Wyświetl Nr 17 (2021)

Nr 17 (2021)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2021-12-20

Dział: Upamiętnienia Zagłady

Pomiędzy niepamięcią a pamięcią ekskluzywną. Współczesny Rzeszów wobec swojej żydowskiej przeszłości

Krzysztof Malicki

kmalicki@ur.edu.pl

socjolog, doktor habilitowany. Pracownik Zakładu Polityki Społecznej Instytutu Nauk Socjologicznych Uniwersytetu Rzeszowskiego. Członek Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przy Oddziale IPN w Rzeszowie. Wybrane publikacje: Polacy i ich pamięć przeszłości. Studium socjologiczne pamięci zbiorowej na przykładzie regionu podkarpackiego (2012); Pamięć przeszłości pokolenia transformacji (2012); Postawy młodzieży ponadgimnazjalnej wobec przeszłości i historii Polski XX wieku (2016, współautor Krzysztof Piróg); 70 lat po Zagładzie. Przeszłość Żydów w pamięci zbiorowej mieszkańców Rzeszowa (2016); Poza wspólnotą pamięci. Życie i Zagłada Żydów w pamięci mieszkańców regionu podkarpackiego (2017).

https://orcid.org/0000-0002-2628-4705

Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Nauk Socjologicznych

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), strony: 649-669

Data publikacji: 2021-12-20

https://doi.org/10.32927/zzsim.901

Abstrakt

Rzeszów należy do tych polskich miast, które przed wojną charakteryzowały się obecnością dużej, dynamicznie rozwijającej się społeczności żydowskiej, unicestwionej następnie niemal całkowicie w wyniku Holokaustu. Po drugiej wojnie światowej żadne inne miasto w Polsce nie doświadczyło podobnej skali społeczno-przestrzennych zmian i dynamicznego rozwoju. Żydowskie życie, które do 1939 r. było niedającym się przeoczyć elementem przestrzeni miejskiej, dziś nie istnieje, a pozostałe po nim materialne ślady są słabo identyfikowane przez współczesnych mieszkańców i funkcjonują na absolutnym marginesie ich zbiorowej pamięci. Niniejszy artykuł podejmuje problem dysproporcji między bogactwem historii Żydów rzeszowskich i dramatu ich Zagłady w okresie wojny, a rozmiarami współczesnej pamięci o nich w świadomości dzisiejszych mieszkańców Rzeszowa. Tekst analizuje historię procesów symbolicznego naznaczania przestrzeni miejskiej pod kątem pamięci o żydowskich mieszkańcach i różnorodne formy upamiętniania Holokaustu w okresie powojennym. Informacje te zostają jednocześnie skonfrontowane z realizowanymi cyklicznie badaniami świadomości historycznej i pamięci zbiorowej na reprezentatywnych, sondażowych próbach mieszkańców Rzeszowa.

Antysemityzm, Holokaust, Auschwitz w badaniach społecznych, red. Kucia Marek, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011.

Basta Jan, Mniejszości narodowe na Rzeszowszczyźnie 1944–1946, „Prace Historyczno-Archiwalne”, t. 2, 1994.

Będziemy pamiętać, „Gazeta Wyborcza”, 11 VII 2016.

Bieda Tadeusz, Eksterminacja Żydów w Rzeszowie w latach 1939–1944, „Prace Historyczno-Archiwalne” 1993, t. 1.

Fishman Samuel, Dean Martin, Rzeszów [w:] Encyclopedia of Camps and Gettos 1933–1945, t. 2: Ghettos In German-Occupied Eastern Europe, red. Martin Dean, Mel Hecker, Indianapolis: United States Holocaust Memorial Museum, Indiana University Press, Bloomington, 2012.

Gorczyca Anna, Marsz pamięci, „Gazeta Wyborcza”, 8–9 VII 2006.

Gorczyca Anna, Marsz tych, co pamiętają i chcą pamiętać, „Gazeta Wyborcza”, 6 VII 2006.

Gorczyca Anna, Pamiętają o rzeszowskich Żydach, „Gazeta Wyborcza”, 11 VII 2011.

Gorczyca Anna, Pamiętają o rzeszowskich Żydach, „Gazeta Wyborcza”, 11 VII 2011.

Gorczyca Anna, Rzeszów wciąż pamięta, „Gazeta Wyborcza”, 7 VII 2008.

Gorczyca Anna, Trzeba przypominać, że żyli tu Żydzi, Rozmowa z Mirosławem Kędziorem, współorganizatorem Marszów Pamięci, „Gazeta Wyborcza”, 6 VII 2012.

Gross Jan T., Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Kraków: Znak, 2008.

Kaczmarski Krzysztof, Pogrom, którego nie było. Rzeszów, 11–12 czerwca 1945 r. Fakty, hipotezy, dokumenty, Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej, 2008.

Kapralski Sławomir, Żydzi i zagłada w polskich kulturach pamięci: między antagonizmem i agonem, „Teksty Drugie” 2016, nr 6.

Karkowska Marta, Filip Pazderski, Zapomnienie [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.

Koryl Janusz, Gorąca tablica, „Dzień Rzeszowa”, 17 II 2005.

Kotula Franciszek, Z dziejów Rzeszowa 1939–1944, Rzeszów, 1947.

Kotula Franciszek, Tamten Rzeszów, Rzeszów: Mitel, 2003.

Krakowski Shmuel, Rzeszów [w:] Encyclopedia of the Holocaust, red. Israel Gutman, New York–London: Macmillan Publishing Company, Collier Macmillan Publishers, 1990.

