English
Polish
Czy to ja ... Pamiętnik obrazkowy Henryka Becka z czasu wojny i Zagłady
Klara Jackl
klara.jackl@hotmail.com BiogramKlara Jackl – mgr, pracowniczka Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, absolwentka Instytutu Kultury Polskiej UW, studiów muzealniczych IHS UW oraz Weiss-Livnat International MA Program in Holocaust Studies na Uniwersytecie w Hajfie. Autorka licznych opracowań, wywiadów historii mówionej oraz projektów wystawienniczych i edukacyjnych zamieszczanych na portalu sprawiedliwi.org.pl. Laureatka nagrody Ghetto Fighters House (2022) za pracę na temat Zagłady w Działoszycach. Główne zainteresowania badawcze to losy polskich Żydów ukrywających się podczas Zagłady oraz stosunki polsko-żydowskie w okresie okupacji niemieckiej, głównie z perspektywy polskich świadków Zagłady.
https://orcid.org/0009-0008-3822-0355
a:1:{s:5:"pl_PL";s:38:"Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN";}
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 663-693
Data publikacji: 2024-12-17
Abstrakt
Dr Henryk Beck (1896–1946), lekarz ginekolog-położnik, przeżył Zagładę we Lwowie i w Warszawie, po upadku powstania warszawskiego ukrywał się w ruinach miasta. Jest autorem obrazkowego pamiętnika zawierającego blisko 1700 prac z okresu 1937–1946, w tym ponad 900 z czasów wojny. Materiał ten wykazuje komplementarność ze źródłami pisanymi, a łączna analiza źródeł umożliwia częściową rekonstrukcję wojennej biografii Becka, która dotychczas nie została szczegółowo opracowana. Źródła ukazują społeczną degradację, jakiej Beck, przedstawiciel polskiej elity intelektualnej, doświadcza podczas wojny. Manewrując w realiach sowieckich i nazistowskich prześladowań, konfrontuje się z różnymi postawami otoczenia oraz osobistą tragedią, jaką jest samobójcza śmierć ojca, prof. Adolfa Becka. Choć otrzymuje pomoc – zwłaszcza od swojej żony Jadwigi oraz przyjaciół – i jest pod tym względem wyraźnie uprzywilejowany, to żyjąc w ukryciu, w śmiertelnym zagrożeniu, doświadcza napiętnowania, zależności i pustki, a nawet utraty poczucia sprawczości. Zachwianiu ulegają fundamenty jego tożsamości jako Polaka, Żyda, lekarza i artysty. Swoje przeżycia maluje w sposób dosłowny i metaforyczny, a stosowany język artystyczny oddaje jego wysoki status społeczny i odzwierciedla jego zanurzenie w estetyce dwudziestolecia międzywojennego. Twórcze apogeum w warstwie stylu i kulturowych odniesień Beck osiąga w sytuacji granicznej, w ruinach Warszawy, tworząc serię rysunków „Bunkier”, którą interpretować można jako świadectwo Zagłady. Analizując jego twórczość w kontekście biograficznym, twierdzę, że ówczesna działalność plastyczna była dla Becka sposobem radzenia sobie z poczuciem degradacji i pozwalała na symboliczne wyzwolenie się z przeżywanej, śmiertelnej opresji.
Słowa kluczowe
Henryk Beck, medycyna, sztuka, getto lwowskie, ukrywanie się w Warszawie, powstanie warszawskie, warszawscy Robinsonowie
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum Yad Vashem
O.3/352, Ludwik Fleck, Investigation of epidemic typhus in the Ghetto of Lwów in 1941–1942.
