English
Polish
Bojowniczki podziemia, matki i córki. Żydowskie kobiety w getcie warszawskim podczas powstania (kwiecień–maj 1943)
Sharon Geva
sharon.geva@smkb.ac.il Biogramdr historii, jest starszym wykładowcą (senior lecturer) na wydziale historii w Kibbutzim College of Education, Technology and the Arts w Tel Awiwie. Interesuje się historią kobiet w czasie Zagłady, kwestią Holokaust a płeć, upamiętnianiem Zagłady w społeczeństwie izraelskim, losami kobiet ocalałych z Zagłady oraz historią izraelskich kobiet. Jej pierwsza książka, „Nieznana siostra. Bohaterki Zagłady w społeczeństwie izraelskim” (2010), została uhonorowana nagrodą im. Mordechaja Isz Szaloma przyznawaną przez Instytut Jad Icchak Ben Cwi w Jerozolimie. Najnowsza książka, „Cywia Lubetkin i Icchak (Antek) Cukierman. Biografia podwójna”, ukazała się w 2023 r.
https://orcid.org/0009-0005-0692-3919
Kibbutzim College of Education, Technology and the Arts
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), strony: 70-92
Data publikacji: 2023-12-23
Abstrakt
Powstanie w getcie warszawskim wybuchło 19 kwietnia 1943 r., gdy siły niemieckie wkroczyły do getta w celu jego likwidacji. Był to najszerszy, najbardziej rozbudowany i najsłynniejszy żydowski ruch oporu w okupowanej Europie podczas Zagłady. Jak wykazały badania, wprawdzie największe znaczenie miało w nim żydowskie podziemie zbrojne, ale i ludność cywilna, ukrywająca się w bunkrach, odegrała w powstaniu ważną rolę. Kobiety znajdowały się w obu tych grupach.
Jako bojowniczki żydowskiego podziemia, ŻOB (Żydowskiej Organizacji Bojowej) i ŻZW (Żydowskiego Związku Wojskowego) kobiety strzelały, rzucały bomby, stały na straży i łączyły stanowiska bojowe. Tym samym przekraczały granice płci i walczyły jak mężczyźni. Kobiety ukrywały się w bunkrach i zabiegały o życie swoich bliskich, przede wszystkim dzieci, oraz o własne życie. Autorka analizuje życie i śmierć kobiet w getcie warszawskim podczas powstania oraz wpływ ich udziału w powstaniu na ich status i żeńskie role.
Artykuł przybliża trzy aspekty życia żydowskich kobiet w getcie warszawskim. Po pierwsze, jako bojowniczek podziemia, które uczestniczyły w walkach i pełniły te same funkcje co mężczyźni. Po drugie, jako matek, które walczyły o życie swoich dzieci i dbały o ich potrzeby fizyczne i psychiczne. Po trzecie, jako córek, dziewcząt i młodych kobiet, które stały na czele walki o ocalenie swoich rodzin i przetrwanie.
Jak jednak pokazuje autorka, w ciągu tych 27 strasznych dni kobiety zachowały swoje tradycyjne żeńskie role i nadal istniały dotychczasowe granice płci. Połączenie wrodzonej niższości kobiet w patriarchalnym społeczeństwie z całkowitym zniszczeniem getta i przejawami brutalności ze strony Niemców strąciło je w otchłań walki o zachowanie ludzkiego wizerunku, a na pewno o pozostanie przy życiu. We wszystkich kwestiach tradycyjny podział ról płciowych pozostawał niezmienny. Ich metody radzenia sobie i wyrażania oporu nie zacierały granic płci.
Słowa kluczowe
gender, kobiety, matki, powstanie w getcie warszawskim, ŻOB, ŻZW
Bibliografia
Źródła archiwalne / arcival sources
Archiwum Beit Lochamej haGetaot
, Relacja Feli Finkelstein
, Relacja Jaakowa i Maszy Putermilchów
, Relacja Zichronotawa vel Simchy Ratajzera (Kazika)
Zbiory Sharon Gevy / Private collection of the Author
Fela Finkelstein, wywiad przeprowadzony w grudniu 2008 r., Moszaw Nordijja, Izrael
Helena RufeisenSchüpper, wywiad przeprowadzony w sierpniu 2004 r., Moszaw Bustan haGalil, Izrael
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources, memoirs
AszkenazyEngelhard Halina, Raciti lichijot, Tel Awiw: Moreszet, 1976. Auerbach Rachel, Bechucot Warsza, Tel Awiw: Am Owed, 1954.
Berland Marian, 300 szaot begeto hadoech, Jeruszalaim: Jad waSzem, 1959.
