English
Polish
Zawsze byliśmy donkiszotami. Kibuc im. Bojowników Gett w Izraelu
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), strony: 237-256
Data publikacji: 2023-12-23
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony niezwykłej historii kibucu Lochamej ha-Getaot, komunie założonej przez ocalałych z Zagłady. Ich celem było wspólne odbudowanie swojego życia i pryncypialne upamiętnienie niedawnej przeszłości. Założyli Dom Bojowników Gett, pierwsze na świecie muzeum poświęcone dziedzictwu Zagłady i żydowskiego oporu.
Główna teza artykułu głosi: niemożliwe są zrozumienie i dokładna ocena okoliczności powstania kibucu i muzeum bez uwzględnienia bliskich relacji osobistych między Icchakiem Tabenkinem, przywódcą ruchu Ha-Kibuc ha-Meuchad, z którym był powiązany nowy kibuc, a małżonkami Cywią Lubetkin i Icchakiem (Antkiem) Cukiermanem, dawnymi przywódcami utworzonej w warszawskim getcie Żydowskiej Organizacji Bojowej. Para symbolizowała heroiczną przeszłość ruchu. Kontakty te były dla kibucu korzystne, ale co pewien czas przyczyniały się do sporów, dotyczących głównie finansowania muzeum i organizowania obchodów rocznicowych. Ruch Ha-Kibuc ha-Meuchad uznał powstanie w getcie warszawskim za główny składnik etosu politycznego i edukacyjnego kibucu. Oznaczało to nie tylko podkreślanie minionych zasług, ale legitymizowało też aktualne przywództwo. Jednym z głównych postulatów ruchu było całkowite wyrzeczenie się stosunków z Republiką Federalną Niemiec. Funkcjonowanie Muzeum Bojowników Gett stało się źródłem serii sporów z innymi inicjatywami upamiętnienia Zagłady i powstania w getcie, najpierw z ruchem Ha-Szomer ha-Cair, później zaś z Yad Vashem. Temperatura tych sporów wynikała bezpośrednio z rzeczywistości politycznej Izraela.
Ogólnie biorąc, pierwszą dekadę istnienia kibucu Lochamej ha-Getaot można scharakteryzować jako nacechowaną nieustannymi konfliktami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Na sytuację w kibucu wpłynęły też ówczesne trudności ekonomiczne oraz zaangażowanie ruchu w upamiętnianie przeszłości. Ha-Kibuc ha-Meuchad protestował przeciwko ociepleniu w stosunkach z RFN, postulując całkowite ich zerwanie; grupa członków kibucu odgrywała w tych protestach główną rolę. Uczynili to początkowo na życzenie ruchu, by potem stanowić grupę nacisku i głos sumienia. Głównym powodem zmiany było to, że choć spór przypominał o chwalebnej przeszłości ruchu, osłabił jego pozycję polityczną. Upamiętnianie przeszłości zatem przyniosło sukces – powstało muzeum, organizowano gromadzące liczną publiczność uroczystości rocznicowe, mimo napięć z Ha-Szomer ha-Cair i Yad Vashem. Słaby wynik wyborczy osłabił jednak wpływy Achdut ha-Awody (politycznego skrzydła Ha-Kibuc ha-Meuchad) i zepchnął ją na margines izraelskiego życia politycznego.
Słowa kluczowe
Ha-Kibuc ha-Meuchad, Cywia Lubetkin, Icchak (Antek) Cukierman, Icchak Tabenkin, Republika Federalna Niemiec, powstanie w getcie warszawskim, Ha-Szomer ha-Cair, Yad Vashem
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum Beit Lochamej ha-Getaot (Archiwum Muzeum Dom Bojowników Gett) 4782/6, „Mador Meuchad”, Kartka pocztowa uczniów siódmej klasy szkoły Maalech ha-Szichrur do Sekretariatu Kibucu Lochamej ha-Getaot, 21 VI 1959 r.
, Icchak Cukierman, „Z Icchakiem Kacenelsonem w getcie warszawskim” Główny Wydział Rejestracyjny, 20600, List Moszego Carmela do oddziałów Partii, 12 VIII 1955 r
Główny Wydział Rejestracyjny, 20603, List kancelarii premiera do kibucu Lochamej ha-Getaot, 27 IV 1954 r.
, List Icchaka Cukiermana do sekretariatu Ha-Kibuc ha-Meuchad, 23 VII 1950 r.