O.62/430, Relacja Ludwika Flecka
O.3/2124, Relacja Romana Fischera
O.3/2194, Relacja Natana Morgensterna
M.31/4349, Teczka osobowa Zdzisława i Zofii Bielińskich
M.31.2/11300/1, Teczka osobowa Stefana i Marii Magenheimów
M.31.2/4, Teczka osobowa Władysława Kowalskiego
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
/279, Relacja Tadeusza Kielanowskiego
Dział sztuki Żydowskiego Instytutu Historycznego
MŻIH A-1042, Jadwiga Zakrzewska-Beck, Komentarz dołączony bezpośrednio do 46 rysunków Henryka Becka z cyklu „Bunkier”
Archiwum Akt Nowych
/2521/0/1/134, Teczka osobowa Henryka Becka
Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego
AU.138.456, Teczka osobowa Henryka Becka
Archiwum Polskiej Akademii Umiejętności
K III-206, j.a. 9, Teczka osobowa Kazimierza Zakrzewskiego
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego
B/BI12e, Relacja Kazimierza Mordyńskiego
Centralne Archiwum Wojskowe
I.481.B.3953, Teczka osobowa Henryka Becka
Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki
DSKM GBL I-275, Teczka osobowa Henryka Becka
Ośrodek Karta
AW V/006.12.01, Kolekcja Związku Syndykalistów Polskich, Zakrzewska Jadwiga
Prasa / Press
„Wszechpolak. Narodowe pismo akademickie” 1937, nr 14 i 17
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources, Memoirs
Archiwalia rodzinne Henryka Becka w zbiorach Głównej Biblioteki Lekarskiej, red. Wojciech Giermaziak, Warszawa: Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki, 2016.
Beck Zakrzewska Jadwiga, A daughter’s memories of Adolf Beck, „Acta Neurobiologiae Experimentalis” 1973, nr 3.
Born-Bornstein Roman, Powstanie Warszawskie. Wspomnienia, Londyn: Poets and Painters Press, 1988.
Bulski Tadeusz, Wspomnienia osobiste. Lekarz – profesor – artysta, red. Izabela Szenkowa, „Służba Zdrowia” 1960, nr 1.
Chudy Władysław, W sowieckim więzieniu w Brześciu nad Bugiem, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1982, nr 61.
Czyżewicz Adam, Ś.p. prof. dr Henryk Beck, „Polski Tygodnik Lekarski” 1946, nr 26.
Henryk Beck: świat widziany oczami lekarza, red. Wojciech Giermaziak, Warszawa: Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki, 2016.
Krzysztoporski Stanisław (Mieczysław Gelbstein), relacja [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1944, red. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, wyd. 3, Warszawa: Znak, 2007.
Magenheim (Maginski) Maria, The Marrano and the Christian [w:] Alexander Donat, The Holocaust Kingdom, London: Secker & Warburg, 1965.
Magenheim Stefan, Henryk Bek, „Rzeczpospolita” 1946, nr 90.
Neuman Tadeusz, Oficjalnie nie figuruję. Pamiętnik 1939–1945, Warszawa: ŻIH, 2022.
Ostrowska-Grabska Halina, Brick à brack 1848–1939, Warszawa: PIW, 1980.
Rappaport Zygfryd, Likwidacja szpitala i defilada wisielców, „Czerwony Sztandar”, 29 VIII 1944.
Słomczyński Adam, W podziemiach zburzonej Warszawy, „Stolica” 1970, nr 6.
Słomczyński Adam, W warszawskim Arsenale. Wspomnienia archiwisty miejskiego 1939–1945, Warszawa: Czytelnik, 1971.
Zieliński Mieczysław, Sierpniowe dni 1944, „Służba Zdrowia” 1962, nr 32.
Literatura przedmiotu / Content-related Literature
Amishai-Maisels Ziva, The Complexities of Witnessing, „Holocaust and Genocide Studies” 1987, nr 2, z. 1.
Amishai-Maisels Ziva, Depiction and Interpretation: The Influence of the Holocaust on the Visual Arts, Oxford: Pergamon Press, 1993.
Białostocki Jan, Polska grafika użytkowa 1900–1939. Próba charakterystyki [w:] Z zagadnień plastyki polskiej w latach 1918–1939, red. Juliusz Starzyński, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1963.
Blatter Janet, Milton Sybil, Art of the Holocaust, New York: Routledge, 1981.
Ciesielska Maria, Lekarze getta warszawskiego, Warszawa: Dwa Światy, 2017.
Cobel-Tokarska Marta, Bezludna wyspa, nora, grób. Wojenne kryjówki Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa: IPN, 2012.
