Tekst nie jest recenzją dwóch książek Mikołaja Grynberga wymienionych w tytule, lecz propozycją ich łącznego odczytania w perspektywie holokaustowej historii mówionej z jednej strony i refleksji o dziedzictwie Zagłady w tak zwanym drugim pokoleniu, wśród dzieci ocalałych – z drugiej. Ten pierwszy cel realizuję poprzez wpisanie Ocalonych z XX wieku w tradycję dokumentacyjno-badawczą oral history – łącznie z próbą interpretacji zawartych w tej książce świadectw w kategoriach „pamięci głębokiej” i jej odmian, zaproponowanych przez Lawrence’a Langera w jego znakomitej książce Holocaust Testimonies. The Ruins of Memory, wydanej niedawno po polsku. W realizacji drugiego celu – i wydobyciu napięć między pierwszym a drugim pozagładowym pokoleniem – pomaga mi konfrontacja obu książek Grynberga z komiksowym Maus’em Arta Spiegelmana. Na koniec pytam o granice wspólnoty pamięci Zagłady jako „pamięci rodzinnej”.