Wyświetl Nr 17 (2021)

Nr 17 (2021)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2021-12-20

Dział: Z warsztatów badawczych

Zagłada (nie) dla dzieci. Nadużycia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku

Krzysztof Rybak

km.rybak@uw.edu.pl

doktorant i asystent na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie kieruje projektami „Oczami dziecka. Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej po roku 1989” („Diamentowy Grant” MNiSW, http://oczamidziecka.al.uw.edu.pl/) i „Dziecięca książka informacyjna w XXI wieku: tendencje – metody badań – modele lektury” (Preludium NCN). Członek Pracowni Badań Literatury dla Dzieci i Młodzieży UW, stypendysta Internationale Jugendbibliothek w Monachium, wyróżniony w VII edycji konkursu im. Majera Bałabana Żydowskiego Instytutu Historycznego na najlepsze prace magisterskie i doktorskie o Żydach i Izraelu. Autor monografii Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie (2019) i artykułów publikowanych m.in. na łamach „Narracji o Zagładzie”, „Libri & Liberi” i „Filoteknosa”.

https://orcid.org/0000-0001-8018-2622

Uniwersytet Warszawski, Wydział „Artes Liberales”

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), strony: 376-398

Data publikacji: 2021-12-23

https://doi.org/10.32927/zzsim.884

Abstrakt

Artykuł analizuje trzy utwory dla dzieci mówiące o Zagładzie (Kotka Brygidy Joanny Rudniańskiej, Ta potworna wojna Grażyny Bąkiewicz z ilustracjami Artura Nowickiego i Mama zawsze wraca Agaty Tuszyńskiej i Iwony Chmielewskiej) oraz teksty naukowe i publicystyczne dotyczące tego zjawiska. Holokaustowa literatura dziecięca jest często opisywana jako medium edukacyjne, a także kreujące postawy młodych odbiorców, prezentuje więc różnorakie wartości i stanowi pole napięć ideologicznych. W tym zakresie zidentyfikować można nadużycia zawarte w utworach i wskazywane w opracowaniach, takie jak niejednoznaczność moralna bohaterów, wykorzystanie komizmu i formy komiksowej czy estetyzacji i urynkowienie książki o Zagładzie. Artykuł ma na celu interpretację zjawisk artystycznych i ich recepcję przez dorosłych czytelników, którzy nierzadko obierają wyraźnie subiektywne perspektywy, wyrażając polityczne i moralne osądy dotyczące tekstów dla niedorosłych i prezentowanych tam obrazów Zagłady, a także samego faktu pisania o Szoa dla dzieci.

„Ale historia… Ta potworna wojna”, Grażyna Bąkiewicz, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, „Mama Tosiaczka”, 26 VI 2019 r., https://mamatosiaczka.blogspot.com/2019/06/ale-historiata-potworna-wojna-grazyna.html.

Bąkiewicz Grażyna, Ta potworna wojna, il. Artur Nowicki, Warszawa: Nasza Księgarnia, 2019.

Bereźnicki Tomasz, Aptekarz w getcie krakowskim. Opowieść o Tadeuszu Pankiewiczu, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Apteka Pod Orłem, 2012.

Beręsewicz Paweł, Wszystkie lajki Marczuka, Łódź: Literatura, 2012.

Bojarska Katarzyna, Komiksem w historię, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2006, nr 2.

Cackowska Małgorzata, Ideologie dzieciństwa a tabu w książkach obrazkowych dla dzieci [w:] Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci, red. Bogusława Sochańska, Justyna Czechowska, Warszawa: Duński Instytut Kultury, 2012.

Cackowska Małgorzata, Książka obrazkowa o edukacji seksualnej dla dzieci jako medium kulturowe i polityczne, „Forum Oświatowe” 2011, nr 2.

Chymkowska Karolina, Namalować życie słowami – recenzja nominowanej do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy książki „Mama zawsze wraca” Agaty Tuszyńskiej i Iwony Chmielewskiej, 21 VI 2021 r., http://booklips.pl/recenzje/namalowac-zycie-slowami-recenzja-nominowanej-do-nagrody-literackiej-m-st-warszawy-ksiazki-mama-zawsze-wraca-agaty-tuszynskiej-i-iwony-chmielewskiej/.

