English
Język Polski
Rękopis nieznaleziony nigdzie wcześniej. Narracje na rzecz pamięci o getcie w Sosnowcu-Środuli
Tomasz Grząślewicz
tomasz.grzaslewicz@us.edu.pl Biogramdoktorant w Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, dziennikarz i tłumacz języka angielskiego. Zajmuje się literaturą i historią Zagłębia Dąbrowskiego, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów ży-dowskiej społeczności Sosnowca. W chwili obecnej realizuje projekt doktorski poświęcony pamięci o getcie żydowskim w Sosnowcu-Środuli. Redaktor naczelny wydawnictw Śladami prozy Zbigniewa Białasa. Przewodnik literacki po Sosnowcu (2018), Przewodnik po żydowskim dziedzictwie Sosnowca (2021) oraz Nie damy się wysiedlić. Bojowniczki i bojownicy żydowskiego ruchu oporu w Będzinie i Sosnowcu (2023).
https://orcid.org/0009-0007-6253-5974
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 21 (2025), Strony: 276-291
Data zgłoszenia: 2025-04-26Data akceptacji: 2025-12-27
Data publikacji: 2025-12-27
https://doi.org/10.32927/zzsim.1105
Abstrakt
Istnienie getta żydowskiego w Sosnowcu-Środuli podczas drugiej wojny światowej jest słabo uświadamiane przez miejscową społeczność. W sytuacji, kiedy zdecydowana większość ocalałych już nie żyje, teren dzielnicy uległ dużym przeobrażeniom, a getto nie zostało odpowiednio upamiętnione, możliwości powiększania wiedzy o wydarzeniach z lat 1942–1943 wydają się niewielkie. W ostatnich latach zwiększa się jednak obecność źródeł, które pozwalają na kształtowanie nowych wątków pamięci wśród lokalnej społeczności. Narracje o środulskim getcie występują w książkach takich jak Salamandra Ka-Tzetnika 135633, Płowa bestia Pawła Wiedermana czy Maus. Opowieść ocalałego Arta Spiegelmana, a także w zeznaniach świadków i literaturze wspomnieniowej. Choć większość tych utworów i świadectw nie została przetłumaczona na język polski, pozostaje trudno dostępna lub jest słabo utożsamiana z Sosnowcem, wydaje się, że to w nich tkwi największy potencjał pamięciotwórczy. Świadczy o tym zainteresowanie inicjatywami zorganizowanymi z okazji 80. rocznicy likwidacji getta, takimi jak przedstawienie teatralne, film dokumentalny, wycieczki, wykłady i wystawy. Kluczowa dla wymienionych działań była literatura jako inspiracja, a nierzadko jedyny znany ślad postaci, miejsc i wydarzeń. Autor dokonuje w artykule przeglądu tekstów dotyczących getta na Środuli w kontekście możliwości ich wykorzystania do formowania pamięci kulturowej mieszkańców Sosnowca. Podkreśla również rolę, jaką w tym procesie odgrywają źródła cyfrowe, archiwa i publikacje.
Słowa kluczowe
Sosnowiec , getto na Środuli , relacje świadków , literatura wspomnieniowa , archiwum , Art Spiegelman , Paweł Wiederman , Ka-Tzetnik 135633
Bibliografia
Źródła archiwalne | Archival sources
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Katowicach
Google Scholar
12/776 Akta Miasta Sosnowca
Google Scholar
6368–6372, Bildung eines Gettos in Sosnowitz, 1942–1943
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem
Google Scholar
O.3/2960, rękopis „Escape from the Hell” Pawła Wiedermana, 21 I 1971 r.
Google Scholar
O.33/1146, Relacje działaczy Ha-Noar Ha-Cijoni z Sosnowca, 11 II 1960 r.
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar
301/1563, Relacja Cecylii Chmielnickiej-Granek, 10 V 1946 r.
Google Scholar
301/2713, Relacja Abrahama Krakowskiego, 21 VIII 1947 r.
Google Scholar
301/4304, Relacja Grzegorza Ajbeszyca, 3 I 1947 r.
Google Scholar
Dzienniki, utwory literackie, wspomnienia | Diaries, literary works, memoirs
Google Scholar
Duda Violetta, „Między wczoraj a dzisiaj. Wspomnienia rodzinne i nie tylko”, niepublikowany rękopis, Sosnowiec 2013.
Google Scholar
Ka-Tzetnik 135633, Sunrise Over Hell, London: Corgi Books, 1978.
Google Scholar
Krakowski Avraham, Counterfeit Lives, New York: C.I.S. Publishers, 1995.
Google Scholar
Spiegelman Art, Maus. Opowieść ocalałego, tłum. Piotr Bikont, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2016.
