English
Polish
Zapiski członka Komendy Żydowskiej Organizacji Bojowej Hersza Berlińskiego
Adam Kopciowski
adam.kopciowski@umcs.pl Biogramhistoryk, dr hab., prof. UMCS, kierownik Katedry Kultury i Historii Żydów w Instytucie Nauk o Kulturze. Zajmuje się najnowszą historią Żydów w Polsce, w tym głównie problematyką związaną ze źródłami tworzonymi w języku jidysz: prasą i księgami pamięci. Wydał m.in. monografię Wos hert zich in der prowinc? Prasa żydowska na Lubelszczyźnie i jej największy dziennik „Lubliner Tugblat” (2015), publikuje też krytyczne edycje źródeł, opracował np. Pamiętnik z czasów wojny. Lublin, wrzesień 1939 – styczeń 1943 Idy Gliksztejn (2017).
https://orcid.org/0000-0002-9703-5677
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Nauk o Kulturze
Dariusz Libionka
dlibion@ifispan.edu.pl Biogramhistoryk, profesor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, pracownik Państwowego Muzeum na Majdanku. Redaktor naczelny rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Opublikował m.in. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki (2017); współautor dwutomowej publikacji Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018). Ostatnio w jego opracowaniu naukowym ukazał się Dziennik Maryli. Życie i śmierć w getcie warszawskim (2023).
https://orcid.org/0000-0003-0180-6463
Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), strony: 93-137
Data publikacji: 2023-12-23
Abstrakt
Publikacja zawiera pełną polską edycję zapisków działacza partii Poalej Syjon-Lewica i członka komendy Żydowskiej Organizacji Bojowej Hersza Berlińskiego (1908–1944) powstałych w okresie ukrywania się w Warszawie w 1944 r. W stosunku do wydań z pierwszej połowy lat sześćdziesiątych uzupełnienia obejmują fragmenty uznane przez redaktorów za mniej istotne, a przede wszystkim te usunięte ze względów cenzuralnych. Podstawą edycji publikowanych wcześniej fragmentów jest istniejący przekład poprawiony przez Adama Kopciowskiego, który przetłumaczył również niepublikowane partie tekstu. W części wstępnej przedstawiona została sylwetka Hersza Berlińskiego, jego okupacyjne losy, okoliczności śmierci, a także charakterystyka poprzednich edycji.
Słowa kluczowe
Hersz Berliński, Poalej Syjon-Lewica, komenda ŻOB, powstanie w getcie warszawskim, strona aryjska, powstanie warszawskie
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum Akt Nowych
/I-7, Depesza nr 111b, Antoni i Adolf do towarzyszy z PS Lewicy
Archiwum Beit Lochamej ha-Getaot (Archiwum Muzeum Bojowników Gett) 5796, List Pinii Papier do Adolfa Bermana
, List Adolfa Bermana do Zerubawela 6166, Conto Jeleń [Berliński], sierpień 1944 6524, Notatki Poli Elster z lat 1943–1944
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego
A.9.III.2a/27, „Sylwetki” i „Żołnierze bez broni” Rozwój działalności ŻKN po stronie aryjskiej
Archiwum Państwowe w Łodzi
Akta miasta Łodzi, Spis ludności Łodzi 1916–1921 [Berkowska-Bermac], 24468 Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim 1939–1944, Biuro Meldunkowe, 1011, Karty meldunkowe i karty pracy
Archiwum Yad Vashem
O.3/2036, Szoszana Kosower, Relacja
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
/188, Ber Warm 302/219, Józef Ziemian
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources, memoirs
Antigus Ezra, Fun der lodzer „jugnt” biz geto-ojsztand [Od łódzkiej organizacji młodzieżowej do powstania w getcie] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich [Troje. Księga pamięci; Pola Elster, Hersz Berliński, Elijahu Erlich], Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Bamerkung fun redakcje [Uwaga redakcji] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Barkai Mordche, Noch 20 jor wert cum ersztn mol farefentlech der togbuch fun bunker fun Hersz Berlinski [Po dwudziestu latach po raz pierwszy ukazuje się dziennik z bunkra Hersza Berlińskiego] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Berlinski Jankew, Undzer bruder Hersz [Nasz brat Hersz] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Berliński Hersz, Z dziennika członka komendy ŻOB, „Biuletyn ŻIH” 1964, nr 2 (50). Berliński Hersz, Zichronot, „Jalkut Moreszet” 1963, nr 1.
Berman Basze, Cwej szwester (a kapitel fun kamf un mesires-nefesz) [Dwie siostry (opowieść o walce i poświęceniu)] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Cukierman Icchak „Antek”, Nadmiar pamięci. Siedem owych lat. Wspomnienia 1939–1946, tłum. Zoja Perelmuter, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020.
Elster Bela, Pola [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Grupińska Hanka, Ciągle po kole. Rozmowy z żołnierzami getta warszawskiego, Wołowiec: Czarne, 2013.
Grupińska Hanka, Odczytanie listy. Opowieści o warszawskich powstańcach Żydowskiej Organizacji Bojowej, wyd. 3 popr., Warszawa: Wielka Litera, 2022.
