English
Polish
Album rysunków Teofili Langnas-Reich w Archiwum Ringelbluma
Piotr Rypson
rypson@gmail.com Biogramkurator wystaw, historyk literatury i kultury, obecnie wykłada w Polsko-Japońskiej Akademii Technik Komputerowych, kurator w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma. Specjalizuje się w sztuce awangardy, badaniach nad pograniczami literatury i sztuki w epokach danych i współczesności oraz zapisami wizualnymi czasu Zagłady. Autor wielu wystaw, m.in. Galerii Sztuki XX i XXI wieku oraz Krzycząc: Polska! Niepodległa – 1918 (obydwie w Muzeum Narodowym w Warszawie, 2013, 2018), współautor wystawy Gdzie jesteś? w Żydowskim Instytucie Historycznym (2020) i wielu innych. Autor kilkunastu książek i blisko 300 publikacji. Obecnie pracuje nad prezentacją Archiwum Ringelbluma w monachijskim Documentation Centre for the History of National Socialism.
https://orcid.org/0000-0001-7840-162X
Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 18 (2022), strony: 366-402
Data publikacji: 2023-03-11
Abstrakt
Celem artykułu jest analiza zespołu satyrycznych prac graficznych Teofili Langnas wykonanych w getcie warszawskim, których tematem jest działalność Rady Żydowskiej wobec licznych stawianych przed nią wyzwań. Analizuję w nim znaczenie poszczególnych rysunków poświęconych kolejnym wydziałom i referatom, których autorka niejednokrotnie posługiwała się aluzją lub rebusem, trudnym niekiedy do rozszyfrowania osobom nieznającym realiów życia warszawskiego getta i samej Rady. Umiejscawiam Album satyryczny w kontekście pozostałych cykli prac autorki i próbuję ustalić ich wzajemne relacje oraz datowanie. W dalszej części podejmuję próbę rekonstrukcji artystycznej edukacji Langnas podczas kursów graficznych zorganizowanych w getcie przez Radę Żydowską. Staram się też ustalić okoliczności towarzyszące powstaniu Albumu i innych cykli, udziałowi w tym Marcela Reicha oraz umiejscowić je w szerszym kontekście prac satyrycznych powstałych podczas okupacji niemieckiej.
Słowa kluczowe
Teofila Langnas, Marcel Reich-Ranicki, Rada Żydowska, satyra w getcie warszawskim, kursy graficzne w getcie warszawskim
Bibliografia
Źródła archiwalne . Archival sources
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
ARG I 293a [Album satyryczny na temat działalności Rady Żydowskiej]
/5010, Marcel Reich, „Napad na kasę Judenratu”
/5012, Mark Bernard, „Notatka w sprawie zeznań ustnych Marcelego Raniec- kiego (Rajcha)”
/7289, Marcel Reich, „Adam Czerniaków”
Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
Teczka osobowa Teofili Reich-Langnas
Rejestr studentów Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie za lata 1945–1946
Prasa / Press
„Gazeta Żydowska” 1941 nr 19, 122
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources, Memoirs
Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego. 6 IX 1939 – 23 VII 1942, oprac. Marian Fuks, Warszawa: PWN, 1983.
Adler Stanisław, Żadna blaga, żadne kłamstwo… Wspomnienia z warszawskiego getta, red. Marta Janczewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 12: Rada Żydowska w Warszawie (1939–1943), oprac. Marta Janczewska, Warszawa: ŻIH i WUW, 2014 (dok. 93: Raport Komisji Kontroli przy Gminie Żydowskiej: Sprawozdanie w sprawie podziału stanowisk administratorów i rządców w nieruchomościach żydowskich dzielnicy żydowskiej; dok. 155: Album satyryczny na temat działalności Rady Żydowskiej).
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 26: Utwory literackie z getta warszawskiego, oprac. Agnieszka Żółkiewska, Marek Tuszewicki, Warszawa: ŻIH, 2017 (dok. 1: Opracowanie o życiu artystycznym i kulturalnym w getcie warszawskim; dok. 37. Władysław Szlengel, Chleb (s. 101), Opaski (s. 102), Szukam mieszkania (s. 109; dok. 39. Filip, Getto 1942; dok. 40. [Jerzy Jurandot?], Gmina Żydowska; dok. 45. Henryk Nowogródzki, Józef Leon Fels, Sylwetki znakomitych mężów Służby Porządkowej, dok. 82. Józef Kirman, Z miasteczka uchodźców – Dzika i Niska; dok. 94. Nechemiasz Tytelman, [Zbiór folkloru]).