Kuwałek Robert, Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010.

Kwiatkowski Piotr T., Lech M. Nijakowski, Barbara Szacka, Andrzej Szpociński, Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, Gdańsk–Warszawa: Muzeum II Wojny Światowej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2010.

Kwiatkowski Piotr T., Zapomnienie [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Le Goff Jacques, Historia i pamięć, tłum. Anna Gronowska, Joanna Stryjczyk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.

Lehmann Rosa, Symbiosis and Ambivalence. Poles and Jews in a small Galician Town, Oxford–New York: Berghahn Books, 2001.

Lorens Marzena, Powstanie żydowskiego Domu Ludowego im. Adolfa Tanenbauma w Rzeszowie, „Z przeszłości Rzeszowa” 2014, t. 5.

Malicki Krzysztof, 70 lat po Zagładzie. Przeszłość Żydów w pamięci zbiorowej mieszkańców Rzeszowa, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016.

Krzysztof Malicki, Poza wspólnotą pamięci. Życie i Zagłada Żydów w pamięci mieszkańców regionu podkarpackiego, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2017.

Marsz pamięci, „Gazeta Wyborcza”, 5 VII 2010.

Marsz tych, którzy pamiętają o Holokauście, „Gazeta Wyborcza. Rzeszów”, 6 VII 2009.

Nowak Jacek, Sławomir Kapralski, Dariusz Niedźwiedzki, On the banality of forgetting: tracing the memory of Jewish culture in Poland, Berlin: Peter Lang, 2018.

Oster Moshe, Gehinom znaczy piekło. Przeżyłem getto i dziewięć obozów, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.

Pęckowski Jan, Dzieje miasta Rzeszowa do końca XVIII wieku, Rzeszów 1913.

Piechotka Maria, Kazimierz Piechotka, Bramy nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa: Polski Instytut nad Sztuką Świata, Muzeum Historii Żydów Polskich, 2017.

Program Dnia Pamięci o Ofiarach Holocaustu, „Gazeta Wyborcza”, 27 I 2009.

Prokopowicz Magdalena, Wacław Wierzbieniec, Pamięć o Holocauście na Podkarpaciu na początku XXI wieku na przykładzie uroczystości rocznicowych, „Studia Podlaskie” 2017, t. 24.

Przyboś Adam, Rzeszów na przełomie XVI i XVII wieku [w:] Pięć wieków miasta Rzeszowa XIV–XVIII, red. Franciszek Błoński, Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958.

Rączy Elżbieta, Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej – Uniwersytet Rzeszowski, 2014.

Redlich Shimon, Razem i osobno. Polacy, Żydzi, Ukraińcy w Brzeżanach 1919–1945, tłum. Grzegorz Godlewski, Sejny: Pogranicze 2002.

Rzeszów, Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne 1965.

Rzeszów [w:] The Encyclopedia of the Jewish Life before and during the Holocaust, red. Shmuel Spector, Geoffrey Wigoder, Elie Wiesel, t. 2, New York: New York University Press, 2001.

Schnür-Pepłowski Stanisław, Galiciana 1772–1812, Lwów: Księgarnia H. Altenberga, 1896.

Sułek Antoni, Badacz i świadek drugiej generacji. O ratowaniu lokalnej pamięci zagłady Żydów, „Więź” 2017, nr 4 (670).

Sułek Antoni, Zwykli Polacy patrzą na Żydów. Postawy społeczeństwa polskiego wobec Żydów w świetle badań sondażowych (1967–2008) [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin: UMCS, Żydowski Instytut Historyczny, 2011.

Szacka Barbara, Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2006.

Szacka Barbara, Pamięć społeczna [w:] Encyklopedia Socjologii, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2000.

Szura Lucyna, Tych drzew tu nie było, były kamienie i dużo krwi, „Gazeta Wyborcza”, 9 VII 2007.

Tokarska-Bakir Joanna, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2008.

Urban Kazimierz, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2006.

Wierzbieniec Wacław, Cmentarze żydowskie w Rzeszowie, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie” 1990, Seria Społeczno-Pedagogiczna i Historyczna, z. 1.

Wierzbieniec Wacław, Z dziejów gminy żydowskiej w Rzeszowie, „Prace Historyczno-Archiwalne” 1995, t. 3.

Wierzbieniec Wacław, Rzeszów [w:] The Yivo Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, red. Gershon David Hundert, t. 1, New Haven–London, Yale University Press, 2008.

Witalec Robert, Historia Żydów Rzeszowskich od XVI wieku do 1944 roku, „Prace Historyczno-Archiwalne” 1993, t. 1.

Wójcik Zbigniew K., Rzeszów w latach drugiej wojny światowej. Okupacja i konspiracja 1939–1944–1945, Rzeszów–Kraków: Instytut Europejskich Studiów Społecznych, 1998.

Young James E., The Texture of Memory. Holocaust, Memorials and Meaning, New Haven – London: Yale University Press, 1993.

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę by sprawdzić

Statystyki

Malicki, K. (2021). Pomiędzy niepamięcią a pamięcią ekskluzywną. Współczesny Rzeszów wobec swojej żydowskiej przeszłości . Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (17), 649-669. https://doi.org/10.32927/zzsim.901

Udostępnij

                            Wyświetl Nr 17 (2021)

Nr 17 (2021)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2021-12-20

Dział: Upamiętnienia Zagłady