English
Polish
Identity Escapes in Memoirs of Members of the People’s Guard
Katarzyna Kwiatkowska-Moskalewicz
kamos@amu.edu.pl Biohistorian and reporter, working on a doctoral dissertation on the identity and political dilemmas of Polish communists of Jewish descent born around 1918. Scholarship holder of Laboratorium im. Pipesa ISP PAN, two-time scholarship holder in the GEOP program of the Polin Museum of the History of Polish Jews and the Department of Jewish Studies at the University of Wrocław. PhD student in the OPUS grant "Intellectual biography of Aleksander Weissberg-Cybulski (1901-1964) and his environment", headed by prof. Irena Grudzińska-Gross. Author of Zabić smoka. Ukraińskie rewolucje / Killing a Dragon. Ukrainian revolutions, translator from Russian and editor of the book Przyszło nam tu żyć/ We Came to Live Here by Jeleny Kostiuchenko (both nominated in the Ryszard Kapuściński literary competition). Author of the biography of Helena Wolińska and Włodzimierz Brus, which will be published in 2023 by Wydawnictwo Agora. Scholarship holder of the NAWA im. Bekker at the Department of Eastern European History at the University of Heidelberg.
https://orcid.org/0000-0002-4744-4413
Adam Mickiewicz University in Poznań
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 18 (2022), pages: 275-295
Publication date: 2023-03-11
Abstract
This article presents and compares the strategies of hiding the Jewish identity of members of the communist resistance movement (the People’s Guard/People’s Army). It uses the example of the wartime memoirs of Barbara Sowińska (1912–2004) and Gustaw Alef-Bolkowiak (1916–1979). They both grew up in Jewish homes, but their experiences in Polish schools were key for the development of their hybrid identity. In the fall of 1939 they both fled across the River Bug, but in 1941 they did not manage to flee into the interior of the Soviet Union. They returned to Warsaw, where they soon joined the infant People’s Guard. After the war, they played a significant though secondary role in the construction of the new political system. They both wrote best-selling memoirs about the period when they had fought in the communist resistance movement, where they hid their Jewish origin. However, they chose different camouflage strategies, the discussion of which constitutes the essence of this article.
The basic source materials are the following two books: Stanisława Sowińska’s Lata walki [the years of struggle] and Gustaw Alef-Bolkowiak’s Gorące dni [hot days], which are juxtaposed with archival documents (party resumes, testimonies written for the communist party history archive, testimonies, etc.), and later testimonies and manuscripts, created in exile or for a foreign audience. The comparative analysis of their content facilitates highlighting the self-strategies of escape: both during the occupation and in communist Poland.
Keywords
People's Guard, People's Army, Holocaust, Communists, Identity
References
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum własne autorki
Niepublikowana rozmowa Heleny Wolińskiej z pasierbicą Janiną Nadaner, lato 1991 r. Kopia nagrania udostępniona autorce artykułu ze zgodą na publikację.
Rozmowa z Wacławą Grudzińską. Data nagrania: 15.12.2017, Warszawa.
Archiwum Akt Nowych
KC XX/5828, Teczka Alef- Bolkowiak Gustaw
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
BU 728/22749, Akta Paszportowe Stanisławy Sowińskiej
BU 0298/514/7, Notatki śledcze dot. Stanisławy Sowińskiej
BU 01703/19, Teczka Czesławy „Celiny” Szymańskiej
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
/2295, Relacja Kazimiery Kagan
/6801, Relacja tow. Leny Wolińskiej
/201, Wspomnienia z okresu okupacji Racheli Kleiner
Archiwum Yad Vashem (AYV)
, List Kazimiery Kagan w sprawie odznaczenia Eugenii i Jerzego Piwińskich SwNŚ
AYV, 06/674, Relacja Wacława Jabłońskiego
3/3586, Relacja Anity Duracz
Biblioteka Narodowa
, Stanisława Sowińska, Okrutne lata, rękopis
Centralne Archiwum Wojskowe
/78/3, Akta personalne Gustaw Alef- Bolkowiak
Literatura przedmiotu
Alef -Bolkowiak, Gorące dni, Warszawa: MON, 1959
Gustaw Alef-Bolkowiak, Wspomnienia z czasów pogardy, w: Wspomnienia warszawskich peperowców, Warszawa: Książka i Wiedza, 1963
Archiwum Ringelbluma. Relacje z Kresów, t. 3, Warszawa: ŻIH, 2000
Józef Barski, Przeżycia i wspomnienia z lat okupacji, Wrocław: ŻIH, 1986
Barbara Engelking, Żydzi komuniści w okupowanej Warszawie, Zagłada Żydów. Studia i materiały. Nr 14 (2018)
Władysław Gomułka, Pamiętniki, t. II, Warszawa: BGW, 1994
Israel Gutman, Żydzi warszawscy 1939-1943: getto, podziemie, walka, Warszawa: Rytm, 1993
Kamil Kijek, Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i modernizacja młodzieży żydowskiej w II RP, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2017
Lawrence L. Langer, Świadectwa Zagłady. W rumowisku pamięci, tłum. Michał Szuster, Warszawa: ŻIH, 2015
Katarzyna Kwiatkowska-Moskalewicz, Helena Wolińska: tożsamościowe i polityczne dylematy polskiej komunistki żydowskiego pochodzenia, w: Kwartalnik Historii Żydów, nr 1 (281) marzec 2022
Mieczysław Moczar, Barwy walki, Warszawa: MON, 1963
Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942-2015), red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski, Warszawa: IBL, 2018
Stanisława Sowińska, Gorzkie lata. Z wyżyn władzy do stalinowskiego więzienia, wybór: Łukasz Bertram, Warszawa: Ośrodek KARTA, 2017
Stanisława Sowińska, Lata walki, Warszawa: Książka, 1948
Stanisława Sowińska, Lata walki, Warszawa: Książka i Wiedza, 1957
Stanisława Sowińska, Lata walki, Warszawa: Książka i Wiedza, 1962
Stanisława Sowińska, Lata walki, Warszawa: Książka i Wiedza, 1966
Stanisława Sowińska, Wstrząs poznawczy, Karta nr 106, 2021
Krystyna Zielińska-Zarzycka Wojna i ja w: Losy żydowskie. Świadectwo żywych red. Marian Turski, Warszawa: Tu, 1996
Strony Internetowe
Claude Lanzmann Shoah Collection, Interview with Gustav Alef Bolkowiak , USHMM, Gustaw Alef Bolkowiak - Warsaw - Collections Search - United States Holocaust Memorial Museum (ushmm.org), data dostępu 12.03.2022
License
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
