English
Polish
W cieniu historii i patologii. Dylemat Dawida Wdowińskiego
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), strony: 169-214
Data publikacji: 2024-12-17
Abstrakt
Artykuł analizuje złożoną i kontrowersyjną postać Davida Wdowińskiego, przywódcy Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW) w getta warszawskiego. Autor podkreśla, że Wdowiński, często oskarżany o wyolbrzymianie swojej roli i autopromocję, mógł być podatny na patologiczne mechanizmy obronne związane z traumatycznymi przeżyciami, jakich doświadczył w czasie Zagłady. W relacjach Wdowińskiego pojawiają się zarówno niespójności, jak i elementy typowe dla narracji mitologicznej, co sugeruje, że mogły one stanowić próbę zaspokojenia potrzeby uznania i ochrony kruchego poczucia własnej wartości. Zdaniem Autora figura Wdowińskiego jest przykładem złożonych skutków traumy wojennej, które przejawiają się w potrzebie uznania i heroizacji. Autor stawia także pytania o rolę patologicznego narcyzmu oraz mechanizmów obronnych w konstruowaniu publicznego wizerunku, z którego Wdowiński czerpał satysfakcję, ale także doświadczał upokorzeń. Opisuje, jak życie Wdowińskiego, zwłaszcza jego późniejsze lata, charakteryzowało się trudnościami w zachowaniu równowagi między dążeniem do osobistego uznania a rzeczywistością. Choć niektóre z jego twierdzeń o udziale w walkach w getcie warszawskim zostały zakwestionowane, narracja ta pomogła mu zachować pozytywny obraz samego siebie w obliczu traumatycznych wspomnień.
Słowa kluczowe
Dawid Wdowiński, Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW), trauma wojenna, narcyzm patologiczny, getto warszawskie, mechanizmy obronne
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Państwa Izrael (Archijon Medinat Israel/Israel State Archives)
Kolekcja Ministerstwa Spraw Zagranicznych, 3351/I
Archiwum Yad Vashem
O.33/50, Relacja Szoszany (Emilki) Kosowar
Centralne Archiwum Syjonistyczne w Jerozolimie
S6/4560, Raport dr. Dawida Wdowińskiego dla JDC
Instytut Żabotyńskiego w Izraelu (Machon Żabotinski be-Israel/Jabonsky Insitute in Israel)
A 1-2/17/4979; B14-1; P266-2/1; P 266-22; P 266-33; P 266-40; P 266-44; VD-263/1
Seidner Family Personal Collection
różne archiwalia
United States Historical Memorial Museum
A.0087/RG-60.2100.079, film ID: 2078, Relacja dr. Davida Wdowinskiego, 6 VI 1966 r.
University of South California Shoah Foundation, Visual History Archive
, Wywiad Shelly Roberts z Dorą Abend, 20 V 1996 r.
Wywiady i rozmowy / Testimonies and interviews
Rozmowa z Idą Bayle Seidner, 26 VI 1965 r.
Rozmowa z Irvingiem Seidnerem i Jakobem (Jackiem) Seidnerem, 25 XI 1973 r.
Wywiad z Jochananem Baderem, 25 VIII 1972 r.
Wywiad z Adamem Bergerem, 8 VII 1995 r.
Wywiad z Evelyn Kaminsky Seidner, 14 IX 1980 r.
Wywiad z Jacobem Katzem, 15 XI 1972 r.
Wywiad z Josephem Klarmanem, 20 IX 1972 r.
Wywiad z Hillelem Kookiem, b.d.
Wywiad z Chaimem Lazarem, 20 IV, 4 VI i 24 XI 1995 r.
Wywiad z Chają Lazar, 18 V 1995 r.
Wywiad ze Shmuelem Merlinem, 24 IX 1993 r.
Wywiad z Bencijonem Netanjahu, 14 VIII 1995 r.
Wywiad z Romanem Poloschnitskim, 18 II 1972 r.
Wywiad z Violą Wdowinski, 8 V 1995 r.; Viola Wdowinska do Stanleya S. Seidnera, 25 III 1995 r.
Wywiad z Yehoshuą Wdowinskim, 7 VII 1995 r.
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Adler Alfred, Guiding the Child, London: Routledge, 2013.
Ahmed Ayesha S., Post-traumatic stress disorder, resilience and vulnerability, „Advances in Psychiatric Treatment” 2007, t. 13, nr 5.
Ainsztein Reuben, The Warsaw Ghetto Revolt, New York: Holocaust Library, 1979.