Google Scholar
Spiegelman Art, MetaMaus, New York: Pantheon Books, 2011.
Google Scholar
Szternfinkiel Natan Eliasz, Zagłada Żydów Sosnowca, oprac. Aleksandra Namysło, Warszawa: ŻIH, 2017.
Google Scholar
Szydłowski Adam, Moja Środula, Sosnowiec: Firma Dager Dariusz Kindler, 2023.
Google Scholar
Wiederman Paweł, Płowa bestia. Powieść, Monachium: EUCOM Civil Affairs Division, 1948.
Google Scholar
Literatura przedmiotu | Subject literature
Google Scholar
Assmann Aleida, Między historią a pamięcią. Antologia, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2013.
Google Scholar
Hoskins Andrew, The Restless Past: An Introduction to Digital Media and Memory [w:] Digital Memory Studies: Media Pasts in Transition, New York: Routledge, 2018.
Google Scholar
Konieczny Alfred, Rola Organizacji Schmelt w eksploatacji żydowskiej siły roboczej na Śląsku [w:] Zagłada Żydów zagłębiowskich, red, Aleksandra Namysło, Będzin: IPN, 2004.
Google Scholar
Namysło Aleksandra, Centrala Żydowskich Rad Starszych na Wschodnim Górnym Śląsku [w:] Zagłada Żydów zagłębiowskich, red, Aleksandra Namysło, Będzin: IPN, 2004.Namysło Aleksandra, Sosnowieccy Żydzi [w:] Sosnowiec. Obraz miasta i jego dzieje, t. 1, red. Antoni Barciak, Andrzej Tadeusz Jankowski, Sosnowiec: Muzeum w Sosnowcu, 2016.
Google Scholar
Namysło Aleksandra, Zanim nadeszła zagłada… Położenie ludności żydowskiej w Zagłębiu Dąbrowskim w okresie okupacji niemieckiej, Katowice: IPN, 2009
Google Scholar
Porat Dina, An Author as His Own Biographer [w:] Holocaust History and the Readings of Ka-Tzetnik, red. Annette F. Timm, London: Bloomsbury, 2018.
Google Scholar
Ronen Avihu, Skazana na życie. Dzienniki i Życie Chajki Klinger, tłum. Michał Sobelman, Warszawa: ŻIH, 2019.
Google Scholar
Sendyka Roma, Nie-miejsca pamięci i ich nie-ludzkie pomniki, „Teksty Drugie” 2017, nr 2.
Google Scholar
Strzelecki Andrzej, Zagłada Żydów z Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2014.
Google Scholar
Netografia | Netography
Google Scholar
Gańczarczyk Iga, Środula. Mysia dziura historii, https://didaskalia.pl/pl/artykul/srodula-mysia-dziura-historii
Google Scholar
Grand Rabbi Yehoshua Heshel Horowitz, https://www.geni.com/people/Yehoshua-Heshel-Horowitz-A-B-D-Olkusz-and-then-Admur-Checiny/6000000002802638193
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 1970 Autor&"Zagłada Żydów. Studia i Materiały"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
Czasopismo publikowane jest w standardzie Diamond Open Access na licencji CC-BY-4.0 Deed - Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa - Creative Commons
Podobne artykuły
- Zuzanna Schnepf-Kołacz, Losy pracowników niemieckiej gadzinówki „Nowy Kurier Warszawski” w świetle powojennych procesów z dekretu sierpniowego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Witold Mędykowski, Przeciw swoim: Wzorce kolaboracji żydowskiej w Krakowie i okolicy , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Gabriel Finder, Proces Szepsla Rotholca a polityka kary w następstwie Zagłady , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Maria Ferenc, Zagłada i niepamięć. Recenzja książki Rebeki Clifford Survivors. Children’s Lives After the Holocaust (New Haven and London, 2022) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Marta Janczewska, The Encyclopedia of the Righteous Among the Nations: Rescuers of Jews during the Holocaust – Poland, Yad-Vashem, Jerusalem 2005 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Dariusz Libionka, “Truth About Camps” or the Uneventful 1942 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2013)
- Andrzej Grzegorczyk, Obóz cygański w getcie łódzkim (1941–1942) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Agata Jankowska, Powojenne fotografie z obozów śmierci jako specyficzna odmiana ikonografii Zagłady i przykład fotografii forensycznej. Przypadek Bełżca i Treblinki , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Dariusz Libionka, Jeszcze o reakcjach konspiracji na rodzimą przemoc antyżydowską od wiosny 1940 do lata 1941 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 21 (2025)
- Joanna Nalewajko-Kulikov, Gunnar S. Paulsson, Secret City: the Hidden Jews of Warsaw 1940-1945 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
<< < 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
