English
Polish
Jedynie bramy łez nie zamknęły się przed nami”. Bóg i Zagłada w listach lubelskiego rabina Hersza Majlecha Talmuda
Adam Kopciowski
adam.kopciowski@umcs.pl BiogramAdam Kopciowski – historyk, doktor habilitowany, kierownik Pracowni Kultury i Historii Żydów w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Zajmuje się najnowszą historią Żydów w Polsce, w tym głównie problematyką związaną ze źródłami tworzonymi w języku jidysz: prasą i księgami pamięci. Ostatnio wydał m.in. monografię Wos hert zich in der prowinc? Prasa żydowska na Lubelszczyźnie i jej największy dziennik „Lubliner Tugblat” (2015).
https://orcid.org/0000-0002-9703-5677
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Kulturoznawstwa
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 15 (2019), strony: 91-113
Data publikacji: 2019-12-20
Abstrakt
Hersz Majlech Talmud był ostatnim lubelskim rabinem, sprawującym ten urząd w latach 1936–1942. Głównym celem niniejszego artykułu jest przybliżenie jego biograϐii oraz prezentacja i analiza treści dwóch listów napisanych przez niego w getcie wtórnym na Majdanie Tatarskim w Lublinie w lipcu i październiku 1942 r., czyli tuż przed ostateczną likwidacją getta. Oba teksty stanowią wyjątkowe świadectwo teologicznych i egzystencjalnych zmagań Talmuda w obliczu rozgrywającego się na jego oczach dramatu Zagłady, a jednym z podstawowych wątków w nich poruszanych jest miejsce i rola Boga w tym procesie. Charakterystyka poglądów lubelskiego rabina została uzupełniona o kontekst historyczny (oparty na relacjach i wspomnieniach świadków obraz życia codziennego w getcie na Majdanie Tatarskim) oraz filozoficzny (zwięzła konfrontacja teologicznych rozważań Talmuda z koncepcjami kilku innych wywodzących się z kręgów religijnych pisarzy i myślicieli żydowskich tworzących zarówno w okresie wojny, jak i po jej zakończeniu)
Słowa kluczowe
Hersz Majlech Talmud, Lublin, Zagłada, teologia, teodycea
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Archiwum Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie The Central Database of Shoah Victims’ Names
Archiwum Państwowe w Lublinie (AP Lublin) Gmina Wyznaniowa Żydowska w Lublinie 1863–1942, 28 Rada Żydowska w Lublinie 1939–1942 (RŻL), 22, 32, 36, 75, 110, 136, 142 Urząd Wojewódzki Lubelski 1919–1939 (UWL), Wydział Społeczno-Polityczny
(WSP), 741, 749
Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Lublinie (AUSC Lublin) Duplikaty akt urodzenia, ślubów i zejścia osób wyznania mojżeszowego gm. Lublin za lata 1936, 1938, 1940, 1942
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie (AŻIH) American Joint Distribution Committee 1939–1941, 210/455, 210/457–459,
/465 Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady, 301/6, 301/640, 301/2978, 301/6669
Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen, Ludwigsburg B 162/5238, B 162/5250
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources, memoirs
Ajzenberg Isroel, Far wos grod ich? Kapitlen fun pejn, gwure un hofnung, Tel Awiw: Farlag „Isroel-Buch”, 1980.
Betman Aron Lejb, Szuln un bejsmedreszim in Lublin [w:] Dos buch fun Lublin, red. Mordechaj Lerman i Mordechaj Litwin, Paris: Parizer Komitet fun Szafn a Monografie wegn jidiszn jiszew in Lublin, 1952.
Czechewer Szije, Neszome-licht (hejm un churbn), Tel Awiw: Farlag „Naj-Leben”, 1979. Dni mesjaszowe. Talmud Sanhedryn 97a–99a, tłum. Wojciech Brojer, Jan Doktór, Bohdan Kos, „Literatura na Świecie” 1993, nr 5/6.
Fiszer-Trachtenberg Cipora, In lubliner getto un in Majdan-Tatarski, „Kol Lublin”, grudzień 1973, nr 8.
Gliksztejn Ida, Pamiętnik z czasów wojny. Lublin, wrzesień 1939 – styczeń 1943, wstęp, posłowie i oprac. Adam Kopciowski, Lublin: Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN, 2017.
Goldwag Herc, Ostatnie miesiące na Majdanie Tatarskim [w:] Księga pamięci żydowskiego Lublina, wstęp, wybór i oprac. Adam Kopciowski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2011.
Lewis Mark, Frank Jacob, Himmler’s Jewish Taylor. The Story of Holocaust Survivor Jacob Frank, Syracuse, NY: Syracuse University Press, 2000.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, red. Kazimierz Dynarski, Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum, 1990.
Schöller Fritz, Vandrey Max Otto, Führer durch die Stadt Lublin, Krakau: Buchverlag Deutscher Osten, 1942.
