English
Polish
Polish Bystanders to the Holocaust. Study into Examples from the Scope of Visual Arts – Preliminary Remarks
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 14 (2018), pages: 165-211
Publication date: 2018-12-20
Abstract
This text is devoted to selected visual records produced in the face of the Holocaust by the following artists: Felicjan Szczęsny Kowarski, Krzysztof Henisz, Aleksander Świdwiński, and Mieczysław Wejman. Vast majority of these works of art comes from the war period (1940– 1944), with a few produced immediately after the war (1946–1948). The author analyzes predominantly their referential layer as well as the modes of representation they employ, the dating of speciϐic objects, and the references to their accompanying historical framework. She also reflects on identity, motivations, and the degree of existential, ethical, and artistic engagement of the artists in the face of the Holocaust, which was happening right before their eyes, in their immediate vicinity. The central question Nader directs not only at the artists and their works, but also at the field of art history is one that Jan Tomasz Gross has asked: “What did you do/What was done to help the Jews?” bearing in mind that doing nothing was also an action with consequences. The most important conception developed in this text is the category of the artist – a close observer of the Shoah. Moreover, this question about Polish bystanders also makes her inquire about the foundations of the field of art history as such. The author postulates changing the episteme in the space of the contemporary and modern history of art in Poland as there still has been no response to the challenge posed by works produced in the face of the Holocaust and from the Holocaust.
Keywords
Felicjan Szczęsny Kowarski, Krzysztof Henisz, Aleksander Świdwiński, Mieczysław Wejman, bystander, observer, empathy, modernity, 20th-century art, Holocaust
References
Berthold Margot, Historia teatru, tłum. Danuta Żmij-Zielińska, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980.
Bojarska Katarzyna, Władysław Strzemiński and His Artistic Document of the Holocaust [w:] Memory of the Shoah, red. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna, 2010.
Buck Morss Susan, Solidarność w historii – ludzie i idee, rozmowę przeprowadziła Katarzyna Bojarska, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Czapliński Przemysław, Zagłada jako wyzwanie dla reϔleksji o literaturze, „Teksty Drugie” 2004, nr 5.
Daszewski Władysław, Spadek po Felicjanie Kowarskim, „Kuźnica” 1948, nr 51.
Dąbrowska Maria, Dzienniki 1914–1965, t. 5: 1942–1947, oprac. pod kierunkiem Tadeusza Drewnowskiego, Warszawa: PAN, 2009.
Domańskia Ewa, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Domańskia Ewa, Historia ratownicza, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013.
Felicjan Szczęsny Kowarski 1890–1948. Dzieła z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Galeria ASP 3a, komisarz wystawy: Anna Prugar-Myślik, red. katalogu Dorota Dąbrowska, Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych, 1995, s. XXXVIII.
Grabowski Jan, Biedni Polacy patrzą na warszawskich Żydów i na getto warszawskie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
Gross Jan Tomasz, Sprawcy, oϔiary i inni, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
Gross Jan Tomasz, Upiorna dekada. Eseje o stereotypach na temat Żydów, Polaków, Niemców, komunistów i kolaboracji 1939–1948, Kraków: Austeria, 2007.
Janicka Elżbieta, Mord rytualny z aryjskiego paragrafu: o książce Jana Tomasz Grossa „Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści”, „Kultura i Społeczeństwo” 2008, nr 2.
Janicka Elżbieta, Zamiast negacjonizmu. Topograϔia symboliczna terenu dawnego getta warszawskiego a narracje o Zagładzie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
Jarecka Dorota, Piwowarska Barbara, Erna Rosenstein. „Mogę powtarzać tylko nieświadomie”, Warszawa: Fundacja Galeria Foksal, 2014.
Jaworska Janina, Polska sztuka walcząca 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1985.
Juszkiewicz Piotr, Cień modernizmu, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
Kowalczyk Izabela, Podróż do przeszłości. Interpretacje najnowszej historii w polskiej sztuce krytycznej, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica, 2010.
Kowalczyk Izabela, referat “Sztuka obozowa jako terra incognita polskiej historii sztuki”,
IV seminarium w Dłużewie “Przeoczenia, przemilczenia, uproszczenia. Ku krytycznej lekturze tekstów z obszaru historii sztuki polskiej”, luty 2017.
LaCapra Dominick, Writing History, Writing Trauma, Baltimore–London: The Johns Hopkins University Press, 2001.
Lachowski Marcin, Nowocześni po katastroϔie. Sztuka w Polsce w latach 1945–1960, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
Leociak Jacek, Uszkodzone fotograϔie (z)Zagłady [w:] Doświadczenie graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2009.
