English
Polish
Fleeing Stigmatization, Captivity, Hunger, and Death. Jews in Warsaw During the Occupation
Barbara Engelking
bengelki@ifispan.edu.pl BioBarbara Engelking - psychologist, professor of social sciences. She is a director of the Polish Center for Holocaust Research at the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences. Together with Jacek Leociak, she is the scholarly supervisor of the Holocaust gallery at the Polin Museum of the History of Polish Jews in Warsaw. Recently, she published Jest taki piękny, słoneczny dzień… Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945 (2011) and (together with Jacek Leociak) a new, revised, revised and extended edition of the book Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście (2013), as well as critical editions of sources: Umierać też trzeba umieć… by Mietek Pachter (2015), Sny chociaż mamy wspaniałe. Okupacyjne dzienniki Żydów z okolic Mińska Mazowieckiego (2016) and „Po wojnie, z pomocą bożą, już niebawem”. Pisma Kopla i Mirki Piżyców o życiu w getcie i okupacyjnej Warszawie (2017). Co-editor (with Jan Grabowski) and co-author of the two-volume publication Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018).
https://orcid.org/0000-0001-8361-4427
Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 18 (2022), pages: 48-85
Publication date: 2023-03-11
Abstract
In her article, Engelking analyzes the situation of Warsaw Jews during the Nazi occupation from the perspective of escapes. She discusses escapes from stigmatization (wearing armbands), hunger (from the closed ghetto, until the deportation), and death (during the Great Liquidation and later). Engelking lays particular emphasis on the Jews’ activity, agency, and determination.
References
Archiwum Akt Nowych / Central Archives of Modern Records
/1349/0/-/231_III-1, Zuzanna Rabska, Kartka z pamiętnika
, Rada Główna Opiekuńcza biuro centrali w Krakowie, 1940–1945, t. 5
/IX-1, „Informacje Hani i Krystyny [Klickich]”
/236, Sąd Okręgowy w Warszawie
, Zbiór akt osobowych działaczy ruchu robotniczego, 1864, Witold Góra
Archiwum Państwowe w Warszawie / State Archive in Warsaw
Więzienie Karne Warszawa-Mokotów 1940–1944, 72/657, t. 19592, 19827, 21248, 21717
Archiwum Sądu Niemieckiego w Warszawie, 1940–1944
/1207/128, Akta sprawy S. Gluecksmana
/1207/171, Akta sprawy H. Horwic
/1207/297, Akta sprawy E. Gofsztein
/1207/1073, Akta sprawy E. Celnik
/1207/1170, Akta sprawy S. Rozenberg
/1207/1258, Akta sprawy M. Kipper
Sąd Okręgowy w Warszawie
/236, Akta sprawy Władysława Kaczmarka
/2598, Akta sprawy Barbary Marii Bernadotte Kalinowskiej
/3118, Akta sprawy Franciszka Piaseckiego i Józefa Dominiaka
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej / Archive of the Institute of National Remembrance
GK 106/161/1zespół Der Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SS für den Distrikt Warschau (KdS Warschau) [Komendant Policji Bezpieczeństwa i SS w dystrykcie Warszawa], t. 531
Archiwum Yad Vashem / Yad Vashem Archives
O.3/1158, Relacja Jadwigi Zielińskiej (Edwardy Blajwajs)
O.3/1159, Relacja Bolesława Zielińskiego Lewkowicza
O.3/1308, Relacja Hanny Klickiej z d. Klocman
O.3/1648, Relacja Barbary Rucińskiej
O.3/1803, Relacja Feliksa Mrozowskiego (Fiszla Majnemera)
O.3/2313, Relacja Edzi Fefer
O.3/2532, Kolektywne zeznanie o Janinie Grundgang-Kulwiec