Alperin Richard, Jewish self-hatred: The internalization of anti-Semitism, „The Journal of Psychohistory” 2022, t. 49, nr 3.
American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wyd. 5, Arlington, Virginia: American Psychiatric Association, 2013.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 20: Prasa getta warszawskiego: ugrupowania prawicowe, oprac. Marcin Urynowicz, Warszawa: ŻIH i WUW, 2015.
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, 301/5002, Relacja Marka Edelmana, kwiecień 1952 r.
Ba-Hatnua, „Ha-Maszkif”, 27 XII 1944.
Besser Avi, Zeigler-Hill Virgil, Pincus Aaron L., Neria Yuval, Pathological narcissism and acute anxiety symptoms after trauma: A study of Israeli civilians exposed to war, „Psychiatry” 2013, t. 76, nr 4.
Besser Avi, Zeigler-Hill Virgil, The influence of pathological narcissism on emotional and motivational responses to negative events: The roles of visibility and concern about humiliation, „Journal of Research in Personality” 2010, t. 44, nr 4.
Bessner Daniel, ‘Rather more than one-third had no Jewish blood’: American [rogressivism and German-Jewish cosmopolitanism at the New School for Social Research, 1933–1939, „Religions” 2012, t. 3, nr 1.
Betarim Confer in Italy, „The Jewish Standard”, 8 II 1946, nr 48.
Biringen Zeynep, Attachment theory and research: Application to clinical practice, „American Journal of Orthopsychiatry” 1994, t. 64, nr 3.
Brown Ryan P., Budzek Karolyn, Tamborski Michael, On the meaning and measure of narcissism, „Personality and Social Psychology Bulletin” 2009, t. 35, nr 7.
Brummelman Eddie i in., Origins of narcissism in children, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States” 2015, t. 112, nr 12.
Campbell W. Keith, Foster Craig A., Narcissism and commitment in romantic relationships: An investment model analysis, „Personality and Social Psychology Bulletin” 2002, t. 28, nr 4.
Carlson Kevin S., Gjerde Per F., Preschool personality antecedents of narcissism in adolescence and emergent adulthood: A 20-year longitudinal study, „Journal of Research in Personality” 2009, t. 43, nr 4.
Cognitive Therapy of Personality Disorders, red. Aaron T. Beck, Denise D. Davis, Arthur Freeman, New York: The Guilford Press, 2007.
Cohen Gerard Daniel, The politics of recognition: Jewish refugees in relief polices and human rights debates, 1945–50, „Immigrants and Minorities” 2006, t. 24, nr 2.
Conger John P., Jung and Reich: The Body as Shadow, Berkeley: North Atlantic Books, 2005.
Dan P. McAdams, Personal Narratives and the Life Story [w:] Handbook of Personality, red. Lawrence A. Pervin, Oliver P. John, New York: Guilford Press, 1999.
Di Pierro Rossella, Di Sarno Marco, Madeddu Fabio, Investigating the relationship between narcissism and emotion regulation difficulties: The role of grandiose and vulnerable traits, „Clinical Neuropsychiatry” 2017, t. 14, nr 3.
Dr Dawid Widowinki mewaker b-Erec, „Herut”, 23 VIII 1955.
Dreifuss Havi, The leadership of the Jewish combat organization during the Warsaw Ghetto uprising: A reassessment, „Holocaust and Genocide Studies” 2017, t. 31, nr 1; w przekładzie na język polski: Komenda Żydowskiej Organizacji Bojowej podczas powstania w getcie warszawskim – nowe ujęcie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2023, nr 19.
Drejfus Hawi (Ben-Sasson), „Sfina le-lo hege ha-mafliga likrat ha-bilti noda”. Geto Warsza: 22 be-september 1942 – 17 be-januar 1943 [„Okręt bez steru płynący w nieznane”. Getto warszawskie 22 września 1942 – 17 stycznia 1943], „Ijunim bi-tkumat Israel” 2008, t. 18.
Dziennik Chaima Lazara, http://www.chaimlazar.com.
Edershile Elizabeth A. i in., A day in the life of narcissus: Measuring narcissistic grandiosity and vulnerability in daily life, „Psychological Assessment” 2019, t. 31, nr 7.
Engel David, Bein szichrur le-bricha: nicolei ha-Szoa be-Polin we-ha-maawak al hanhagatam, 1944–1946 [Między wyzwoleniem a ucieczką. Ocalali z Zagłady i walka o przywództwo 1944–1946], Tel Awiw: Am Owed, 1996.
