English
Polish
The Case of Marta Puretz, a Purported Gestapo Agent from the Cracow Ghetto
Aleksandra Kasznik-Christian
akasznik@poczta.onet.pl BioProfessor emeritus of the Jagiellonian University and the Andrzej Frycz Modrzewski Cracow Academy. Research interests: the colonial culture of France and Algeria. Author of (among others): “Żydzi algierscy w epoce kolonialnej 1830–1962” (Przegląd Orientalistyczny 2004, no. 1/2)
https://orcid.org/0000-0002-7005-6435
profesor emeritus at Jagiellonian University and Andrzej Frycz Modrzewski Krakow Academy
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 16 (2020), pages: 629-661
Publication date: 2020-12-15
Abstract
Reference literature casts Marta Puretz in a role of a Gestapo informer. However, a search query conducted in the large collection of documents stored at the Archives Nationales in Paris contradicts that. It is not by accident that Puretz is called a ‘purported agent’. This article constitutes a typical, meticulously documented reconstruction of her life – in Poland, in Hungary, and also in France after the war, for only such an outlook can facilitate a revision of existing opinions. The author describes the milieu of the assimilated Cracow Jewish intelligentsia which shaped her; her stay in the ghetto and fight for survival; her escape from the camp in Płaszów and the fortunate circumstance of her having two women on the ‘Aryan’ side – her nanny and former maid – who she could always count on. Before fleeing to Hungary she received help for several months from a group of her Polish friends, who sheltered her. Hungary was not a salvation to her. It was more of a trap. An unfortunate episode was her temporary dependence on a Polish Jew, a man named Faber, who later accused her twice of cooperation with the Gestapo. In Hungary she became romantically involved with Charles Heroz, an employee of the French attaché’s office in Budapest. Hiding at his place, she helped him conduct his underground anti-German activity. The couple got married in 1945 after the Red Army had captured Budapest. Accused by Faber of collaboration with the Germans, she was tried by the Hungarian People’s Tribunal, which acquitted her for lack of evidence. After Marta Puretz’s departure to France the Polish side unsuccessfully demanded her extradition for several years after putting her on a list of war criminals, to which significantly contributed Faber’s accusations.
Keywords
collaboration, informers, Marta Puretz, Aleksander Förster, Stanisław a.k.a. Marian Faber, Charles Heroz, Cracow ghetto, French legacy in Budapest, Polish Jews in Hungary, extradition to Poland
References
Źródła archiwalne / Archival sources
Archives Nationales w Paryżu (AN)
/7, Martha Puretz (Akta dotyczące Marty Puretz i jej męża Charlesa Heroza)
Archiwum z Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
/4979, Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. Akta w sprawie 1) Puretz Marta, 2) Brandstätter Stefania
/29, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, Kraków, korespondencja
Archiwum z Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie (AIPN Kr)
/6637, WUBP, Kraków, protokoły przesłuchań, korespondencja z Prokuraturą Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie, Urzędem Bezpieczeństwa w Krakowie, Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego
/7427, teczka: Solski Marian (dot. Mariana Fabera)
Literatura przedmiotu / Conternt related Literature
Bau Józef, Czas zbezczeszczenia. Wspomnienia z czasów drugiej wojny światowej, Tel Aviv: Hamena’Anea, 1990.
W trzecią rocznicę zagłady getta w Krakowie, red. Michał M. Borwicz, Nella Rost, Józef Wulf, Kraków: Centralny Komitet Żydów, 1946.
Bratko Józef, Gestapowcy. Kontrwywiad – konfidenci – konspiratorzy, Kraków: Krakowa Agencja Wydawnicza, 1990.
Chodakiewicz Marek Jan, Agenci i bandy pozorowane na Lubelszczyźnie. Z dziejów okupacji niemieckiej w Janowskiem, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 2002, nr 2, s. 113–126.
Czuma Mieczysław, Leszek Mazan Leszek, Tate, jedziemy do Krakowa!, Kraków: Anabasis, 2015.
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018, t. 1.
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018, t. 2.
Grądzka-Rejak Martyna, Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939–1945), Kraków: Wysoki Zamek, 2016.
Hall Claire M., An Army of Spies? The Gestapo Spy Network 1933–45, „Journal of Contemporary History” 2009, t. 44, nr 2 (), s. 247–265.
Hubbard-Hall, Claire M., ”A Game of Cat-and-Mouse”. The Gestapo Spy Network in Tomaschow Mazowiecki, Poland 1939–45 [w:] War in a Twilight World: Partisan and Anti-Partisan Warfare in Eastern Europe, 1939–45, red. Juliette Pattinson, Ben Shepherd, London: Palgrave Macmillan, 2010, s. 156–177.
Jarkowska-Natkaniec Alicja, Wymuszona współpraca czy zdrada. Wokół przypadków kolaboracji Żydów w okupowanym Krakowie, Kraków: Universitas, 2018.
Mędykowski Witold W., Sylwetki. Przeciw swoim. Wzorce kolaboracji żydowskiej w Krakowie i okolicy, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2006, nr 2, s. 202–220.
Pankiewicz Tadeusz, Apteka w getcie krakowskim, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015.
Rympel Manuel, Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918–1939), [w:] Kopiec wspomnień, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1964.
Scharf Rafael, Co mnie i Tobie Polsko…Eseje bez uprzedzeń, Kraków: Fundacja Judaica „Universitas”, 1996.
Tausendfreund Doris, Erzwungener Verrat jüdische „Greifer” im Dienste der Gestapo 1943–1945 (Documente, Tekste, Materialien), Berlin: Metropol, 2005.
Netografia / Internet
https://www.ancestry.com/search/collections/2484/ (Kraków, Poland, ID Card Applications for Jews During WWII, 1940–1941 [USHMM], dane personalne członków rodziny Puretz 1939/1940)
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096356 (Holocaust Survivors and Victims Database, adres Marty Puretz 1939/1940) https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096362 (Holocaust Survivors and Victims Database, adres Reny Puretz 1939/1940)
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096358&ReferPersonId=6096357 (Rena Puretz)
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096363&ReferPersonId=6096364 (Rosa Puretz)
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=6096350 (Marta Puretz)
License
Copyright (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Similar Articles
- Zofia Wóycicka, Holocaust Laboratory – New Historical Exhibition at the Former Kulmhof Death Center in Chełmno nad Nerem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
You may also start an advanced similarity search for this article.