O.3/2727, Relacja Marii Kann
O.3/3379, Hinda i Chanina Malachi, Dziennik
O.3/3631, Relacja Chila Ceylona
O.3/4195, Relacja Rozy Majerfeld
O.3/4464, Relacja Wiktora Hochberga (Witolda Góry)
O.3/5434, Relacja Ludwiki Oberleder-Aran
O.33/285, Dziennik Aleksandry Sołowiejczyk-Guter
O.33/1787, Relacja Lei Zoberman
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego / Jewish Historical Institute in Warsaw Archives
/758, Korespondencja Centrali ŻSS w Krakowie z ŻSS w Opatowie
/469, Relacja Blumy Altmed
/2274, Relacja Róży Dobreckiej
/2564, Relacja Samuela Cyrkla
/2962, Relacja Ignacego Kotlarskiego
/3085, Relacja Nomy Futerman
/4265, Relacja Piny Fuksmana
/4484, Relacja Wolfa Glikzeligera
/4651, Relacja Frajnda
/5003, Relacja Dawida Białogroda
/5211, Relacja Ireny Poławskiej, Zofii Poławskiej, Marii Golian
/5719, Relacja Danuty Dąbrowskiej (Jakoby Blidsztejn)
/5970, Relacja Basi Folkman, Hindy Malachi i Reni Szewes
/6083, Relacja Janiny Kulwiec (Grundgand)
/6147, Relacja Anny Szenicer-Matusiak
/6254, Relacja Marii Geszychter
/43, Ber Ryczywół, „Moje przeżycia”, tłum. z jidysz Monika Polit
/53, Relacja Celiny Grü nspan
/124, Pamiętnik LizyTaflowicz
/186, Pamiętnik inż. Barucha Goldmana
United States Holocaust Memorial Museum
RG-2009.107.1, Dziennik Izaaka Diamensztajna
RG-50.549.01.0019, Lucine Horn, https://collections.ushmm.org/search/catalog/
irn504789
University of Southern California Shoah Foundation, Visual History Archive
, Wywiad z Terry Himmelfarb (Tową Tykociner)
, Wywiad z Cecilią Glazer
, Wywiad z Izaakiem Perkalem
, Wywiad z Markiem Nusbaumem
, Wywiad ze Stefanią Staszewską
, Wywiad z Haną Nusbaum
, Wywiad z Lucjanem Wolanowskim
, Wywiad z Salomonem Nusbaumem
, Wywiad z Robertem Kulką
, Wywiad z Józefem Janowskim
, Wywiad z Juliuszem Salonim
, Wywiad z Aaronem Nusbaumem
, Wywiad z Joanną Podgórską
, Wywiad z Janiną Neuding z d. Perl
, Wywiad z Gertrudą Kupfer (Gitlą Zoberman)
, Wywiad z Felicją Trojanowską
, Wywiad z Heleną Hirschberg
, Wywiad z Ireną Chmieleńską
, Wywiad z Antoniną Górską
, Wywiad z Janem Kulką
, Wywiad z Bernardem Świerczyńskim
, Wywiad z Januszem Durką
, Wywiad z Krystyną Świerczyńską
, Wywiad z Grzegorzem Lasotą
, Wywiad z Eugenią Dąbrowską
, Wywiad z Haliną Zalewską
, Wywiad z Krzysztofem Targowskim
, Wywiad z Blimą Friedman
, Wywiad z Wandą Wolosky
, Wywiad z Alą Duzenman (Salą Buch)
, Wywiad z Elżbietą Wędrowską
, Wywiad z Wojciechem Jankowskim
, Relacja Danuty Góry-Tsermegas
, Wywiad z Marią Kwiatowską
Zbiory autorki / Authors private collection
Adam Żurawin, Wspomnienia, mps
Maria Majerczyk, mps
Źródła publikowane, dzienniki, wspomnienia / Published sources, memoirs, recollectins
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 5: Getto warszawskie. Życie codzienne, oprac. Katarzyna Person, Warszawa: ŻIH i DiG, 2011.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 6: Generalne Gubernatorstwo. Relacje i dokumenty, oprac. Aleksandra Bańkowska, Warszawa: ŻIHi WUW, 2012 (dok. 38: Dawid Mandelbaum, Relacja pt. „Hrubieszó w”).
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 27: Żydowska Samopomoc Społeczna w Warszawie (1939–1943), oprac. Aleksandra Bańkowska, Maria Ferenc Piotrowska, Warszawa: ŻIH, 2017 (dok. 258: N.N., Opracowanie pt. „Notatki o rolnictwie u Żydów w 1941 r.”, o działalności Toporolu).