Engelking Barbara, Czas przestał dla mnie istnieć. Analiza doświadczania czasu w sytuacji ostatecznej, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1996.
Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013.
Engelking Barbara, Libionka Dariusz, Żydzi w powstańczej Warszawie, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2009.
Engelking Barbara, Żydowskie wspólnoty w przededniu wybuchu wojny [w:] Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2007.
Carlson Erika N., Vazire Simine, Oltmanns Thomas F., You probably think this paper’s about you: Narcissists’ perceptions of their personality and reputation, „Journal of Personality and Social Psychology” 2011, t. 101, nr 1.
Capital Cities Broadcasting, The Trial of Adolf Eichmann, June 6, 1966, Session 67 (cz. 5, 6), dostępny online: https://www.youtube.com/watch?v=D6ywnSqrsmw.
Doctors Said Free in Germany, „Jerusalem Post”, 12 VI 1961.
Foster Joshua D., Shira Ilan, Campbell W. Keith, Theoretical models of narcissism, sexuality, and relationship commitment, „Journal of Social and Personal Relationships” 2006, t. 23, nr 3.
Friedlander Judith, A Light in Dark Times: The New School for Social Research and Its University in Exile, New York: Columbia University Press, 2019.
Friedländer Saul, When Memory Comes, New York: Farrar, Straus and Giroux, 1979.
Friedman Philipa, Martyrs and Fighters, New York: Frederick A. Praeger, 1954.
Gerzi Shmuel, Trauma, narcissism and the two attractors in trauma, „The International Journal of Psychoanalysis” 2008, t. 86, nr 4.
Geva Sharon, ‘With and Despite the Burden of the Past’: 1946 in the Life Story of Zivia Lubetkin, „Moreshet” 2017, t. 14.
Gil Idit, From Radom to Vaihingen via Auschwitz: Testimonies and memoirs of a transport of Jewish slave laborers, „Holocaust and Genocide Studies” 2014, t. 28, nr 2.
Gil Idit, Jewish slave laborers from Radom in the last year of the war social aspects of exploitation [w:] Freilegungen. Spiegelungen der NS-Verfolgung und ihrer Konsequenzen. Jahrbuch des International Tracing Service, red. Rebecca Boehling i in., Göttingen: Wallstein Verlag, 2015.
Gilbert Martin, The Holocaust: A History of the Jews of Europe during the Second World War, New York: Henry Holt and Company, 1987.
Golier Julia A. i in., Memory performance in Holocaust survivors with posttraumatic stress disorder, „American Journal of Psychiatry” 2002, t. 159, nr 10.
Gore Whitney L., Widiger Thomas A., Fluctuation between grandiose and vulnerable narcissism, „Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment” 2016, t. 7, nr 4.
Graveson Ronald H., Jennings Robert Y., Hersch Lauterpacht, „The International and Comparative Law Quarterly” 1961, t. 10, nr 1.
Grijalva Emily i in., Narcissism and leadership: A meta-analytic review of linear and nonlinear relationships, „Personnel Psychology” 2015, t. 68, nr 1.
Grijalva Emily, Zhang Luyao, Narcissism and self-insight: A review and meta-analysis of narcissists’ self-enhancement tendencies, „Personality and Social Psychology Bulletin” 2016, t. 42, nr 1.
Guterman Bella, Ciwia ha-achat: sipur chajeja szel Ciwia Lubetkin [Cywia Pierwsza: biografia Cywii Lubetkin], Tel Awiw: Ha-Kibuc ha-Meuchad, 2011.
Gutman Israel, Ha-Jehudim we-Polin le-achar ha-milchama, „Jalkut Moreszet” 1982, nr 33.
Gutman Israel, Resistance: The Warsaw Ghetto Uprising, Boston: Houghton Mifflin, 1994; wyd. polskie: Walka bez cienia nadziei. Powstanie w getcie warszawskim, tłum. Marcin Stopa, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1998.
Ha-jom – mesiwa atiranaim am Dawid Wdowinski, „Herut”, 11 VI 1961.
Hall Judith A., Schwartz Rachel, Empathy, an Important but Problematic Concept, „The Journal of Social Psychology” 2022, t. 162, nr 1.
Halperin Adam, Helka szel Betar be-mered ha-geto. Ha-emet al ha-mered be-geto Warsza [Rola Betaru w walczącym getcie. Prawda o powstaniu w gwtcie warszawskim], Tel Awiw: Betar Information Department, 1946.
