Polscy obserwatorzy Zagłady. Studium przypadków z zakresu sztuk wizualnych – uwagi wstępne
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), Strony: 165-211
Data zgłoszenia: 2020-09-27Data publikacji: 2018-12-20
    https://doi.org/10.32927/ZZSiM.64
                                
                                Abstrakt
Tekst jest poświęcony wybranym wizualnym zapisom tworzonym wobec Zagłady, autorstwa artystów: Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, Krzysztofa Henisza, Aleksandra Świdwińskiego i Mieczysława Wejmana. Zdecydowana większość omawianych dzieł pochodzi z okresu wojny (1940–1944), kilka powstało tuż po wojnie (1946–1948). Autorka rozpatruje przede wszystkim ich warstwę referencyjną, a także zastosowane w nich modusy reprezentacji, datowanie konkretnych obiektów oraz odniesienia do towarzyszącej im ramy historycznej. Zastanawia się również nad tożsamością, motywacjami, stopniem zaangażowania egzystencjalnego, etycznego i artystycznego twórców w obliczu postępującej na ich oczach, tuż obok, Zagłady. Centralnym pytaniem, które autorka zadaje nie tylko artystom, ich pracom, lecz także dyscyplinie historii sztuki, jest pytanie postawione przez Jana Tomasza Grossa: „co zrobiłeś/zrobiłaś/zostało zrobione, aby Żydom pomóc?”, pamiętając o tym, że „nicnierobienie” również było działaniem i miało swoje konsekwencje. Najistotniejszym pojęciem wypracowywanym w tekście jest kategoria artysty – bliskiego obserwatora Szoa. Pytanie o polskich obserwatorów Zagłady zmusza ponadto do postawienia pytań dotyczących fundamentów samej dyscypliny historii sztuki. Autorka postuluje zmianę epistemy w przestrzeni nowoczesnej i współczesnej historii sztuki w Polsce wobec wciąż niepodjętego wyzwania, jakie niosą w sobie prace powstałe wobec Zagłady i (z) Zagłady.
Słowa kluczowe
Felicjan Szczęsny Kowarski , Krzysztof Henisz , Aleksander Świdwiński , Mieczysław Wejman , bystander , obserwator , empatia , nowoczesność , sztuka XX w. , Zagłada
Bibliografia
Berthold Margot, Historia teatru, tłum. Danuta Żmij-Zielińska, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Bojarska Katarzyna, Władysław Strzemiński and His Artistic Document of the Holocaust [w:] Memory of the Shoah, red. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna, 2010.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Buck Morss Susan, Solidarność w historii – ludzie i idee, rozmowę przeprowadziła Katarzyna Bojarska, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Czapliński Przemysław, Zagłada jako wyzwanie dla reϔleksji o literaturze, „Teksty Drugie” 2004, nr 5.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Daszewski Władysław, Spadek po Felicjanie Kowarskim, „Kuźnica” 1948, nr 51.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Dąbrowska Maria, Dzienniki 1914–1965, t. 5: 1942–1947, oprac. pod kierunkiem Tadeusza Drewnowskiego, Warszawa: PAN, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Domańskia Ewa, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Domańskia Ewa, Historia ratownicza, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Felicjan Szczęsny Kowarski 1890–1948. Dzieła z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Galeria ASP 3a, komisarz wystawy: Anna Prugar-Myślik, red. katalogu Dorota Dąbrowska, Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych, 1995, s. XXXVIII.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Grabowski Jan, Biedni Polacy patrzą na warszawskich Żydów i na getto warszawskie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Gross Jan Tomasz, Sprawcy, oϔiary i inni, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Gross Jan Tomasz, Upiorna dekada. Eseje o stereotypach na temat Żydów, Polaków, Niemców, komunistów i kolaboracji 1939–1948, Kraków: Austeria, 2007.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Janicka Elżbieta, Mord rytualny z aryjskiego paragrafu: o książce Jana Tomasz Grossa „Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści”, „Kultura i Społeczeństwo” 2008, nr 2.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Janicka Elżbieta, Zamiast negacjonizmu. Topograϔia symboliczna terenu dawnego getta warszawskiego a narracje o Zagładzie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Jarecka Dorota, Piwowarska Barbara, Erna Rosenstein. „Mogę powtarzać tylko nieświadomie”, Warszawa: Fundacja Galeria Foksal, 2014.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Jaworska Janina, Polska sztuka walcząca 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1985.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Juszkiewicz Piotr, Cień modernizmu, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Kowalczyk Izabela, Podróż do przeszłości. Interpretacje najnowszej historii w polskiej sztuce krytycznej, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica, 2010.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Kowalczyk Izabela, referat “Sztuka obozowa jako terra incognita polskiej historii sztuki”,
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
IV seminarium w Dłużewie “Przeoczenia, przemilczenia, uproszczenia. Ku krytycznej lekturze tekstów z obszaru historii sztuki polskiej”, luty 2017.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