Seidman Hilel, Tog-buch fun warszewer geto, Buenos Aires–New York: Central Farband fun Pojlisze Jidn in Argentine, 1947.
Tec Nechama, Suche łzy, tłum. Katarzyna Mantorska, Monika Adamczyk-Garbowska, Warszawa: Baobab, 2005.
Wrestling with God. Jewish Theological Responses during and after the Holocaust, red. Steven Theodore Katz, New York: Oxford University Press, 2007.
Prasa / Press
„Chwila” 1937
„Hajnt” 1935
„Lubliner Tugblat” 1936–1939
Literatura przedmiotu / Secondary sources
Baumol Yehoshua, A Blaze in the Darkening Gloom. The Life of Rav Meir Shapiro of Blessed Memory, Jerusalem–New York: Feldheim Publishers, 2005.
Berenstein Tatiana, Adam Rutkowski, Żydzi w obozie koncentracyjnym Majdanek (1941–1944), „Biuletyn ŻIH” 1966, nr 2 (58)
Fridnzon Josef, Men hot jo gekent ratewen Jidn fun churbn, „Dos Jidisze Wort. Chojdesz-Żurnal Gewidmet Problemen fun Tojre-Judentum” 1997, nr 342.
Goshen-Gottstein Alon, Bóg a Auschwitz [w:] Dialog u progu Auschwitz. Perspektywy teologii po Auschwitz, red. Manfred Deselaers, Kraków–Oświęcim: Wydawnictwo Unum, 2010.
Greenberg Gershon, The Theological Letters of Rabbi Talmud of Lublin (Summer–Fall 1942) [w:] Ghettos 1939–1945. New Research and Perspectives on Deϔinition, Daily
Life and Survival, Washington, DC: United States Holocaust Memorial Museum, 2005.
Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Polski w Warszawie, 1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Katz Steven Theodore, Zagłada [w:] Daniel H. Frank, Oliver Leaman, Historia ϔilozoϔii żydowskiej, tłum. Paweł Sajdek, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2009.
Kopciowski Adam, Biblioteka jesziwy – lubelski „złoty” pociąg, „Gazeta Wyborcza” (Lublin), 11 IX 2015, nr 212.
Korff Baruch, Flight from Fear, New York: Elmar Publishers, 1953.
Kornacka-Sareło Katarzyna, „Religia kosmicznego uniesienia”. Kabalistyczne źródła żydowskiej teodycei „po Auschwitz”, „Studia Religiologica” 2015, nr 1 (48).
Kuwałek Robert, Urzędowi rabini lubelskiego Okręgu Bożnicznego 1821–1939 (Przyczynek do dziejów Gminy Żydowskiej w Lublinie) [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, red. Tadeusz Radzik, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1995.
Lamm Norman, The Face of God. Thoughts on the Holocaust [w:] Theological and Halakhic Reϔlections on the Holocaust, red. Bernhard H. Rosenberg, Fred Heuman, Hoboken, NJ–New York: Ktav Publishing House, 1992.
Leociak Jacek, Tekst wobec Zagłady (O relacjach z getta warszawskiego), Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, 1997.
Polen Nehemia, The Holy Fire. The Teachings of Rabbi Kalonymus Kalman Shapira, the Rebe of the Warsaw Ghetto, Northvale, NJ: A Jason Aronson Book, 1994.
Silberklang David, Gates of Tears. The Holocaust in the Lublin District, Jerusalem: Yad Vashem, 2013.
Szemen Nachman, Lublin; sztot fun tojre, rabones un chasides, Toronto: Gerszon Pomeranc Esej-Bibliotek, 1951.
Szymik Stefan, Gniewne oblicze Pana. Hermeneutyka kilku biblijnych kolokacji, „Verbum Vitae” 2018, nr 34.
Śpiewak Paweł, Milczenie i pytania Hioba [w:] Teologia i Filozofia żydowska wobec Holocaustu, wstęp, wybór i oprac. idem, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2013. Vandrey Max Otto, Das jüdische Problem [w:] Das Generalgouvernement, red. Max Freiherr du Prel, Würzburg: K. Triltsch, 1942.
Zieliński Konrad, Zielińska Nina, Jeszywas Chachmej Lublin. Uczelnia Mędrców Lublina, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2003.
Zitman Awrum, Lublin cwiszn di cwej welt milchomes, „Dos Jidisze Wort. Chojdesz-Żurnal Gewidmet Problemen fun Tojre-Judentum” 1982, nr 234
Licencja
Copyright (c) 2019 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Adam Kopciowski, Pinkes Warsze – Kronika Warszawy , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Adam Kopciowski, Recenzja: Julian Kwiek, Nie chcemy Żydów u siebie. Przejawy wrogości wobec Żydów w latach 1944–1947, Warszawa: Wydawnictwo Nieoczywiste, 2021, 588 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