, Dziennik Miriam Novitch
Archiwum Jad Tabenkin
-4/12/9, t. 67, Posiedzenie Sekretariatu Ha-Kibuc ha-Meuchad, 15 XII 1959 r. 10-11/11/1, Z wypowiedzi Tabenkina na posiedzeniu Komitetu Politycznego Achdut ha-Awoda – Poalej Syjon, 4 XI 1954
Archiwum Kibucu Lochamej ha-Getaot
mem-kuf-kuf-hej-alef-samech-2, Protokoły posiedzeń Zgromadzenia Ogólnego kibucu Lochamej ha-Getaot od maja 1958 do marca 1965
mem-kuf-kuf-hej-mem-zajin-12, Posiedzenia Zarządu i Sekretariatu, Kibuc Lochamej ha-Getaot, październik 1948 – listopad 1957
Wywiady przeprowadzone przez autora / Interviews contucted by the Author
Wywiad z Chawką Folman-Raban, Kibuc Lochamej ha-Getaot, 11 III 2009 r. Wywiad z Cwiką Drorem, kibuc Lochamej ha-Getaot, 28 XI 2008 r.
Prasa / Press
„Al ha-Miszmar”
„Ba-Kibuc” [cotygodniowy biuletyn ha-Kibuc ha-Meuchad]
„Cror Michtawim”
„Dapim. Kibuc Lochamej ha-Getaot, As-Sumajrija – Galilea Zachodnia”
„Dapim: le-Cheker ha-Szoa we-ha-Mered”
„Jedijot [Wiadomości Muzeum Bojowników Gett]”
„Lamerchaw”
„Wiadomości Sekretariatu Ha-Kibuc ha-Meuchad”
Publikacje hebrajskojęzyczne / Hebrew Literature
Alterman Natan, „Pisma w czterech tomach”, t. 3: „Siódma kolumna, 1953/54 – 1961/62”, Tel Awiw 1962.
Ben-Nahum Icchak, „Marzyciel i człowiek spełniony. Życie Mordechaja Szenhawiego”, Giwat Hawiwa 2011.
Bord Ofer, „Pieniądze ukradzione zabójcy. Ruch kibucowy i umowa o reparacjach, odszkodowaniach osobistych i reparacji od Niemiec”, Tel Awiw 2015.
Burstein Dror, „Bez przypadków śmierci. Opowieści z kibucu Lochamej ha-Getaot”, Tel Awiw 2007.
Cohen Boaz, „Następne pokolenia – skąd będą wiedzieć? Powstanie i rozwój izraelskich badań nad Zagładą” (hebr.), Jeruszalaim 2010.
Daniel Carmi, „Między przeszłością a przyszłością. Upamiętnianie Zagłady przez ruch Ha-Szomer ha-Cair w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w.”, praca magisterska, Uniwersytet Ben Guriona, Negew, 2007.
Dror Cwika, „Brzemię Miriam: Życie Miriam Novitch”, Tel Awiw 2008.
Dror Cwika, „Kibuc Lochamej ha-Getaot: Historia pewnego miejsca”, Tel Awiw 2005.
Gazit Tamar, „Stosunek Ha-Kibuc ha-Meuchad do Niemiec 1945–1959” (hebr.), praca magisterska, Uniwersytet w Hajfie, 1998.
Gutterman Bella, „Cywia Pierwsza. Życie Cywii Lubetkin”, Tel Awiw: Ha-Kibuc ha-Meuchad i Jad wa-Szem, 2011.
Holtzmann Awner, „Fotografia grupowa z Tabenkinem” [w:] „Obraz przed oczyma”, Tel Awiw 2002.
Inbar Lior, „«Nad ciemną otchłanią». Stosunek Icchaka Tabenkina do Zagłady i powstania”, praca magisterska, Uniwersytet w Hajfie, 2010.
Jizhar Uri, „Między wizją a rządzeniem. Achdut ha-Awoda – Poalej Syjon w jiszuwie i w państwie”, Ramat Efal 2005.
Kanari Baruch, „Tabenkin w Erec Israel”, Ramat Efal 2003.
„Karty pamięci. Wspomnienia 96 członków kibucu Lochamej ha-Getaot”, red. Cwika Dror,
t. 1–4, Lochamej ha-Getaot 1984.
„Księga wojenna getta. Za murami, w obozach i w lasach”, red. Icchak Cukierman, Mosze Basok, Tel Awiw 1954.
Poliakow Arie, Rabinowicz Joske, „Icchak Tabenkin – rozdziały życia. Człowiek i jego dzieło”, Tel Awiw 1972.
Porat Dina, „Poza obrębem naszych dusz. Życie i czasy Aby Kownera” (hebr.), Jeruszalaim 2000.
Zak Jakow, „Idea i pieniądze, duch i materia. Dzieje Fundacji Ha-Kibuc ha-Meuchad”, Ramat Efal 1999.
Filmografia / Filomography
„Błękitny Ptak. Historia Cywii Lubetkin”, reż. Ajelet Heller, Beit Lochamej ha-Getaot, 1996.
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