Hamner Mark B., Psychotic symptoms in posttraumatic stress disorder, „Focus” 2011, t. 9, nr 3.
Hart William i in., Detecting the elusive narcissistic reactivity phenomenon: The case for a mechanistic focus, „Self and Identity” 2019, t. 20, nr 2.
Hartog François, The Modern Régime of Historicity in the Face of Two World Wars [w:] Breaking up Time: Negotiating between Present, Past and Future, red. Chris Lorenz, Berber Bevernage, Göttingen: Vandenhoeck and Ruprecht, 2013.
Hawi Drejfus, Geto Warsza – ha-sof [Getto warszawskie – koniec], Jeruszalaim: Jad wa-Szem, 2018.
Heckers Stephan, Isschizoaffective disorder a useful diagnosis?, „Current Psychiatry Research” 2009, t. 11, nr 4.
Heller Celia, On the Edge of Destruction, New York: Columbia University Press, 1977.
Imamoglu Ahmet Hamdi, Batigun Aysegul Durak, The assessment of the relationship between narcissism, perceived parental rearing styles, and defense mechanisms, „Dusunen Adam: The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences” 2020, t. 33, nr 4.
Itzik Nir, The Testimonies of Yitzhak (Antek) Zuckerman from Wartime to Those Seven Years: A Reassessment, „Moreshet” 2019.
Jarska Barbara, Sentencje pana Zagłoby w Trylogii Henryka Sienkiewicza, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” 2005, nr 3.
Jauk Emanuel i in., The relationship between grandiose and vulnerable (hypersensitive) narcissism, „Frontiers in Psychology” 2017, t. 8.
Jaworski Wojciech, Żydzi będzińscy. Dzieje i zagłada, Będzin: Muzeum Zagłębia w Będzinie, 1993.
Judge Timothy A., LePine Jeffrey A., Rich Bruce L., Loving yourself abundantly: Relationship of the narcissistic personality to self and other perceptions of workplace deviance, leadership, and task and contextual performance, „Journal of Applied Psychology” 2006, t. 91, nr 4.
Juni Samuel, Survivor Guilt: A Critical Review from the Lens of the Holocaust, „International Review of Victimology” 2016, t. 22, nr 3.
Kampe Leonie i in., It’s not that great anymore: The central role of defense mechanisms in grandiose and vulnerable narcissism, „Frontiers in Psychiatry” 2021, t. 12.
Kassow Samuel D., Who Will Write Our History? Rediscovery of a Hidden Archive from the Warsaw Ghetto, New York: Vintage Books, 2007; wyd. polskie: Kto napisze naszą historię? Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma, tłum. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz, Warszawa: ŻIH, 2017.
Kernis Michael H., Sun Chien-Ru, Narcissism and reactions to interpersonal feedback, „Journal of Research in Personality” 1994, t. 28, nr 1.
Kesternberg Judith S., Brenner Ira, Le narcissisme comme moyen de survie, „Revue Française de Psychanalyse” 1988, t. 52.
Kinsella Elaine, Ritchie Timothy D., Igou Eric R., Zeroing in on heroes: A prototype analysis of hero features, „Journal of Personality and Social Psychology” 2015, t. 108, nr 1.
Kohl Tevia, Betar: This Is Betar, Johannesburg: Berit Trumpeldor of Southern Africa, 1946.
Kopciowski Adam, Libionka Dariusz, Zapiski członka Komendy Żydowskiej Organizacji Bojowej Hersza Berlińskiego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2023, nr 19.
Koskenniemi Martti, Hersch Lauterpacht (1897–1960) [w:] Jurists Uprooted: German-Speaking Émigré Lawyers in Twentieth-century Britain, red. Jack Beatson, Reinhard Zimmermann, New York: Oxford University Press, 2004.
Kranz Tomasz, Egzekucja Żydów na Majdanku 3 listopada 1943 r. [w:] Erntefest 3–4 listopada 1943. Zapomniany epizod Zagłady, rdd. Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka, Lublin: Państowe Muzeum na Majdanku, 2009.
Kruglanski Arie W., Factor Adam, Jaśko Katarzyna, Is “Behavior” the problem?, „Social Psychological Bulletin” 2018, t. 13, nr 2.
Laskier Perec, Ha-irgun ha-cwai ha-leumi herim ha-riszon et nes ha-mered Warsza, „Herut”, 24 IV 1962.
