English
Polish
„To było między pierwszą a drugą”. Zabójstwo Róży Berger podczas pogromu w Krakowie 11 sierpnia 1945 r.
Łukasz Krzyżanowski
lukasz.krzyzanowski@ifispan.waw.pl BiogramHistoryk i socjolog, adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Postdoctoral research fellow na Freie Universität w Berlinie (2016-2018), adiunkt w Instytucie Historycznym UW (2018), visiting fellow na University of Oxford (2012, 2013, 2014-2015) oraz Yad Vashem (2015). Stypendysta Claims Conference (Kegan Fellowship in Advanced Holocaust Studies) oraz narodowego Centrum Nauki. Autor monografii Dom, którego nie było. Powroty ocalałych do powojennego miasta (2016; wersja anglojęzyczna Ghost Citizens. Jewish Return to a Postwar City ukaże się w 2020). Obecnie bada życie codzienne oraz relacje władzy w społecznościach małych miast i wsi w Polsce centralnej pod okupacją niemiecką.
https://orcid.org/0000-0003-2210-8146
Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 15 (2019), strony: 409-445
Data publikacji: 2019-12-20
Abstrakt
Jedyną potwierdzoną oϐiarą śmiertelną pogromu krakowskiego, do którego doszło 11 sierpnia 1945 r., była Róża Berger. Kobieta zginęła we własnym mieszkaniu przy pl. Wolnica 4. O śmierci Berger donosiła ówczesna prasa, ale bliższe okoliczności tej zbrodni pozostały do dziś niewyjaśnione. Nowe światło na te wydarzenia rzuca teczka z aktami śledztwa wszczętego jeszcze w sierpniu 1945 r. przeciwko milicjantowi z II Komisariatu MO w Krakowie. Dokumenty te nie tylko dostarczają szczegółowych informacji o okolicznościach, w jakich zginęła Róża Berger, lecz także umożliwiają rekonstrukcję atmosfery pogromu panującej w najbliższym otoczeniu kamienicy, w której dokonano zabójstwa. Odnaleziona dokumentacja, uzupełniona informacjami pochodzącymi z innych teczek archiwalnych, pozwala też na zarysowanie zbiorowego portretu milicjantów służących w komisariacie MO oddalonym o 80 m od miejsca zbrodni.
Słowa kluczowe
pogrom krakowski, Róża Berger, milicjanci, Milicja Obywatelska, przemoc antyżydowska
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie (AIPN Kr)
/182, 110/393
Akta personalne: 057/488, 057/1028, 0194/1766, 0194/2187, 0194/2189,
/2308, 0194/2380, 0194/2538, 0194/2599, 0194/3202, 0194/4296,
/6279, 0194/6420
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANKr)
Starostwo Grodzkie Krakowskie (StGKr), 818
Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau
Materiały, t. 209, Mat./1591
Archiwum Yad Vashem (AYV)
Pages of Testimony
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
/V/425/B/5283; 303/V/425/B/5407
United States Holocaust Memorial Museum (USHMM)
Digital Archive, Tracing and Documentation ϐile 6.3.3.2/98432593-98432600/ITS
Zakład Medycyny Sądowej Uniwersytetu Jagiellońskiego
Księga ewidencyjna przeprowadzonych sekcji
Księga protokołów sekcyjnych
Źródła publikowane
Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego z informatorem m.st. Warszawy, wojew. kieleckiego i śląskiego, Rocznik 1933/1934, Kraków: Magistrat stoł. król. miasta Krakowa, 1933, Spis mieszkańców miasta Krakowa, Dział VIII. Lavee (Łukawiecki) Simon, Jewish Hit Squad. The Łukawiecki Partisans Unit of the Polish
Armia Krajowa, 1941–1944, Jerusalem: Green Publishing House, 2015.
Lavee (Łukawiecki) Simon, Oddział Niezwyciężonych. Drużyna żydowskich partyzantów
Armii Krajowej pod dowództwem Edmunda Łukawieckiego w latach 1941–1944, tłum. Magdalena Kurek, Rzeszów: „Bonus Liber” Wydawnictwo i Drukarnia Diecezji Rzeszowskiej, 2018.
Stefana Mikulskiego Wielka księga adresowa Stoł. Król. Miasta Krakowa, Rocznik X, Kraków: Stefan Mikulski i Stefan Przepolski, 1925.
The Youngest Auschwitz Survivor. Mrs. Chaya Muller A’’H, „Lakewood Shopper”, 2 V 2019.
Wokół pogromu kieleckiego, t. 1, red. Łukasz Kamiński, Jan Żaryn, Warszawa: IPN, 2006.
Literatura przedmiotu
Cichopek Anna, Pogrom Żydów w Krakowie 11 sierpnia 1945, Warszawa: ŻIH, 2000.
Cichopek-Gajraj Anna, Beyond Violence. Jewish Survivors in Poland and Slovakia, 1944– 1948, Cambridge: Cambridge University Press, 2014.
Cichopek-Gajraj Anna, Pogromy w Krakowie (Polska) i Topolczanach (Słowacja) w 1945 r. – analiza porównawcza [w:] Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie, red. August Grabski, Warszawa: IH PAN, IH UW, UWM, UWr, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, 2019.
Konopka Tomasz, Rozwój tanatologii sądowej w świetle analizy protokołów sekcyjnych Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii” 2001, t. 61, nr 3.
Konopka Tomasz, Śmierć na ulicach Krakowa w latach 1945–1947 w materiale archiwalnym krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2 (8).
Łukasz Krzyżanowski, „To było między pierwszą a drugą”. Zabójstwo Róży Berger… 445 Kwiek Julian, Pogrom antyżydowski w Krakowie 11 sierpnia 1945 r. [w:] Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie, red. August Grabski, Warszawa: IH PAN, IH UW, UWM, UWr, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, 2019.
Kwiek Julian, Wydarzenia antyżydowskie 11 sierpnia 1945 r. w Krakowie. Dokumenty, „Biuletyn ŻIH” 2000, nr 1.
Kwiek Julian, Zabójstwa ludności żydowskiej w Krakowskiem w latach 1945–1947. Fakty i mity, „Kwartalnik Historii Żydów” 2013, nr 4.
Kwiek Julian, Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 1945– 1949/50, Kraków: Wydawnictwo AGH, 2002.
Tokarska-Bakir Joanna, Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, t. 1–2, Warszawa: Czarna Owca, 2018.
Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków: Znak, Warszawa: ISP PAN, 2012.
Strona internetowa
https://www.hershfeld.com/family/mediaϐirewall.php?mid=M227830&ged=Hershfeld.
ged&cb=2c34e859, Declaration of Intent for Naturalization No. 348759: Józef
Berger 1947
Licencja
Copyright (c) 2019 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Łukasz Krzyżanowski, Monika Rice, „What! Still Alive?!” Jewish Survivors in Poland and Israel Remember Homecoming, Syracuse: Syracuse University Press, 2017, 254 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