Birenbaum Halina, Hachaim ketikwa, Tel Awiw: HaKibuc haMeuchad, Beit Lochamej haGetaot, 1983; wyd. polskie: Nadzieja umiera ostatnia, Warszawa: Czytelnik, 1967.
Borzykowski Tuwia, Bein kirot noflim, Tel Awiw: HaKibuc haMeuchad i Beit Lochamej haGetaot, 1964.
Churban umered szel jehudej Warsza, red. Melech Neustadt, Tel Awiw: HaHistadrut haOwdim haClalit, 1947.
Dawidsohn Gusta, Jomana szel Justina, Tel Awiw: HaKibuc haMeuchad, 1953; wyd. polskie: DawidsohnDraengerowa Gusta, Pamiętnik Justyny, Kraków: Wojewódzka Żydowska Komisja Historyczna, 1946.
GrinszpanFrimer Pnina, Jameinu haju haleilot: mizichronotea szel chawera beirgun hajehudi halochem, Tel Awiw: HaKibuc haMeuchad i Beit Lochamej haGetaot, 1984.
Hartman Ziuta, Milochamot ACI (ŻZW) bemered geto Warsza, cz. 2 (hebr.), Merkaz Begin: 2008, https://www.youtube.com/watch?v=dz7PKcRg_4.
Karmi Aharon, Frimer Chaim, Min hadlika hahi – sipuram szel sznei lochamim megeto Warsza, Tel Awiw: HaKibuc haMeuchad i Beit Lochamej haGetaot, 1953.
LazarLitai Chaim, Masada szel Warsza, Tel Awiw: Machon Żabotinski, 1963.
Lubetkin Ciwia, Bijemei kilajon umered, Tel Awiw: HaKibuc haMeuchad, 1979; wyd. polskie: Zagłada i powstanie, tłum. Maria Krych, Warszawa: ŻIH i KiW, 1999.
Najberg Arie, Haacharonim: bekec hamered szel geto Warsza, Merchawia: Sifrijat Po alim, 1958; wyd. polskie: Najberg Leon, Ostatni powstańcy getta, Warszawa: ŻIH, 1993.
Nutkiewicz BenAtar Roma, BenAtar Doron S., Ma szehazman wehaecew hotiru, Jeru szalaim: Jad waSzem, 2013.
Piżyc Kopel, Flint Mira, Haod jewater miszejiwke? Joman umichtawim szel miszpacha migeto Warsza, Jeruszalaim: Jad waSzem, 2013; wyd. polskie: Po wojnie, z pomo cą bożą, już niebawem… Pisma Kopla i Mirki Piżyców o życiu w getcie i okupowanej Warszawie, oprac. i wstęp Barbara Engelking, Havi Dreifuss, tłum. Regina Gro macka, Monika Polit, seria „Biblioteka Świadectw Zagłady”, Warszawa: Stowarzy szenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy współudziale Yad Vashem, 2017.
Putermilch Jaakow, Beesz uwaszeleg: zichronot szel lochem, Tel Awiw: HaKibuc ha
Meuchad i Beit Lochamej haGetaot, 1981.
Ringelblum Emanuel, Joman ureszimot mitkufa hamilchama, Jeruszalaim: Jad wa
Szem, Beit Lochamej haGetaot, 1992; wyd. polskie: Archiwum Ringelbluma. Kon spiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, oprac. Joanna NalewajkoKulikov, Warszawa: ŻIH, 2018.
Rotem Simcha, Uwetochei heawar… bairgun hajehudi halochem, Tel Awiw: HaKibuc haMeuchad i Beit Lochamej haGetaot, 1984.
RufeisenSchüpper Hela, Perida miMila 18: sipura szel ḳaszarit, Tel Awiw: HaKibuc ha
Meuchad i Beit Lochamej haGetaot, 1990; wyd. polskie: Pożegnanie Miłej 18. Wspomnienia łączniczki Żydowskiej Organizacji Bojowej, Kraków: Beseder, 1996.
Słapak Cecylia, Haisza hajehudija beWarsza miseptember 1939 ad rega ze, „Jalkut Mo reszet” 2003, nr 75.
Literatura przedmiotu / Conternt related Literature
Arens Moshe, The Jewish Military Organization (ŻZW) in the Warsaw Ghetto, „Holocaust and Genocide Studies” 2005, t. 19, nr 2.
Beauvoir Simone de, Druga płeć, tłum. Gabriela Mycielska, Maria Leśniewska, wyd. 2, Warszawa: Czarna Owca, 2009.
Blumental Nachman, Kermisz Josef, Hameri wehamered begeto Warsza: sefer misma chim, Jeruszalaim: Jad waSzem, 1965.