Coenen Anton, Zayachkivska Oksana, Konturek Stanisław, Pawlik Wiesław, Adolf Beck, Co-founder of the EEG. An Essay in Honor of his 150th Birthday, Kraków, Lviv, Nijmegen: Digitalis/Biblioscope, 2013.
Engelking Barbara, Zagłada i pamięć. Doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje opisane na podstawie relacji autobiograficznych, wyd. 2, Warszawa: IFiS PAN, 2001.
Engelking Barbara, Libionka Dariusz, Żydzi w powstańczej Warszawie, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2009.
Giermaziak Wojciech, Bójko Agnieszka, Henryk Beck – świat widziany oczami lekarza. Premiera albumu oraz otwarcie wystawy akwareli „Kroniki obrazkowe”, „Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej” 2016, nr 367.
Gliński Jan Bohdan, Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów, ofiar drugiej wojny światowej, t. 1–6, Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 1997–2018.
Gromadzka Beata, Themersonowie dzieciom, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019.
Honigsman Jakub, Zagłada Żydów lwowskich (1941–1944), Warszawa: ŻIH, 2007.
Hryciuk Grzegorz, Polacy we Lwowie 1939–1944. Życie codzienne, Warszawa: Książka i Wiedza, 2000.
Jackl Klara, The Nightmarish Time. Wartime Life and Art of Dr. Henryk Beck, praca magisterska, Uniwersytet w Hajfie, 2022.
Janicka Elżbieta, Obserwatorzy uczestniczący zamiast świadków i rama zamiast obrzeży. O nowe kategorie opisu polskiego kontekstu Zagłady, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Jaworska Janina, Henryka Becka „Bunkier 1944 roku”, Wrocław: Ossolineum, 1982.
Jaworska Janina, Nie wszystek umrę… Twórczość plastyczna Polaków w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych 1939–1945, Warszawa: Książka i Wiedza, 1975.
Jones Eliahu, Żydzi Lwowa w okresie okupacji 1939–1945, [tłum. Wiesława Promińska], Łódź: Oficyna Bibliofilów, 1999.
Kaumkötter Jürgen, Śmierć nie ma ostatniego słowa. Sztuka w tragicznych latach 1933–1945, tłum. Bogdan Baran, Kraków: MOCAK, 2015.
Kopf Stanisław, Sto dni Warszawy, Warszawa: Książka i Wiedza, 1977.
Kos Jerzy Bogdan, Henryk Beck, „Medium. Gazeta Dolnośląskiej Izby Lekarskiej” 2009, nr 11.
Kowalska-Leder Justyna, Nie wiem, jak ich mam cenić. Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Kulke Christine, Lwów [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, t. 2: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, oprac. Geoffrey P. Megargee, Martin Dean, Bloomington: Indiana University Press, 2012.
Ludność cywilna w powstaniu warszawskim, t. 1–3, red. Marian Drozdowski, Maria Maniakówna, Tomasz Strzembosz, Warszawa: PIW, 1974.
Lwiw epochy Adolfa ta Henryka Bekiw / Lviv in the Era of Adolf and Henryk Beck / Lwów epoki Adolfa i Henryka Becków, red. Oksana Zayachkivska, Wioletta Walentowska, Anton Coenen, „Niezależne Pismo Kulturalne «Ї»” 2016, nr 85.
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk Anna, Żeńskie oddziały sabotażowo-dywersyjne w strukturach armii podziemnej w latach 1940–1944 na podstawie relacji i wspomnień ich członkiń, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2015, nr 2.
Mazur Grzegorz, Skwara Jerzy, Węgierski Jerzy, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946, Katowice: Unia, 2007.
Melchior Małgorzata, Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni na „aryjskich papierach”: analiza doświadczenia biograficznego, Warszawa: IFiS PAN, 2004.
Mick Christoph, Lemberg – Lwów – L'viv, 1914–1947: Violence and Ethnicity in a Contested City, West Lafayette: Purdue University Press, 2015.
