English
Polish
Underground Poland’s Attitude Towards Blackmailers and Szmalcowniks in Warsaw. A Picture Corrected
Dariusz Libionka
libion@wp.pl Biohistorian, a professor in the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences, head of the Research Department of State Museum in Majdanek. Editor in chief of „Zagłada Żydów. Studia i Materiały/Holocaust Studies and Materials”. Recently he published a.o. Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950 (2014, coedited with Jan Grabowski) and Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki (2017). Co-author of two volume publication Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018).
https://orcid.org/0000-0003-0180-6463
Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 14 (2018), pages: 115-164
Publication date: 2018-12-02
Abstract
This text analyzes how the underground civil and military judiciary (Special Civil Court and Special Military Court) treated the plague of blackmail and denunciations which threatened the Jews hiding in Warsaw during 1942–1944. A broad search query in archives has led to a review of several theses and opinions functioning in the subject literature. It occurred that the Special Civil Court in Warsaw passed the ϐirst sentences on the blackmailers a few months earlier than previously thought, though those sentences were not carried out due to lack of technical possibilities. The critical analysis of the sources also made it possible to disprove the belief that Jan Łakiński was sentenced and liquidated for his contribution to the discovery of the shelter where the creator of Oneg Shabbat, Emanuel Ringelblum, was hiding. The fact that Łakiński was liquidated shortly after was, as it turned out, only a coincidence. The person actually responsible for the discovery of the shelter and Ringelblum’s death was not found and punished by the underground. The author has exceeded his predecessors in terms of the level of detail exhibited in his reconstruction of the functioning of the Special Civil Court in Warsaw, his description of the manner and circumstances of carrying out of all the sentences passed on individuals found guilty of anti-Jewish activity, and his discussion on the issue of the effectiveness of the surveillance of blackmailers carried out by various structures of the Polish underground.
Keywords
occupied Warsaw, counteracting blackmail, Emanuel Ringelblum, Civil Courts Martial, Home Army
References
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych (AAN)
Delegatura Rządu RP na Kraj, 202/II-35, 202/II-37, 202/II-40, 202/II-44, 202/
III-122, 202/XV-2, 202/XV-1-2
Armia Krajowa, 203/III-111, 203/III-112, 203/III-113, 203/III-116, 203/III-137
NSZ. Dowództwo Oddziału II, 207/4, 207/13, 207/35
Społeczny Komitet Antykomunistyczny „Antyk”, 228/3, 228/5-2, 228/7-3
Archiwum Beit Lochamej ha-Getaot (Archiwum Kibucu Bojowników Gett, ABGL)
, 5966, 5987, 6051
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
/8, 0330/108, 0423/3402, 01208/1003/Jacket, 380/8/3, 1558/45,
/60, 1558/95, 1572/1330,
GK 317/247, GK 317/248, GK 317/699–705
MBP 1572/1330
Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego
Wywiad z Izabelą Horodecką, 3 X 2005, http://ahm.1944.pl/Izabela_Horodecka/14
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
, Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady
Archiwum Yad Vashem (AYV)
O.6/82, O.6/83, O.6/86
Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Centralne Archiwum Wojskowe (CAW)
II.44.5, IX.3.22.9, IX.3.29.3
Źródła publikowane, wspomnienia
Arczyński Marek [Ferdynand], Balcerak Wiesław, Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy
Żydom w Polsce 1939–1945, Warszawa: Czytelnik, 1979.
Bartoszewski Władysław, Po obu stronach muru [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia. Lewinówna,wyd. 2 rozsz., Kraków: Znak, 1969.
Chaskielewicz Stefan, Ukrywałem się w Warszawie. Styczeń 1943 – styczeń 1945, Kraków: Znak, 1988.
Hanasz Marian, Sprawa Łakińskiego [w:] Goldmanka. W kręgu szkoły, Warszawa: Sekcja Goldmaniaków przy Stowarzyszeniu Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, 2005.
Iranek-Osmecki Kazimierz, Kto ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939–1945, Warszawa: IPN, 2009.
Jagur Orna [Grodzińska Irena], Bunkier „Krysia”, Łódź: Oϐicyna Biblioϐilów, 1997.
Korboński Stefan, Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po podziemiu z lat 1939–1945, Warszawa: Świat Książki, 2008.
Korboński Stefan, W imieniu Rzeczypospolitej, Warszawa: IPN, 2009 (wyd. 1 1954).
Pro memoria (1941–1944). Raporty Departamentu Informacji Delegatury Rządu RP o zbrodniach na narodzie polskim, wybór i oprac. Janusz Gmitruk i in., Warszawa:
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, 2004/2005.
Ringelblum Emanuel, Kronika getta warszawskiego [w:] Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, red.
Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa: ŻIH, 2018.
Ringelblum Emanuel, Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej. Uwagi i spostrzeżenia. Warszawa: Czytelnik, 1988, s. 95–99.
Rybicki Józef, Notatki szefa warszawskiego Kedywu, Warszawa: WUW, 2001.
Sieroszewski Władysław, Z działalności Wojskowego Sądu Specjalnego Okręgu, a następnie Obszaru warszawskiego AK, „Najnowsze Dzieje Polski” 1964, t. 8.
Sojusznicy Gestapo. Proces Kwasiborskiego i innych, Warszawa: Książka i Wiedza, 1951.
Steinsbergowa Aniela, Widziane z ławy obrończej, przedruk z wydawnictwa Instytut Literacki, Paryż 1977, Lublin: Biblioteka Informatora Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ Solidarność, 1984.