Brenner Rachel F., Writing as Resistance: Four Women Confronting the Holocaust: Edith Stein, Simone Weil, Anne Frank, Etty Hillesum, University Park, PA: Pennsylvania State University Press, 1997.
Ciesielska Maria, The Doctors of the Warsaw Ghetto, Boston, MA: Academic Studies Press, 2022.
Dreifuss Havi, Geto Warsza – hasof: april 1942 – juni 1943, Jeruszalaim: Jad waSzem, 2017. Dreifuss Havi, The Leadership of the Jewish Combat Organization during the Warsaw Ghetto Uprising: A Reassessment, „Holocaust and Genocide Studies” 2017, t. 31, nr 1.
Dreifuss Havi, Haszol ala [al pnei] haadama: jomana szel almonit memered Warsza, „Jad waSzem. Kowec Mechkarim” 2009, t. 56, nr 2.
Geva Sharon, El haachot halo jedua, giborot haszoa bachewra haisraelit, Tel Awiw: HaKibuc haMeuchad, 2010.
Gilligan Carol, Concepts of Self and Morality [w:] eadem, In a Different Voice: Psychological Theory and Women’s Development, Cambridge, MA – London: Harvard University Press, 2003.
Gilligan Carol, Innym głosem. Teoria psychologiczna a rozwój kobiet, tłum. Barbara Sze lewa, przedm. Ewa Woydyłło, seria „Seria Krytyki Politycznej” nr 48, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2015.
Gutman Israel, Jehudej Warsza 1939–1943: geto, machteret, mered, Jeruszalaim: Jad wa Szem, 1977; wyd. polskie: Żydzi warszawscy 1939–1943. Getto, podziemie, walka, tłum. Zoja Perelmuter, Warszawa: Rytm i UW, 1993.
Her Story, My Story? Writing about Women and the Holocaust, red. Judith Tydor Baumel Schwartz, Dalia Ofer, Bern: Peter Lang, 2020.
Kaplan Marion, Did Gender Matter during the Holocaust?, „Jewish Social Studies” 2019, t. 24, nr 2.
Kassow Samuel D., Who Will Write Our History? Emanuel Ringelblum, the Warsaw Ghetto, and the Oyneg Shabes Archive, Bloomington, IN: Indiana University Press, 2007; wyd. polskie: Kto napisze naszą historię? Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma, tłum. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz, Warszawa: ŻIH, 2017.
Kermisz Josef, Mered geto Warsza beeinei haojew, Tel Awiw: Am Owed, Jeruszalaim: Jad waSzem, 1966.
Kosior Wojciech, A Tale of Two Sisters: The Image of Eve in Early Rabbinic Literature and Its Influence on the Portrayal of Lilith in the Alphabet of Ben Sira, „Nashim: A Jour nal of Jewish Women’s Studies & Gender Issues” 2018, nr 21.
Ofer Dalia, Gender Issues in Diaries and Testimonies of the Ghetto: The Case of Warsaw [w:] Women in the Holocaust, red. Dalia Ofer, Leonore J. Weitzman, New Haven, CT: Yale University Press, 1998.
Ofer Dalia, Nekudat reuta mibaad lemabati: Cecilia Slapak mesaperet al naszim begeto Warsza, „Jalkut Moreszet” 2003, nr 75, s. 111–130.
Ofer Dalia, Weitzman Leonore. J., Introduction: The Role of Gender in the Holocaust [w:] Women in the Holocaust, red. Dalia Ofer, Leonore J. Weitzman, New Haven, CT: Yale University Press, 1998.
Offer Miriam, White Coats in the Ghetto: Jewish Medicine in Poland during the Holocaust, Jerusalem: Yad Vashem, 2020.
Person Katarzyna, Sexual Violence during the Holocaust: The Case of Forced Prostitution in the Warsaw Ghetto, „Shofar” 2015, t. 33, nr 2.
Szymaniak Karolina, On the Ice Floe: Rachel Auerbach – the Life of a Yiddishist Intellectual in Early Twentieth Century Poland [w:] Catastrophe and Utopia: Jewish Intellec tuals in Central and Eastern Europe in the 1930s and 1940s, red. Ferenc Laczó, Joachim von Puttkamer, Berlin: De Gruyter, 2018.
Tec Nechama, Naszim ugwarim becel haSzoa, Jeruszalaim: Jad waSzem i BenGurion Research Institute for the Study of Israel and Zionism, 2012.
WitkowskaKrych Agnieszka, Anna BraudeHeller, Seen from a Distance, „Nashim: A Jour nal of Jewish Women’s Studies & Gender Issues” 2020, nr 36.
Licencja
Copyright (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
