Książkę zatytułowaną Perpetrators, Victims, Bystanders, przełożoną na język polski jako Sprawcy, ofiary, świadkowie, Raul Hilberg opublikował w 1992 r. i termin, którym się posłużył – bystanders – niemal natychmiast przyjął się i wszedł do języka historiografii. Pytanie o użyteczność terminologii Hilberga, które sobie stawiamy, dotyczy, jak mi się wydaje, tylko tego pojęcia. Co do tego, że w procesie Zagłady byli sprawcy i były ofiary, w gronie badaczy nikt raczej nie ma wątpliwości. Chciałbym natomiast postawić tezę, że ten trzeci termin ze słynnego trójczłonowego podziału Hilberga – bardzo ważny, uzmysławia bowiem, że pełny opis dwudziestowiecznej tragedii Żydów wymaga czegoś więcej niż wskazania na sprawców i ofiary – od samego początku myląco określał ten dodatkowy, choć przecież istotny, aspekt Zagłady