Chmielewska Iwona, Gdzie jest moja córka?, Wrocław: Format, 2020.

Chmielewska Iwona, Czechowicz Józef, Zylberberg Abram, Dopóki niebo nie płacze, Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2016.

Czerwińska-Rydel Anna, Listy w butelce. Opowieść o Irenie Sendlerowej, il. Maciej Szymanowicz, Łódź: Literatura 2018.

Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.

Dąbrowski Bartosz, Zagłada, postmodernizm, kanon i literatura popularna, „Narracje o Zagładzie” 2015, nr 1.

Engelking Barbara, „Jest taki piękny słoneczny dzień…”. Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.

Forecki Piotr, Zagłada i krajobraz po Zagładzie w komiksowych kadrach, „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2015, nr 25.

Gałek Michał, Nowakowski Marcin, Miłość w cieniu zagłady, seria „Epizody z Auschwitz”, Oświęcim-Babice: K&L Press, 2009.

Gałka-Olejko Oliwia, Wyrzykowski Janusz, Irena Sendlerowa i łyżeczka życia, Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2018.

Genette Gérarde, Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia, tłum. Tomasz Stróżyński, Aleksander Milecki, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2014.

Grabowski Jan, Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów jednego powiatu, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.

Grzemska Aleksandra, Cały świat w opowieści mamy, „Znak” 2020, nr 780.

Haska Agnieszka, Auschwitz z Auschwitz czyli przepis na bestseller, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16.

Janik Gaweł, Karzeł, żaba i obcy, czyli surrealistyczna opowieść o Holokauście, „Narracje o Zagładzie” 2015, nr 1.

Janik Gaweł, Komiks w służbie historii. Epizody z Auschwitz. Nosiciele tajemnicy, „Kultura Popularna” 2019, nr 3.

Kania Agnieszka, Lekcja (nie)obecności. Dziedzictwo polsko-żydowskie w edukacji polonistycznej, Kraków: Universitas, 2017.

Karczewska Agnieszka, Pamięć i empatia. O dziecięcej literaturze Zagłady [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. Irmela von der Lühe, Sławomir J. Żurek, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2019.

Kmiecik Iwona, Empatyzacja w powieści „Arka czasu” Marcina Szczygielskiego [w:] Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation, red. Irmela von der Lühe, Sławomir J. Żurek, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2019.

Kowalska-Leder Justyna, Literatura polska ostatniego dziesięciolecia wobec Zagłady – próby odpowiedzi na nowe wzywania, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10.

Kowalska-Leder Justyna, Wszechobecność Sprawiedliwych, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10.

Krajewska Anna Maria, Przestrzeń nadziei. Debiuty po 1990 roku [w:] Po potopie. Dziecko, książka i biblioteka w XXI wieku, red. Danuta Świerczyńska-Jelonek, Grzegorz Leszczyński, Michał Zając, Warszawa: SBP, 2008.

Mama zawsze wraca, Wydawnictwo Dwie Siostry, https://www.wydawnictwodwiesiostry.pl/katalog/prod-mama_zawsze_wraca.html.

Martycja, Ale historia… Ta potworna wojna – Grażyna Bąkiewicz, „Nasze Recenzje”, 17 VI 2019 r.; https://naszerecenzje.wordpress.com/2019/06/17/ale-historia-ta-potworna-wojna-grazyna-bakiewicz/.

Mital Krzysztof, Powstanie warszawskie. Pierwsze dni. Interaktywne spotkanie z historią, il. Filip Wojciechowski, Gdańsk: Meandry, 2017.

Morvan Jean-David, Tréfouël Séverine, Evrard David, Walter, Irena, 1/3: Getto, tłum. Małgorzata Fangrat, Warszawa: Timof Comics, 2017.

Mroziuk Marcin, Jak przegrał głupi malarz [Grażyna Bąkiewicz, „Ta potworna wojna” – recenzja], „Esensja”, 24 VI 2019 r., https://esensja.pl/ksiazka/recenzje/tekst.html?id=28023.