Kener Jankew, Hersz Berlinski [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Kermisz Josef, Hersz Berlinski – a wogiker moker cu der geszichte fun geto-ojfsztand [Hersz Berliński – ważne źródło do historii powstania w getcie] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Listy Ringelbluma do Bermana, 24 XI i 16 XII 1943 i 1 III 1944. Listy Emanuela Ringelbluma, oprac. Israel Gutman, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2005, nr 1.
Ojerbach Rochl [Auerbach Rachela], Bagegeniszn mit Pola Elster [Spotkania z Polą Elster] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Temkin-Bermanowa Basia, Dziennik z podziemia, wstęp, oprac., przypisy Anka Grupińska, Paweł Szapiro, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny i Twój Styl, 2000.
Turkow Jonas, Pola Elster [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Wasser Henryk, Hersz Berliński („Jeleń”). (Wspomnienie), „Nasze Słowo”, 19 IV 1948, nr 6/7. Wasser Hersz, Pola Elster [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Ziemian Josef, Di nesie cum bunker (wi azoj s’zenen opgefunen geworn di zichrojnes fun Hersz Berlinski) [Wyprawa do bunkra (jak odnaleziono wspomnienia Hersza Berlińskiego)] [w:] Drej. Ondenkbuch; Pola Elster, Hersz Berlinski, Elijahu Erlich, Tel Awiw: Ringelblum-Institut, 1966.
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Czajka Michał, Inwentarz zbioru pamiętników (Archiwum ŻIH, zespół 302), Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2007.
Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Na Żoliborzu 1939–1945, Warszawa: Książka i Wiedza, 1984. Gutman Israel, Walka bez cienia nadziei. Powstanie w getcie warszawskim, tłum. Marcin Stopka, Warszawa: Rytm, 1998.
Gutman Israel, Żydzi warszawscy 1939–1943. Getto, podziemie, walka, tłum. Zoja Perelmuter, Warszawa: Rytm i UW, 1993.
Ha-meri we-ha-mered be-geto Warsza. Sefer mismachim [Ruch oporu i powstanie w getcie warszawskim], red. Nachman Blumental, Josef Kermisz, Jeruszalaim: Jad wa-Szem, 1965.
Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Polski w Warszawie, 1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Libionka Dariusz, Polska konspiracja wobec eksterminacji Żydów w dystrykcie warszawskim [w:] Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2007.
Mark Bernard, Powstanie w getcie warszawskim. Nowe uzupełnione wydanie i zbiór dokumentów, Warszawa 1963.
Mark Bernard, Ruch oporu i powstanie w getcie warszawskim. Stan badań i nowe zagadnienia, „Biuletyn ŻIH” 1963, nr 1/2 (45/46).
Mark Bernard, Walka i zagłada warszawskiego getta, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1959.
Person Katarzyna, Hersz Wasser. Sekretarz Archiwum, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10.
Pierwszy zarys historii Żydowskiej Organizacji Bojowej, oprac. Dariusz Libionka, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2013, nr 9.
Przygoński Antoni, Armia Ludowa w Powstaniu Warszawskim 1944, Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawniczo-Handlowe „Graf” – Henryk Czerski, 2008.
Studniarek Michał, Robinsonowie. Ludzie ukrywający się w gruzach Warszawy po upadku powstania w 1944 roku, Warszawa: Instytut Historii PAN, 2022.
Licencja
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Anka Grupińska, Dariusz Libionka, Rozmowa z Józefem Grynblattem, członkiem Betaru i Żydowskiego Związku Wojskowego w czasie powstania w getcie warszawskim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Alina Skibinska, Dariusz Libionka, „Przysięgam walczyć o wolną i potężną Polskę, wykonywać rozkazy przełożonych, tak mi dopomóż Bóg”. Żydzi w AK. Epizod z Ostrowca Świętokrzyskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
- Dariusz Libionka, Uwagi o ratowaniu Żydów w „okolicach Treblinki” [recenzja: Edward Kopówka, ks. Paweł Rytel-Andrianik, Dam im imię na wieki. Polacy z okolic Treblinki ratujący Żydów] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Dariusz Libionka, Polskie piśmiennictwo na temat zorganizowanej i indywidualnej pomocy Żydom (1945-2008) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
- Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Reports on the Jews Apprehended in Warsaw During May–July 1943 Submitted by the ‘Praga’ District of the Polish Police , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2017)
- Dariusz Libionka, Jan Grabowski, Meldunki Obwodu „Praga” Policji Polskiej o zatrzymaniach Żydów w Warszawie w okresie maj–lipiec 1943 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Dariusz Libionka, “Truth About Camps” or the Uneventful 1942 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2013)
- Dariusz Libionka, Odpowiedź na list Joshui Zimmermana , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Dariusz Libionka, Walka i propaganda. Powstanie w getcie warszawskim z perspektywy polskiego Londynu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Dariusz Libionka, Z getta warszawskiego przez Francję i Hiszpanię do Londynu. Niewiarygodna historia Edwarda Rajnfelda-Tohariego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
