Ostatni wywiad z Raulem Hilbergiem

Logos: Znany jest pański pogląd, iż istniały trzy rozwiązania kwestii żydowskiej: konwersja, wypędzenie i wreszcie eksterminacja. Czy może pan wyjaśnić, co pan przez to rozumie?

Raul Hilberg: Te trzy rozwiązania układają się niewidoczny na pierwszy rzut oka wzór, który nasunął mi się we wczesnej fazie mych badań. Patrząc z perspektywy historycznej,  nie można mieć wątpliwości, że celem   świata chrześcijańskiego była nawrócenie Żydów. Wypędzenia miały miejsce w późnym Średniowieczu, kiedy wydawało się, że Żydzi nie są gotowi nawrócić się na chrześcijaństwo. Ten wzorzec utrzymywał się w Europie przez kilkaset lat:  w Oksfordzie, później w 1492 r. Hiszpanii, a kilka lat później w Portugalii. A zatem, mówiąc o wygnaniach, odnosimy się do  późnego średniowiecza i początków ery nowożytnej.

Sprawa ostatecznego rozwiązania, rozwiązania  trwałego, to pomysł nazistów. Kiedy prześledzimy początki partii nazistowskiej, okaże się, że i wówczas nadal rozważano projekt o emigracji żydów – tak zwany „plan Madagaskar”, który rozpatrywano również w Polsce, a  nawet we Francji (jako że Madagaskar był kolonią francuską).  Projekt ten dotyczył przesiedlenia na tę wyspę wszystkich Żydów. Pomysł ten krążył jeszcze w 1940 r. w niemieckim Ministerstwie Spraw Zagranicznych,  docierając do bliskiego otoczenia Hitlera, zwłaszcza po  kapitulacji Francji w czerwcu tego roku.  Kiedy wojna na zachodzie nie zakończyła się zgodnie z oczekiwaniami Niemiec (już wtedy trwały przygotowywania do ataku na Związek Sowiecki), pojawiła się idea unicestwienia Żydów. Po raz pierwszy była o niej mowa w lutym 1941 r. podczas spotkania Hitlera z grupą funkcjonariuszy partyjnych. Wówczas nie podjął tej decyzji, ale było to tylko kwestią czasu.