Lauterpacht Elihu, The Life of Hersch Lauterpacht, Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
Lazar Chaim, Masada szel Warsza: ha-irgun ha-cwai ha-Jehudi be-mered geto Warsza, Tel Awiw: Hidekel, 1963; wyd. anglojęzyczne: Muranowska 7: The Warsaw Ghetto Rising, Tel Aviv: Massada, 1966.
Leociak Jacek, Czas abisalny getta a perspektywa „jutra”. Leib Goldin, Stella Fiedelseid, Janusz Korczak, „Konteksty” 2022, nr 1/2.
Libionka Dariusz, Weinbaum Laurence, Bohaterowie, hochsztaplerzy, opisywacze. Wokół Żydowskiego Związku Wojskowego, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Littrell Shane, Fugelsang Jonathan, Risko Evan F., Overconfidently underthinking: Narcissism negatively predicts cognitive reflection, „Thinking and Reasoning” 2019, t. 26, nr 3.
Lommen Miriam J.J., Restifo Kathleen, Trauma and posttraumatic stress disorder (PTSD) in patients with schizophrenia or schizoaffective disorder, „Community Mental Health Journal” 2009, t. 45, nr 6.
Lynn Richard, Kanazawa Satoshi, How to explain high Jewish achievement: The role of intelligence and values, „Personality and Individual Differences” 2008, t. 44, nr 8.
Mariotti Carole, Allen David Frank, Primo Levi and the chemistry of the word: The pain of the witness, ‘Pure Pain’, „Cliniques méditerranéennes” 2016, t. 94, nr 2.
Marrone Mario, Attachment and Interaction: From Bowlby to Current Clinical Theory and Practice, London: Jessica Kingsley Publishers, 2014.
Midlarsky Elizabeth, Fagin Jones Stephanie, Corley Robin P., Personality correlates of heroic rescue during the Holocaust, „Journal of Personality” 2005, t. 73, nr 4.
Mir Jidn un die Welt, „Dos Fraje Wort”, 25 IV 1946.
Opoczyński Perec, Południowy odpoczynek na Koźlej, Warszawa, październik 1941 r. [w:] Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 31: Pisma Pereca Opoczyńskiego, oprac. Monika Polit, Warszawa: ŻIH, 2017.
Pawelec Tomasz, History and the Unconscious: The Theoretical Assumptions and Research Practices of Psychohistory, Bruxelles: Peter Lang, 2021.
Pawełczyńska Anna, Wartosci a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa: PWN, 1973.
Paz Reut Yael, Making it whole: Hersch Lauterpacht’s rabbinical approach to international law, „Goettingen Journal of International Law” 2012, t. 4, nr 2.
Pfanzelter Eva, Between Brenner and Bari: Jewish refugees in Italy 1945 to 1948, „Journal of Israeli History” 2008, t. 19, nr 3.
Ponterotto Joseph G., Best practices in psychobiographical research, „Qualitative Psychology” 2014, t. 1, nr 1.
Prekerowa Teresa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Warszawa: PIW, 1982.
Prot Katarzyna, Late effects of trauma: PTSD in Holocaust survivors, „Journal of Loss and Trauma” 2010, t. 15, nr 1.
Pytell Timothy, Extreme experience, psychological insight, and Holocaust perception: Reflections on Bettelheim and Frankl, „Psychoanalytic Psychology” 2007, t. 24, nr 4.
[Remba Ajzyk], Dr Wdowinski magija ha-jom le-Israel, „Herut”, 28 V 1961.
Remba Ajzyk, Ma sila noda barabim ha-mered geto Warsza, „Herut”, 15 IX 1961.
Renwick Monroe Kristen, Cracking the code of genocide: The moral psychology of rescuers, bystanders, and Nazis during the Holocaust, „Political Psychology” 2008, t. 29, nr 5.
Rohmann Elke, Hanke Stephanie, Bierhoff Hans-Werner, Grandiose and vulnerable narcissism in relation to life satisfaction, self-esteem, and self-construal, „Journal of Individual Differences” 2019, t. 4, nr 4.
Ronningstam Elsa, Internal processing in patients with pathological narcissism or narcissistic personality disorder: Implications for alliance building and therapeutic strategies, „Journal of Personality Disorders” 2020, t. 34.
Samuelson Kristin V. i in., Longitudinal effects of PTSD on memory functioning, „Journal of the International Neuropsychological Society” 2009, t. 15, nr 6.
Samuelson Kristin W., Post-traumatic stress disorder and declarative memory functioning: A review, „Dialogues in Clinical Neuroscience” 2011, t. 13, nr 3.
Schneider David J., Turkat David, Self-presentation following success of failure: Defensive self-esteem models, „Journal of Personality” 1975, t. 43, nr 1.