Machlejd Krystyna, Saga ulrichowsko-machlejdowska, Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2006.
Madeyski Jerzy, Mieczysław Wejman, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1969.
Markowska Anna, Dwa przełomy. Sztuka po 1955 i po 1989 roku, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
Nader Luiza, Afektywna historia sztuki, „Teksty Drugie” 2014, nr 1.
Nader Luiza, Kim jest Kain? „Moim przyjaciołom Żydom” Władysława Strzemińskiego jako protest wobec pogromowej atmosfery w powojennej Polsce, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Nader Luiza, referat „Wojna Strzemińskiego” wygłoszony w Dłużewie 13–14 II 2016.
Nałkowska Zoϐia, Dzienniki 1939–1944, red. Hanna Kirchner, Warszawa: Czytelnik, 1996.
Pietrasik Agata, Żałoba nie przystoi Elektrze. O (nie)pamięci wojny w dziele Felicjana
Szczęsnego Kowarskiego, „Rocznik Muzeum Narodowego” 2014, nr 3.
Piotrowski Piotr, Sztuka według polityki. Od Melancholii do Pasji, Kraków: Universitas, 2007.
Piotrowski Piotr, Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki polskiej po 1945 roku, Poznań: Rebis, 1999.
Sendyka Roma, Od obserwatorów do gapiów. Kategoria bystanders i analiza wizualna, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Silverman Kaja, The Threshold of the Visible World, New York–London: Routledge, 1996.
Słodkowski Piotr, Reparacyjne strategie przetrwania. Losy i wojenne prace Henryka Strenga/ Marka Włodarskiego, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Sztuka polska wobec Holokaustu, red. Maria Budkowska, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2013.
Tarnowska Magdalena, Artyści żydowscy w Warszawie 1939–1945, Warszawa: DiG, 2015.
Teresa Żarnowerówna (1897–1949). Artystka końca utopii, red. Andrzej Turowski, Milada Ślizińska, Łódź: Muzeum Sztuki, 2014.
Tokarska-Bakir Joanna, Mobilis in mobili czyli jak są zrobione legendy o krwi [w:] Honor, Bóg, Ojczyzna, kier. nauk. Maria Janion, red.: Monika Rudaś-Grodzka, Warszawa: Fundacja Odnawiania Znaczeń i Dom Spotkań z Historią, 2009.
Turowski Andrzej, Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej, Kraków: Universitas, 2000.
Włodarczyk Edmund, Z dziejów Żydów skierniewickich, Skierniewice: Sigma, 2012.
Wyka Kazimierz, Humanizm Kowarskiego, „Przegląd Artystyczny” 1949, nr 5/6.
Zaraz po wojnie, red. Joanna Kordjak, Agnieszka Szewczyk, Warszawa: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, 2015.
Zientara Maria, Krakowscy artyści i ich sztuka w latach 1939–1945, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2013.
Strony internetowe
Bartoszewicz Dariusz, Zniszczyli ceramikę w Merkurym. Łzy i wspomnienia na Żoliborzu,
Biogramy Aleksandra Świdwińskiego, http://www.muzeumkarykatury.pl/joomla/
index.php?option=com_content&view=article&id=575:aleksander-widwiski&-
catid=396, http://www.ϐilmpolski.pl/fp/index.php?osoba=11114306
Bojarska Katarzyna, Obecność Zagłady w twórczości polskich artystów, https://culture.
pl/pl/artykul/obecnosc-zaglady-w-tworczosci-polskich-artystow
http://www.przegladpiaseczynski.pl/spoleczenstwo/wspomnienia-o-wojciechu-fangorze
Kowalczyk Izabela, Zwichnięta historia sztuki – o pominięciach problematyki żydowskiej w badaniach sztuki polskiej po 1945 roku, opposite.uni.wroc.pl/2010/artykuly_2010/6_Kowalczyk.pdf
Nader Luiza, Sticky spot of crime. Rethinking art history in Poland (2015), http://ehri-project.eu/sticky-spot-crime-rethinking-art-history-poland
Sendyka Roma, Holocaust by Bullets. Expanding the ϔield of Holocaust Art, https://ehri-project.eu/holocaust-bullets
USC Shoah Foundation, Relacja Benjamina Meeda, materiały dostępne z przekładem na język polski, https://www.youtube.com/watch?v=Ye4UXKPOHI4
License
Copyright (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Other articles by the same auhtor(s)
- Luiza Nader, Kitsch Affective Remembrance. Władysław Strzemiński’s “To My Jewish Friends” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 8 (2012)