Bauman Janina, Zima o poranku. Opowieść dziewczynki z warszawskiego getta, Poznań: Zysk i S-ka, 1999.
Birnbaum Irena, Non omnis moriar. Pamiętnik z getta warszawskiego, Warszawa: Czytelnik, 1982.
Dziesięciolecie Zakładu Psychologii Wychowawczej Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego 1928–1938. Sprawozdanie opracowane przez konwersatorium przy Zakładzie Psychologii Wychowawczej, red. Maria Żebrowska, Joanna Kunicka, Warszawa: nakładem autorów, z zasiłkiem Uniwersytetu J. Piłsudskiego, 1938.
Góra Barbara, Relacja [w:] Dzieci Holocaustu mówią…, do druku przygotowała Wiktoria Śliwowska, Warszawa: Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce, 1993.
Grynberg Henryk, Kostański Jan, Szmuglerzy, Warszawa 2001.
Hirszfeld Ludwik, Historia jednego życia, Warszawa: Czytelnik, 1946.
Hochberg Jakub, Czytając gazetę niemiecką… Dziennik pisany w ukryciu w Warszawie w latach 1943–1944, oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2019.
Krzywicka Irena, Wyznania gorszycielki, Warszawa: Czytelnik, 2013.
Landau Ludwik, Kronika lat wojny i okupacji, Warszawa: PWN, 1962.
Marek Paweł Lew, Na krawędzi życia. Wspomnienia anarchisty 1943–1944, Kraków: Wydawnictwo Dąb, 2006.
Meroz Anna, W murach i poza murami getta. Zapiski lekarki warszawskiej z lat 1939– 1945, Warszawa: Czytelnik, 1988.
Motyl Symcha Binem, Do moich ewentualnych czytelników. Wspomnienia z czasu wojny, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Neuman Tadeusz, Oficjalnie nie figuruję. Pamiętnik 1939–1945, Warszawa: ŻIH, 2021.
Obremski Tadeusz, Wśród zatrutych noży. Zapiski z getta i okupowanej Warszawy, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Ryczywół Ber, Wiazoj ich hob ibegelebt di dajczn, Warszawa–Łódź–Kraków: Centralna Żydowska Komisja Historyczna, 1946.
Sny chociaż mamy wspaniałe… Okupacyjne dzienniki Żydów z okolic Mińska Mazowieckiego, red. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016.
Staszewska (Szochur) Stefania, Dni grozy, Montreal: Polish-Jewish Heritage Foundation of Canada, 2006. Świerczyński Bernard, Szmugiel na wagę życia, Warszawa: Meritum, 2015.
Szyfman Arnold, Moja tułaczka wojenna, Wydawnictwo MON, Warszawa 1960.
Szymańska Zo????ia, Byłam tylko lekarzem…, Warszawa: PAX, 1979.
Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, wyd. 3, Kraków: Znak, 2013.
Wspomnienia o Januszu Korczaku, wybór i oprac. Ludwika Barszczewska, Bolesław Milewicz, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989.
Zajdorf Alfred, Nie święci…, Poznań: Zysk i S-ka, 2011.
Literatura przedmiotu / Content related literature
Bourdieu Pierre, The Forms of Capital [w:] Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, red. John Richardson, New York: Greenwood, 1986.
Cyrulnik Boris, Limites de la ré silience [w:] Ré silience. Connaissances de bases, red. Boris Cyrulnik, Gérard Jorland, Paris: Odile Jacob, 2012.
Cyrulnik Boris, O ciele i duszy, tłum. Ewa Kaniowska, Warszawa: Czarna Owca, 2012 (wyd. oryg. De chair et d’âme, Paris: Odile Jacob, 2006).
Engelking Barbara, „Szanowny panie gistapo” Donosy do władz niemieckich w Warszawie i okolicach w latach 1940–1941, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Engelking Barbara, Grabowski Jan, „Żydów łamiących prawo należy karać śmiercią!”. „Przestępczość” Żydów w okupowanej Warszawie 1939–1942, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2010.