Sefer milchamot ha-getaot, red. Icchak Cukierman, Mosze Basok, Tel Awiw: Beit Lochamej ha-Getaot, 1956.
Seidner Stanley S., The Forgotten Man, w druku.
Seidner Stanley S., „Nightmares, Pathologies, and Affect: Wdowinski and the Holocaust”, referat przedstawiony na międzynarodowej konferencji „Memory, Affects and Emotions” (online), Warszawa, 8 kwietnia 2022 r.
Shaw Jon A., Narcissism, identity formation and genocide, „Adolescent Psychiatry” 1998, t. 22.
Simine Vazire, Funder David C., Impulsivity and the self-defeating behavior of narcissists, „Personality and Social Psychology Review” 2006, t. 10, nr 2.
Snyder Timothy, The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999, New Haven: Yale University Press, 2003; wyd. polskie: Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa i Białoruś 1569–1999, tłum. Magda Pietrzak-Merta, Warszawa: Sejny: Pogranicze, 2006.
Stoff Andrzej, „Zagłoba sum!” Studium postaci literackiej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2006,
Storbeck Justin, Clore Gerald L., Affective arousal as information: How affective arousal influences judgments, learning, and memory, „Social and Personality Psychology Compass” 2008, t. 2, nr 5.
Studencki Władysław, Kazimierz Szetkiewicz i Zagłoba, „Przegląd Humanistyczny” 1970, nr 6.
Szagun Dorota, Konceptualizacja mowy i języka w Trylogii Henryka Sienkiewicza, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 2016, nr 18.
Śliwa Michał, The Jewish problem in Polish socialist thought, „Polin” 2008, t. 9.
Thomaes Sander, Development and validation of the childhood narcissism scale, „Journal of Personality Assessment” 2008, t. 90, nr 4.
Thomaes Sander i in., What makes narcissists bloom? A framework for research on the etiology and development of narcissism, „Development and Psychopathology” 2009, t. 21, nr 4.
Turkat David, Self-esteem research: The role of defensiveness, „The Psychological Record” 2017, t. 28, nr 1.
Uniłowski Krzysztof, Zły Zagłoba. Pan Krzeszcz Anny Brzezińskiej wobec bohatera Sienkiewicza [w:] Henryk Sienkiewicz w literaturze i krytyce, red. Dorota Samborska-Kukuć, Tomasz Sobieraj, Warszawa: DiG, 2018.
Vrba Rudolf, Footnote to the Auschwitz Report, „Jewish Currents” 1966, t. 20, nr 3,
Warhaftig Zorach, Uprooted: Jewish Refugees and Displaced Persons after Liberation. From War to Peace. No. 5, New York: Institute of Jewish Affairs for the American Jewish Congress and World Jewish Congress, 1946.
Wdowinski David, And We Are Not Saved, wyd. 1, New York: Philosophical Library, 1963; wyd. polskie: Dawid Wdowiński, A my nie jesteśmy wybawieni, oprac. Martyna Grądzka-Rejak, Warszawa: IPN, 2023.
Wdowinski Dawid, Mered geto Warsza, „Ha-Maszkif”, 26 IV 1945.
Weitz Yechiam, Political dimensions of Holocaust memory in Israel during the 1950s, „Israel Affairs” 1995, t. 1, nr 3.
Weitz Yechiam, The Herut Movement and the Kasztner Trial, „Holocaust and Genocide Studies” 1994, t. 8, nr 3.
Yehuda Rachel i in., Dissociation in aging Holocaust survivors, „American Journal of Psychiatry” 1996, t. 153, nr 7.
Zborowski Mark, Herzog Elizabeth, Life Is With People: The Jewish Little-Town of Eastern Europe, New York: International Universities Press, 1952, s. 72–73; Irving Howe, The World of Our Fathers, New York: Viking Press, 1976.
Zeigler-Hill Virgil, The connections between self-esteem and psychopathology, „Journal of Contemporary Psychotherapy” 2011, t. 41, nr 3.
Zertal Idit, Ha-meunim we-ha-kedoszim: kinuna szel martirologia leumit, „Zmanim” 1994, nr 48.
Zimmerman Joshua D., The Polish Underground and the Jews, 1939–1945, New York: Cambridge University Press, 2015; wyd. polskie: Polskie Państwo Podziemne i Żydzi w czasie II wojny światowej, tłum. Magdalena Macińska, red. Martyna Rusiniak-Karwat, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
Licencja
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