Temkin-Bermanowa Basia, Dziennik z podziemia, wstęp, oprac., przypisy Anka Grupińska, Paweł Szapiro, Warszawa: ŻIH i Twój Styl, 2000
Prasa
„Agencja Prasowa” 1942
„Aneks” 1942
„Biuletyn Informacyjny” 1941–1944
„Biuletyn Informacyjny”, dodatek „Z Frontu Walki Cywilnej” 1943
„Czyn” 1942–1943
„Informacja Bieżąca” 1942
„Kronika Tygodniowa” 1943
„Nowy Dzień” 1943
„Prawda” 1943
„Rzeczpospolita Polska” 1942–1944
„Szaniec” 1943
„Wiadomości Polskie” 1941
„WRN” 1942
Literatura przedmiotu
Bielecki Robert, Kulesza Juliusz, Przeciw konϔidentom i czołgom. Oddział 993/W Kontrwywiadu Komendy Głównej AK „Pięść” w konspiracji i Powstaniu Warszawskim 1944 roku, Warszawa: Radwan-Wano, 1996.
Engelking Barbara, Labirynty i plątaniny. Historia pewnego Sprawiedliwego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2015, nr 11.
Gałęzowski Marek, Przeciw dwóm zaborcom. Polityczna konspiracja piłsudczykowska w kraju w latach 1939–1947, Warszawa: IPN, 2013.
Gondek Leszek, Polska karząca 1939–1945. Polski podziemny wymiar sprawiedliwości w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1998.
Gondek Leszek, W imieniu Rzeczypospolitej. Wymiar sprawiedliwości w Polsce podczas II wojny światowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
Grabowski Jan, „Ja tego Żyda znam!” Szantażowanie Żydów w Warszawie, 1939–1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, 2004.
Grabowski Jan, Tropiąc Emanuela Ringelbluma. Udział polskiej Kriminalpolizei w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
Gutman Yisrael, Krakowski Shmuel, Unequal Victims. Poles and Jews during World War Two, tłum. Ted Gorelick, Witold Jedlicki, New York: Holocaust Library, 1986.
Hempel Adam, Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa: PWN, 1990. Kassow Samuel D., Kto napisze naszą historię? Ostatni rozdział zagłady warszawskiego getta. Ukryte archiwum Emanuela Ringelbluma, tłum. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz, Warszawa: Amber, 2009.
Kedyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty – rok 1943, wybór i oprac. Hanna Rybicka, Warszawa: Wydawnictwo IH PAN, 2006.
Kunert Andrzej Krzysztof, Oskarżony Kazimierz Moczarski, Warszawa: Iskry, 2006.
Kunert Andrzej Krzysztof, Wojskowe Sądownictwo Specjalne ZWZ-AK, „Więź” 1981, nr 2.
Landau Ludwik, Kronika lat wojny i okupacji, Warszawa: PWN, 1962, t. 2.
Laqueur Walter, The Terrible Secret: An investigation into the suppression of information about Hitler’s ‘Final Solution’, London: Weidenfeld and Nicolson, 1980.
Libionka Dariusz, Wokół korespondencji Adolfa Bermana z Henrykiem Wolińskim, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Marat Emil, Wójcik Michał, Ptaki drapieżne. Historia Lucjana „Sępa” Wiśniewskiego likwidatora z Kontrwywiadu AK, Kraków: Znak, 2016.
Marszalec Janusz, Morderstwo na Makowieckich i Widerszalu. Stara sprawa, nowe pytania, nowe wątpliwości, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2006, nr 2.
Marszalec Janusz, Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim, Warszawa: Rytm, 1999.
Pasek Witold, Bolesława Kontryma życie zuchwałe. Biograϔia żołnierza i policjanta 1898–1953, Warszawa: Fronda, 2006.
Paulsson Gunnar S., Stosunki polsko-żydowskie w okupowanej Warszawie (1940–1945) [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa: IPN, 2004.
Paulsson Gunnar S., Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy 1940–1945, tłum.
Elżbieta Olender-Dmowska, Kraków: Znak i Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, 2008.
Prekerowa Teresa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Warszawa: PIW, 1982.
Puławski Adam, Wobec niespotykanego w dziejach mordu. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wielkiej akcji” do powstania w getcie warszawskim, seria „Biblioteka Rocznika Chełmskiego”,
Chełm: Stowarzyszenie Rocznika Chełmskiego, 2018.
Strzembosz Tomasz, Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944, wyd. 2 popr. i rozsz., Warszawa: PIW, 1983.
Strzembosz Tomasz, Rzeczpospolita podziemna. Społeczeństwo polskie a państwo podziemne 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka, 2000.
Szarota Tomasz, Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne, wyd. 4 rozsz., Warszawa: Czytelnik, 2010.
Witkowski Henryk, Kedyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943–1944,
Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1984.
Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. Władysław Bułhak, Warszawa: IPN, 2008.
Żbikowski Andrzej, Antysemityzm, szmalcownictwo, współpraca z Niemcami a stosunki polsko-żydowskie pod okupacja niemiecką [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, Warszawa: IPN, 2006.
License
Copyright (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Other articles by the same auhtor(s)
- Adam Kopciowski, Dariusz Libionka, Notes of a member of the Jewish Combat Organization Command, Hersh Berliński , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 19 (2023)
- Dariusz Libionka, Delivering justice. Investigations and court proceedings against officers of the occupation apparatus and Poles in German service from Kreis Miechow , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 19 (2023)
- Adam Kopciowski, Dariusz Libionka, Testimony of Poale Zion Left activist Pola Elster regarding the situation at the Umschlagplatz and in the transport to Poniatowa in April 1943 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 19 (2023)
- Dariusz Libionka, From the editor , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 19 (2023)
