English
Polish
Conditions of artistic activity in the Łódź ghetto 1940–1944 in the light of sources: administration documents, recollections and witness testimonies
Irmina Gadowska
irmina.gadowska@uni.lodz.pl Biograduate in art history at Łódź University. In 2004, received her Ph.D. In history on the basis of her dissertation on the milieu of Jewish painters in Łódź in the years 1880–1919, supervised by Prof. Andrzej K. Olszewski. Since then, employee of the Chair of Art History of Łódź University. Research interests: painting and architecture of the second half of the 20th century, Jewish art and culture, with particular emphasis laid on sepulchral art. Since 2011, in cooperation with the Monumentum Judaicum Lodzense Foundation and the Provincial Heritage Monuments Protection Office in Łódź headed the inventory of tombs at the new Jewish cemetery in Łódź. In the years 2015–2016, as a member of the interdisciplinary researcher team took part in in preparing an application to include the Jewish cemetery in Łódź in the UNESCO World Heritage List, on the order of the Łódź Municipal Office. Author of articles on Jewish art in Łódź, since 2017, member of an NPRH grant “Łódź Yiddish avant-garde”. Member of the Monumentum Judaicum Lodzense Foundation, the Association of Art Historians (Łódź branch), and the Polish Society for Jewish Studies (since 2018)
https://orcid.org/0000-0001-8378-942X
Institute of Art History, Lodz University
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 16 (2020), pages: 83-117
Publication date: 2020-12-15
Abstract
In the years 1940–1944, several dozen artists were active in the Łódź ghetto. Those were renowned artists – graduates of schools and academies and talented amateurs, who did not gain recognition as artists before 1939. Some came from the Łódź area, some came from abroad – on transports from Prague, Berlin, Hamburg, Cologne or Vienna. In a closed housing district, artistic activity, subjected to administrative supervision was harnessed for propaganda purposes. In offices, institutions, departments and workshops, they made posters, commemorative albums, stamps, badges, emblems, and posters. On special commission, they painted portraits of Jewish dignitaries and German ghetto administration officials. Although the rationing of tools and materials: paints, cardboard, metals, ink was strictly connected with orders, the artists tried to create works that depicted the surrounding reality outside the official circulation and without censorship. The issue of artistic activity in the Łódź ghetto was discussed on the basis of examples of the functioning of selected departments and war-time biographies of the most renowned artists. This analysis makes use of different sources, from surviving archive documents to personal recollections, letters, testimonies, and existing works. Research results that, on the one hand, took into consideration individual information, and on the other – individual feelings of the victims and witnesses, are a starting point for further reconstruction of artistic activity in the Łódź ghetto
Keywords
art in the ghetto, Łódź ghetto, Holocaust, Brauner, Lejzerowicz, Kowner, Rumkowski, Jewish artists, Jewish art
References
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Państwowe w Łodzi (AP Łódź)
Akta miasta Łodzi (AmŁ)
sygn. 31254
Archiwum Chwalisława Zielińskiego
sygn. 77
Przełożony Starszeństwa Żydów (PSŻ)
sygn. 10; 202; 211; 222; 282; 734; 826; 869; 871; 996; 997; 1019; 1023; 1033; 1038; 1046; 1048; 1049; 1094; 1111; 1176; 1296; 1680; 1682
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Zbiór materiałów do dziejów ludności żydowskiej w Łodzi 1939–1944, sygn. 205/333
Archiwum Yad Vashem (AYV)
RG O6/105; O3/1315; O75/2968; O6/3889
National Archives Prague
Police Directorate Prague 1941–1950, sygn. P1792/3; K3862/3
Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego (MŻIH)
A-1123
A-888
B-166
B-419
Źródła niepublikowane / Unpublished sources
Leo Baeck Institute, New York, David Friedmann, „Tagebuch”.
Źródła publikowane / Published sources
Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2014.
Grossman Mendel, With a Camera in the Ghetto, New York: Shocken Books, 1977.
Hauser Irene, Dziennik z getta łódzkiego / Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto, red. Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2019.
Kronika getta łódzkiego / Litzmannstadt Getto 1940–1944, t. 1–5, red. Julian Baranowski i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2009.
Oblicza getta. Antologia tekstów z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2017.
Radziszewska Krystyna, Flaschenpost aus der Hölle. Texte aus dem Lodzer Getto, Bern: Peter Lang, 2011.
Rosenfeld Oskar, Wozu noch Welt, Aufzeichnungen aus Getto Lodz, Frankfurt: Neue Kritik, 1994.
Ross Henryk, Lodz Ghetto Album, London: Chris Boot, 2004.
Salon Plastyków Związku Zawodowych Polskich Artystów Plastyków, Kraków–Lwów–Łódź–Poznań–Warszawa: 1936.
Stern-Cohen Hilda, Genagelt ist meine Zunge. Lyrik und Prosa einer Holocaust-Uberlebenden Memento, Frankfurt am Main: Bergauf Verlag, 2003.
Prasa / Press
Frenklowa Gizela, Projektowana Wystawa w Getcie Łódzkim w 1942 r., „Nasze Słowo”, 31 I 1948, nr 1.