LaCapra Dominick, Writing History, Writing Trauma, Baltimore–London: The Johns Hopkins University Press, 2001.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Lachowski Marcin, Nowocześni po katastroϔie. Sztuka w Polsce w latach 1945–1960, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Leociak Jacek, Uszkodzone fotograϔie (z)Zagłady [w:] Doświadczenie graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Machlejd Krystyna, Saga ulrichowsko-machlejdowska, Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2006.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Madeyski Jerzy, Mieczysław Wejman, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1969.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Markowska Anna, Dwa przełomy. Sztuka po 1955 i po 1989 roku, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Nader Luiza, Afektywna historia sztuki, „Teksty Drugie” 2014, nr 1.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Nader Luiza, Kim jest Kain? „Moim przyjaciołom Żydom” Władysława Strzemińskiego jako protest wobec pogromowej atmosfery w powojennej Polsce, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Nader Luiza, referat „Wojna Strzemińskiego” wygłoszony w Dłużewie 13–14 II 2016.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Nałkowska Zoϐia, Dzienniki 1939–1944, red. Hanna Kirchner, Warszawa: Czytelnik, 1996.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Pietrasik Agata, Żałoba nie przystoi Elektrze. O (nie)pamięci wojny w dziele Felicjana
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Szczęsnego Kowarskiego, „Rocznik Muzeum Narodowego” 2014, nr 3.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Piotrowski Piotr, Sztuka według polityki. Od Melancholii do Pasji, Kraków: Universitas, 2007.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Piotrowski Piotr, Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki polskiej po 1945 roku, Poznań: Rebis, 1999.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Sendyka Roma, Od obserwatorów do gapiów. Kategoria bystanders i analiza wizualna, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Silverman Kaja, The Threshold of the Visible World, New York–London: Routledge, 1996.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Słodkowski Piotr, Reparacyjne strategie przetrwania. Losy i wojenne prace Henryka Strenga/ Marka Włodarskiego, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Sztuka polska wobec Holokaustu, red. Maria Budkowska, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2013.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Tarnowska Magdalena, Artyści żydowscy w Warszawie 1939–1945, Warszawa: DiG, 2015.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Teresa Żarnowerówna (1897–1949). Artystka końca utopii, red. Andrzej Turowski, Milada Ślizińska, Łódź: Muzeum Sztuki, 2014.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Tokarska-Bakir Joanna, Mobilis in mobili czyli jak są zrobione legendy o krwi [w:] Honor, Bóg, Ojczyzna, kier. nauk. Maria Janion, red.: Monika Rudaś-Grodzka, Warszawa: Fundacja Odnawiania Znaczeń i Dom Spotkań z Historią, 2009.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Turowski Andrzej, Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej, Kraków: Universitas, 2000.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Włodarczyk Edmund, Z dziejów Żydów skierniewickich, Skierniewice: Sigma, 2012.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Wyka Kazimierz, Humanizm Kowarskiego, „Przegląd Artystyczny” 1949, nr 5/6.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Zaraz po wojnie, red. Joanna Kordjak, Agnieszka Szewczyk, Warszawa: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, 2015.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Zientara Maria, Krakowscy artyści i ich sztuka w latach 1939–1945, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2013.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Strony internetowe
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Bartoszewicz Dariusz, Zniszczyli ceramikę w Merkurym. Łzy i wspomnienia na Żoliborzu,
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,54420,17269162,Zniszczyli_ceramike_w__Merkurym___Lzy_i_wspomnienia.html
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Biogramy Aleksandra Świdwińskiego, http://www.muzeumkarykatury.pl/joomla/
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
index.php?option=com_content&view=article&id=575:aleksander-widwiski&-
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
catid=396, http://www.ϐilmpolski.pl/fp/index.php?osoba=11114306
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Bojarska Katarzyna, Obecność Zagłady w twórczości polskich artystów, https://culture.
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
pl/pl/artykul/obecnosc-zaglady-w-tworczosci-polskich-artystow
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
http://www.przegladpiaseczynski.pl/spoleczenstwo/wspomnienia-o-wojciechu-fangorze
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Kowalczyk Izabela, Zwichnięta historia sztuki – o pominięciach problematyki żydowskiej w badaniach sztuki polskiej po 1945 roku, opposite.uni.wroc.pl/2010/artykuly_2010/6_Kowalczyk.pdf
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Nader Luiza, Sticky spot of crime. Rethinking art history in Poland (2015), http://ehri-project.eu/sticky-spot-crime-rethinking-art-history-poland
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Sendyka Roma, Holocaust by Bullets. Expanding the ϔield of Holocaust Art, https://ehri-project.eu/holocaust-bullets
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
USC Shoah Foundation, Relacja Benjamina Meeda, materiały dostępne z przekładem na język polski, https://www.youtube.com/watch?v=Ye4UXKPOHI4
                                                                