Nowak Ewa, Kto uratował jedno życie… Historia Ireny Sendlerowej, il. Anna Kurdziel, Warszawa: Egmont 2018.

Ostrowicka Beata, Irena Sendlerowa. Magiczny koralik, il. Elżbieta Moyski, Warszawa: RM, 2018.

Piątkowska Renata, Wszystkie moje mamy, il. Maciej Szymanowicz, Łódź: Literatura, 2013.

Pikuła Rafał, Bestseller z Auschwitz, „Tygodnik Przegląd”, 27 I 2020 r., https://www.tygodnikprzeglad.pl/bestseller-z-auschwitz/.

Przyjemska Elwira, Lista wzruszeń, czyli moje wrażenia po „Mama zawsze wraca”, „Księgarka na Regale”, 22 III 2020 r., http://naregale.com.pl/lista-wzruszen-czyli-moje-wrazenia-po-mama-zawsze-wraca/.

Rudniańska Joanna, Kotka Brygidy, Lasek: Pierwsze, 2007.

Rybak Krzysztof, Oczami dziecka, https://oczamidziecka.al.uw.edu.pl/.

Rybak Krzysztof, Stosunki polsko-żydowskie i Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku [w:] Kultura. Literatura, sztuka i nauka w XX wieku. red. Zofia Trębacz, seria „Stosunki polsko-żydowskie”, t. 2, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2020.

Rybak Krzysztof, Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Narracje o Zagładzie” 2021, nr 1.

Ryrych Katarzyna, Bombka babci Zilbersztajn, Warszawa: Ezop, 2018.

Sobolewska Justyna, Kiczowaty kostium Zagłady, „Polityka” 2020, nr 6.

Spotkanie online z autorkami książki „Mama zawsze wraca” Agatą Tuszyńską i Iwoną Chmielewską, https://www.facebook.com/watch/live/?v=556624718576214&ref=watch_permalink.

Sutherland Robert D., Hidden Persuaders. Political Ideologies in Literature for Children, „Children’s Literature in Education” 1985, t. 16, nr 3.

Szczygielski Marcin, Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz, il. Daniel de Latour, Warszawa: Stentor, 2013.

Szot Wojciech M., Nowe opowieści o Zagładzie, „Znak” 2020, nr 786.

Szot Wojciech, [Recenzja] Agata Tuszyńska, Iwona Chmielewska, „Mama zawsze wraca”, „Zdaniem Szota”, https://zdaniemszota.pl/2971-agata-tuszynska-iwona-chmielewska-mama-zawsze-wraca.

Ta potworna wojna – Tania Książka, „Karolowa Mama”, 18 VII 2019 r., https://karolowamama.blogspot.com/2019/07/ta-potworna-wojna-tania-ksiazka.html.

Tomczok Marta, Anna Mach, „Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej”, Warszawa–Toruń: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 2016, 439 s.; Małgorzata Wójcik-Dudek, „W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży”, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, 336 s., „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.

Tomczok Marta, Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.

Tomczok Marta, Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka „nowej wrażliwości”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16.

Tuszyńska Agata, Chmielewska Iwona, Mama zawsze wraca, Warszawa: Dwie Siostry, 2020.

Wijas Jędrzej, Mała opowieść o wielkiej historii. Refleksje na marginesie książki „Dym” Antóna Fortesa i Joanny Concejo [w:] Dziecko i baśnie świata w kontekście wczesnej edukacji, red. Urszula Chęcińska, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2016.

Wolski Paweł, Bezcenna Zagłada. System ekonomii a problem autentyczności przedstawień Holocaustu, „Śląskie Studia Polonistyczne” 2014, nr 1–2.

Wójcik-Dudek Małgorzata, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016.

Żerek Magdalena, Mamusia wróci, musi, 1 V 2020 r., https://czytamto.pl/mamusia-wroci-wroci/.

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę by sprawdzić

Statystyki

Rybak, K. (2021). Zagłada (nie) dla dzieci. Nadużycia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (17), 376-398. https://doi.org/10.32927/zzsim.884

Udostępnij

                            Wyświetl Nr 17 (2021)

Nr 17 (2021)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2021-12-20

Dział: Z warsztatów badawczych