G. [Stanisław Gelski], Pierwsza wystawa zrzeszenia artystów-plastyków w Łodzi, „Ilustrowana Republika”, 10 I 1932, nr 10.
Kwiatkowska Rywa, Czym było w rzeczywistości „Wissenschaftliche Abteilung”. Jeszcze o projektowanej wystawie w getcie łódzkim w r. 1942, „Nasze Słowo”, 18 II 1948, nr 2.
S.T. [Stanisław Gelski], X Salon w I.P.S.ie, „ Głos Poranny”, 1 I 1939, nr 1.
S., Wystawa prac Wincentego Braunera, „Ilustrowana Republika”, 24 IV 1937, nr 112.
Sekwestrator w pracowni artysty-malarza, „Ilustrowana Republika”, 9 III 1939, nr 68.
Szpigel Jeszaje, Di wos zajnen niszt curikgekumen: weg do szrajber, kinstler un kulturtuer fun lożer getto, „Dos Naje Lebn”, 31 VIII 1945, nr 15.
Szpigel Jeszaje, Jidisze szrajber un kinstler in lodżer getto, „Dos Naje Lebn”, 6 IX 1946, nr 31.
W., Institut für Judenforschung in Litzmannstadt. Eine Nebenstelle des Frankfurter Instituts / Einsendung von Material sehr erwünscht, „Litzmannstädter Zeitung”, 29 VII 1942, nr 209.
Wystawa obrazów i metaloplastyki, „Ilustrowana Republika”, 4 III 1939, nr 63.
Wystawa Startu, „Głos Polski”, 28 XII 1926, nr 355.
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Budziarek Marek, Precjoza z getta łódzkiego [w:] Biżuteria w Polsce, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń: Toruńska Oficyna Wydawnicza, 2003.
Constanza Mary S., The Living Witness. Art in the Concentration Camps and Ghettos, New York–London: Free Press, 1982.
Gadowska Irmina, Żydowscy malarze w Łodzi w latach 1880–1919, Warszawa: Neriton, 2010.
Kozieł Małgorzata, Środowisko literackie w getcie łódzkim [w:] Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętnienia, red. Tomasz Majewski, Anna Zejdler-Janiszewska, Łódź: Wydawnictwo Oficyna, 2009.
Kuligowska-Korzeniewska Anna, „Ratowało 10 mnie malarstwo”. Rozmowa z Pinkusem Szwarcem [w:] Łódzkie sceny żydowskie. Studia i materiały, oprac. Małgorzata Leyko, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2000.
Loose Ingo, Twarz getta. Fotografie i fotografowie w Getcie Litzmannstadt 1940–1944 [w:] Twarz getta. Zdjęcia żydowskich fotografów z Getta Litzmannstadt, oprac. Ingo Loose, Łódź–Berlin: Archiwum Państwowe w Łodzi, 2014.
Ładnowska Janina, Plastyka łódzka w latach 1918–1928 [w:] Sztuka łódzka. Materiały sesji naukowej Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki [w 1973], red. Jacek Ojrzyński, Warszawa–Łódź: PWN, 1977.
Majewski Tomasz, Litzmannstadt Getto – pamięć afektywna, fotografia i muzyka [w:] Czas Litzmannstadt Getto. Obrazy filmowe, red. Tomasz Majewski, Łódź: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, 2019.
Malinowski Jerzy, Grupa Jung Idysz i żydowskie środowisko „nowej sztuki” w Polsce 1918–1923, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1987.
Malinowski Jerzy, Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX i XX wieku (do 1939 roku), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
Nader Luiza, Afekt Strzemińskiego „Teoria widzenia”, rysunki wojenne, Pamięci przyjaciół-Żydów, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Radziszewska Krystyna, Środowisko literackie łódzkich Żydów 1918–1950 [w:] Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi, red. Violetta Krawczyk-Wasilewska, Monika Kucner, Emilia Zimnica-Kuzioła, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2012.
Sitarek Adam, „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź: IPN, 2015.
Sitarek Adam, „Jachsenci”, „szyszki”, „Jockey Club” – elity getta łódzkiego [w:] Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Kraków: IPN, 2018.
Sitarek Adam, Żydzi wiedeńscy w getcie łódzkim [w:] Irene Hauser, Dziennik z getta łódzkiego / Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto, red. Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2019.
Spodenkiewicz Paweł, Zaginiona dzielnica, Łódź: Łódzka Księgarnia Niezależna, 1998.
Struk Janina, Holokaust w fotografiach. Interpretacja dowodów, tłum. Maciej Antosiewicz, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007.
Trunk Isaiah, Łódź Ghetto. A History, tłum. Robert Moses Shapiro, Bloomongton: Indiana University Press, 2006.
Wiatr Ewa, Autorka i jej tekst [w:] Irene Hauser, Dziennik z getta łódzkiego / Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto, red. Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2019.
Zagrodzki Janusz, Artyści niepokorni. Sztuka XX wieku w przemysłowej Łodzi, cz. 1, Łódź: Wydawnictwo Szkoły Filmowej, 2017.
Netografia / Internet
https://www.holocaust.cz/en/database-of-victims/victim/145166-marta-fischerova/
License
Copyright (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