Gittell Ross J., Vidal Avis, Community Organizing: Building Social Capital as a Development Strategy, Thousand Oaks, CA: Sage, 1998.
Hanson Rick, Hanson Forrest, Rezyliencja. Jak ukształtować fundament spokoju, siły i szczęścia, tłum. Anna Sawicka-Chrapkowicz, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2020.
Jarocki Robert, Genetyk i historia. Opowieść o Piotrze Słonimskim, Warszawa: Rosner i Wspólnicy, 2004.
Lewicka Maria, Kapitał kulturowy a kapitał społeczny człowieka: kooperacja czy antagonizm? [w:] Szkice z psychologii różnic indywidualnych, red. Wanda Ciarkowska,
Włodzimierz Oniszczenko, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2008.
Lewicka Maria, O prawdziwej roli zaufania w motywowaniu ludzi do aktywności społecznej [w:] W kręgu psychologii społecznej, red. Joanna Czarnota-Bojarska, Irena Zinserling, Warszawa: WUW, 2011.
Melchior Małgorzata, Rzeczy i ludzie. Historia jednej rodziny i jej mienia [w:] Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych, 1939–1950, red. Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Melchior Małgorzata, Społeczna tożsamość jednostki (w świetle wywiadów z Polakami pochodzenia żydowskiego urodzonymi w latach 1944–1955), Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Wydział Profilaktyki, Resocjalizacji i Problemów Społecznych, 1990.
Melchior Małgorzata, Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni „na aryjskich papierach”. Analiza doświadczenia biograficznego, Warszawa: IFiS PAN, 2004.
Nalewajko-Kulikov Joanna, Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa: Neriton IH PAN, 2004.
Paulsson Gunnar S., Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy 1940–1945, tłum. Elżbieta Olender-Dmowska, Kraków: Znak, 2009.
Putnam Robert, Bowling Alone. The Collapse and Revival of American Community, New York: Simon & Schuster, 2000.
Rutkowski Tadeusz P., Adam Bromberg i encyklopedyści. Kartka z dziejów inteligencji w PRL, Warszawa: WUW, 2010.
Urbanek Mariusz, Brzechwa nie dla dzieci, Warszawa: Iskry, 2013. Wróbel Janusz, Przemiany ludnościowe spowodowane polityką okupanta hitlerowskiego w tzw. rejencji łódzkiej w latach 1939–1945, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1987.
Netografia
Historia pomocy – rodzina Średnickich i Rybickich, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rodzina-srednickich-i-rybickich
Krysia (Eugenia Cymer), https://mayorek2.wixsite.com/krysia/1923-1939
Spółka Akcyjna Handlowo-Przemysłowa Elibor, http://dawnadabrowa.pl/category/kopalnie-huty-firmy/firmybiuraprzedsiebiorcy/elibor
License
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Other articles by the same auhtor(s)
- Barbara Engelking, Jews and Communists in Occupied Warsaw , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
- Barbara Engelking, Dreams as a Source for Holocaust Research , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 9 (2013)
- Jan Grabowski, Barbara Engelking, Warsaw Jews Expelled from Switzerland to the General Government , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 1 (2005)
- Barbara Engelking, Hesia’s Secret. Emotions in Holocaust testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Barbara Engelking, Labyrinths and Tangles. The story of a Righteous among Nations , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 11 (2015)
- Barbara Engelking, Israel Gutman, Barbara Engelking talks with Israel Gutman , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 9 (2013)
- Jan Grabowski, Barbara Engelking, Warsaw Jews Expelled from Switzerland to the General Government , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Dariusz Libionka, Barbara Engelking, Anki Grupińskiej zapisywanie żydowskich opowieści (12 opowieści żydowskich); Odczytanie listy. Opowieści o warszawskich powstańcach Żydowskiej Organizacji Bojowej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Barbara Engelking, “We are competely dependent on them...” – relations between the helpers and the hiding as exemplified by Fela Fischbein’s diary , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 4 (2008)
- Barbara Engelking, “The Germans Have Killed Our Jews, So We’re Throwing Out”. The Case of Edward Toniakiewicz , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