                                                                Google Scholar
                                                            
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Autor&"Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
Czasopismo publikowane jest w standardzie Diamond Open Access na licencji CC-BY-4.0 Deed - Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa - Creative Commons
Inne teksty tego samego autora
- Luiza Nader, Pamiętanie afektywne. Moim przyjaciołom Żydom Władysława Strzemińskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
 
Podobne artykuły
- Dariusz Libionka, Odpowiedź na list Joshui Zimmermana , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
 - Jacek Leociak, Literature of the Personal Document as a Source in Holocaust Research (a Methodological Reconnaissance). , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
 - Alina Skibinska, „Ludzie opowiadali rzeczy potworne o tym, co się tam działo”. Dwa świadectwa Zagłady – Adama Ulricha z Zakrzówka i Stanisława Ż(Rz)emińskiego z Łukowa , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
 - Jacek Leociak, Anna Ziębińska-Witek, Historia w muzeach. Studium ekspozycji Holokaustu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
 - Adam Puławski, „Benzyny zużyto 8 litrów”. Prozaizacja Zagłady na przykładzie dokumentacji Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Chełmie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
 - Marta Tomczok, „Polecieć tam, gdzie nie ma getta, szopu…” Dziennik Rutki Laskier między nekroestetyką a nekropolityką , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
 - Dariusz Libionka, Joshua D. Zimmerman, The Polish Underground and the Jews, 1939–1945 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
 - Dariusz Libionka, Barbara Engelking, Anki Grupińskiej zapisywanie żydowskich opowieści (12 opowieści żydowskich); Odczytanie listy. Opowieści o warszawskich powstańcach Żydowskiej Organizacji Bojowej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
 - Dariusz Libionka, Prześladowcy Żydów przed Wojskowym Sądem Specjalnym Komendy Głównej AK w 1944 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
 - Jacek Leociak, Rachel Brenner, The Ethics of Witnessing. The Holocaust in Polish Writers’ Diaries from Warsaw, 1939–1945 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
 
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
 
                        English
                    
 
                        Język Polski
                    
                        
            
                                        
                    