1999.
Google Scholar

Rączy Elżbieta, Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów: IPN, 2014.
Google Scholar

Roth Markus, Die deutschen Kreishauptleute im besetzten Polen – Karrierewege, Herrschaftspraxis und Nachgeschichte, Göttingen: Wallstein, 2009.
Google Scholar

Silberklang David, Bramy łez. Zagłada w dystrykcie lubelskim, tłum. Monika Metlerska-Colerick, Lublin: Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN i Yad Vashem, 2022.
Google Scholar

Sitarek Adam, „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź: IPN, 2018.
Google Scholar

Strand Maximilian, Zwischenstation „Judensiedlung”. Verfolgung und Deportation der jüdischen Münscher 1941–1945, München: Oldenbourg, 2011.
Google Scholar

Sznajderman Monika, Fałszerze pieprzu. Historia rodzinna, Wołowiec, Czarne 2019.
Google Scholar

Trunk Isaiah, Judenrat: The Jewish Councils in Eastern Europe under Nazi Occupation, Lincoln: University of Nebraska Press, 1972.
Google Scholar

Zajączkowska-Drożdż Agnieszka, Krakowski Judenrat, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2015, nr 37.
Google Scholar

Licencja

Prawa autorskie (c) 1970 Autor&"Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by/4.0

Czasopismo publikowane jest w standardzie Diamond Open Access na licencji CC-BY-4.0 Deed - Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa - Creative Commons

Podobne artykuły

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę, aby sprawdzić

Statystyki

Chmielewski, J. (2025). Judenraty i żydowska Służba Porządkowa w Kreis Lublin-Land. Struktura, personel, działalność. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (21), 169–212. https://doi.org/10.32927/zzsim.1098

Udostępnij

                            Pokaż  Nr 21 (2025)

Nr 21 (2025)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2025-12-27

Dział: Studia