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, oprac. Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa: ŻIH, 2018.
Berg Mary, Pamiętnik. Relacja o dojrzewaniu w warszawskim getcie, oprac. Susan Pentlin, tłum. Adam Tuz, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2021.
Betari Józef, Repatriacja na księżyc. [Monachium]: Polski komitet byłych więźniów politycznych obozów koncentracyjnych Dachau-Allach, Słowo Polskie, [1945].
Birnbaum Irena, Non omnis moriar, pamiętnik z getta warszawskiego, Warszawa: Czytel-nik, 1982.
Edelman Marek, Nieznane zapiski o getcie warszawskim, oprac. Martyna Rusiniak-Karwat, Warszawa: Wydawnictwo Zeszytów Literackich, 2017.
Kästner Erich, Teofila Langnas, Dr. Erich Kästners Lyrische Hausapotheke – 56 Gedichte im Warschauer Getto aufgeschrieben und illustriert von Teofila Reich-Ranicki, München: DVA, 2000.
Korczak Janusz, Pisma wybrane, red. Aleksander Lewin, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1986
Literatura przedmiotu / Content related literature
Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. Gnauck Gerhard, Eine grosse Entdeckung. Teofila Reich-Ranickis Warschauer Gettobilder, „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, 2 VII 2020.
Gnauck Gerhard, Marcel Reich-Ranicki. Polskie lata, Warszawa: W.A.B., 2009.
Jurandot Jerzy, Miasto skazanych. 2 lata w warszawskim getcie; Stefania Grodzieńska, Dzieci getta, red. Agnieszka Arnold, Sebastian Matuszewski, Paweł Szapiro, Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, 2014.
Libera Paweł, Marcel Reich-Ranicki przed Centralną Komisją Kontroli Partyjnej (1950– 1957), „Zeszyty Historyczne” 2009, nr 167.
Reich-Ranicki Marcel, Moje życie, tłum. Jan Koprowski, Michał Misiorny, Warszawa: Muza, 2000.
Reich-Ranicki Teofila, Hanna Krall, Es war der letzte Augenblick: Leben im Warschauer
Ghetto: Aquarelle von Teofila Reich, München-Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt, 2000.
Reich-Ranicki Teofila, Reich-Ranicki Marcel, Wir sitzen alle im gleichen Zug, Frankfurt am Main: Insel Verlag, 2003.
Tarnowska Magdalena, Artyści żydowscy w Warszawie 1939–1945, Warszawa: DiG, 2015. Turkow Jonas, Azoj iz es gewen – churbn Warsze, Buenos Aires: Central-farband fun Pojlisze Jidn in Argentine, 1948.
Turski Józef, Gorące serca zwalczą mróz, Warszawa: nakładem autora, 1938.
Tell me about yesterday tomorrow, red. Nicolaus Schafhausen, Mirjam Zadoff, Munich: Hirmer, 2021. Winstone Martin, The Dark Heart of Hitler’s Europe: Nazi Rule in Poland under the General Government, London–New York: I.B. Tauris & Co., 2015.
Netografia
Bachur Violetta, Judenrat okiem satyryka, https://www.jhi.pl/artykuly/judenrat-okiem-satyryka,182
Elczewska Halina, wspomnienie na portalu Miastograf: https://www.miastograf.pl/as- set/4445
Elczewska Halina, wspomnienia: https://www.eternalechoes.org/pl/testimonies/hali- na-elczewska/my-childhood-1919-1938
Internetowa baza danych getta warszawskiego https://new.getto.pl/pl
Ranicki Andrew, My Mother Teofila Reich-Ranicki, https://www.maths.ed.ac.uk/~v1ra- nick/surgery/tosia.pdf
Schirrmacher Frank, Hier irgendwo, hier stehen wir [w:] Frankfurter Allgemeine Zeitung z 30.04.2011, https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/buecher/die-unbekannte-teofila-reich-ranicki-hier-irgendwo-hierstehen-wir-1624932.html
Trojanowska Marta, Axer Otto (1906–1983) [w:] Tekstowa kartoteka osobowa przemyślan, red. Anna Siciak http://www.pbp.webd.pl/tkop1/axer%20otto.pdf
Licencja
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