Milton Sybil, Art of the Holocaust: A Summary [w:] Reflections of the Holocaust in Art and Literature, oprac. Braham L. Randolph, New York: City University of New York, 1990.
Nader Luiza, Polscy obserwatorzy Zagłady. Studium przypadków z zakresu sztuk wizualnych – uwagi wstępne, „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 2018, nr 14.
Nalewajko-Kulikov Joanna, Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa: Neriton, IH PAN, 2004.
Natkowska Monika, Numerus clausus, getto ławkowe, numerus nullus, „paragraf aryjski”. Antysemityzm na Uniwersytecie Warszawskim 1931–1939, Warszawa: ŻIH, 1999.
Perry Rachel, Jackl Klara, Lochekhina Galina, Checkmate: Chess Artifacts and Artworks Made and Played in Extremis, „Holocaust and Genocide Studies” 2023, nr 37, z. 1.
Podrygałło Jadwiga, Ach, te dziewczęta. „Dysk” we wspomnieniach i relacjach, Warszawa: nakł. autorki, 1996.
Rączy Elżbieta, Losy żydowskich lekarzy w okupowanej przez Niemców Polsce w świetle relacji z Yad Vashem i Żydowskiego Instytutu Historycznego [w:] Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Katowice, Kraków, Warszawa: IPN, 2017.
Rypson Piotr, Album rysunków Teofili Langnas-Reich w Archiwum Ringelbluma, „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 2022, nr 18.
Rypson Piotr, Nie gęsi. Polskie projektowanie graficzne 1919–1949, Kraków: Karakter, 2017.
Simferovska Anastasia, A Plagiarized Testimony? Authorship, Legacy, and the Holocaust Art of Henryk Beck and Zinovii Tolkachev, „The Journal of Holocaust Research” 2023, nr 37, z. 2.
Słodkowski Piotr, Modernizm żydowsko‐polski. Henryk Streng/Marek Włodarski a historia sztuki, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Studniarek Michał, Robinsonowie. Ludzie ukrywający się w gruzach Warszawy po upadku powstania w 1944 roku, Warszawa: IH PAN, 2022.
Szarota Tomasz, Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa: Czytelnik, 2010.
Szeląg Karolina, „Bunkier” (1944) jako artystyczna praktyka oporu, praca magisterska, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, 2021.
Sztuka polska wobec Holokaustu, oprac. Maria Budkowska, Warszawa: ŻIH, 2013.
Tarnowska Magdalena, Artyści żydowscy w Warszawie 1939–1945, Warszawa: DiG, 2015.
Węgierski Jerzy, Lwów pod okupacją sowiecką 1939–1941, Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
Wojtkiewicz-Rok Wanda, Adolf i Henryk Beckowie, ojciec i syn [w:] Polscy lekarze Żydzi, red. Zofia Podgórska-Klawe, Warszawa: IH PAN, ŻIH, 2010.
Zayachkivska Oksana, Świat Adolfa Becka oczami Henryka Becka: zupełnie nieoficjalnie / The World of Adolf Beck by eyes of Henryk Beck : total unofficial, Lwiw: BaK, 2013.
Zientara Maria, Krakowscy artyści i ich sztuka w latach 1939–1945, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2013.
Netografia / Netography
Jackl Klara, „Modo Beck”. O lekarzu i artyście Henryku Becku, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/l/703-lwow/104-teksty-i-materialy/197147-modo-beck-o-lekarzu-i-artyscie-henryku-becku
Kwapisz-Kulińska Alina, Jak żyć, pracować i kochać można…, https://archive.ph/20210519065941/https://studioopinii.pl/archiwa/9144.Rypson Piotr, Czego od nas chcą te obrazy? „Gdzie jesteś? Rdz 3,9” w Żydowskim Instytucie Historycznym, http://blokmagazine.com/czego-od-nas-chca-te-obrazy-gdzie-jestes-rdz-39-w-zydowskim-instytucie-historycznym/
Śmiechowska Teresa, Henryk Beck. Twórcze spotkanie sztuki i medycyny, www.jhi.pl/artykuly/henryk-beck-tworcze-spotkanie-sztuki-i-medycyny,26
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
