Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Ogłoszenia

ONLINE FIRST 20. - numer rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2024-12-17

Oddajemy do rąk czytelników w formule ONLINE FIRST - w otwartym dostępie 20. JUBILEUSZOWY numer naszego rocznika na rok 2024. Miłośników kontaktu z papierem uspokajamy - pismo jest juz na rolach drukarskich. Dostępne będzie już wkrótce ... Wiodącą tematyką tego numeru jest spotkanie psychologii z historią. Michał Bilewicz i Karolina Marcinkowska opisują ewolucję rozumienia zachowań ofiar, sprawców i świadków w psychologii społecznej. France Grenaudier-Klijn analizuje źródła pisarstwa Anny Langfus, a Stanley S. Seidner bada okupacyjne traumy Dawida Wdowińskiego. Katarzyna Prot-Klinger i Krzysztof Szwajca podejmują temat terapii ocalałych. W numerze znalazła się również analiza postaw Piusa XII oraz dyplomacji watykańskiej wobec informacji o eksterminacji Żydów w latach 1942-1943, autorstwa Moniki Stolarczyk-Bilardie.

Od Redakcji

Latem 2004 r. podczas niezobowiązującej rozmowy pojawił się pomysł wydawania przez powołane właśnie do życia Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN interdyscyplinarnego czasopisma naukowego. Chodziło o stworzenie miejsca do prezentacji wyników intensywnie rozwijających się badań, prowadzenia dyskusji i wymiany poglądów. Mieliśmy ambicję wyjścia poza odziedziczone po PRL schematy i ograniczenia, poszukiwania nowych obszarów tematycznych i nowatorskich metod. Nie bez znaczenia była też potrzeba zorganizowania platformy integracji dla badaczy Zagłady. Nie mieliśmy jednak żadnego doświadczenia w pracach redakcyjnych ani funduszy koniecznych do realizacji takiego przedsięwzięcia. Mimo to udało nam się pozyskać życzliwość dyrekcji IFiS oraz niewielkie dotacje.Pierwszy numer, wydany pod koniec 2005 r., liczył 363 strony, a jego tematem przewodnim były stosunki polsko-żydowskie w okresie okupacji niemieckiej. Wśród studiów znalazły się zarówno podsumowania piśmiennictwa naukowego w obszarze historii, socjologii i literaturoznawstwa, jak i prezentacje najnowszych ustaleń. Osobne działy przeznaczono na publikację materiałów źródłowych, case studies, fragmentów większych całości i przyczynków, omówienia światowego piśmiennictwa naukowego oraz recenzje. Novum w wypadku tego rodzaju wydawnictw była chęć publikowania esejów i subiektywnych wypowiedzi. Ten zasadniczy podział zawartości tomu na „Studia”, „Materiały”,

„Z warsztatów badawczych”, „Punkty widzenia”, „Omówienia” i „Recenzje” pozostał bez zmian. Już w drugim numerze pojawiły się nowe rubryki: „Sylwetki”, do których trafiały teksty biograficzne, a przede wszystkim artykuły na temat dróg życiowych i dorobku historyków Zagłady, oraz „Curiosa”, zawierające analizy i komentarze do wszelkiego typu nadużyć w nauce i działalności edukacyjnej. Pierwszy tekst na ten temat dotyczył… sytuacji w Norwegii, kolejne już konsekwentnie tego, co działo się w Polsce. A działo się wiele.

Każdy numer był planowany jako tematyczny. Podejmowaliśmy m.in. problematykę kolaboracji, pomocy i ratowania, postaw duchowieństwa katolickiego i polskiej konspiracji wobec Zagłady, powojennych rozliczeń, zajmowaliśmy się niestosownością i kiczem, krytyką źródeł, historiografią, historią porównawczą,postawami i losami religijnych Żydów, ucieczkami przed Zagładą. Każdorazowo publikowaliśmy teksty w tych obszarach ważkie, a przynajmniej poszerzające pole dyskusji. Pojawiały się też bloki rocznicowe: rozpoczęcia akcji „Reinhardt”, likwidacji getta łódzkiego, Marca 1968 czy wreszcie powstania w getcie warszawskim. Tam również priorytetem była prezentacja nowych interpretacji i nieznanych materiałów źródłowych. Takie podejście wymuszało określoną strategię redakcyjną. Zawartość pierwszego numeru siłą rzeczy wypełnili głównie członkowie i członkinie Centrum, jego współpracownicy i współpracowniczki oraz zaprzyjaźnieni badacze i badaczki. Później także nie stroniliśmy od publikowania tekstów autorstwa osób z redakcji. Często pisaliśmy artykuły o tym, o czym sami chcielibyśmy przeczytać. Część tekstów była każdorazowo zamawiana u polskich i zagranicznych badaczy zajmujących się główną problematyką danego numeru. Całości dopełniały artykuły nadsyłane, od pewnego momentu w odpowiedzi na wydawane przez redakcję ogłoszenia „call for articles”. W niektórych przypadkach decydowaliśmy się na zamieszczenie tłumaczeń ważnych naszym zdaniem tekstów publikowanych w innych pismach, w celu przybliżenia ich polskiemu odbiorcy.

Objętość pisma się rozrastała. Największy był dwutomowy numer 10, liczący ponad tysiąc stron. Wydaliśmy również cztery tomy anglojęzyczne, na które składały się wybrane teksty polskich autorów (ostatni w 2017 r.). W ciągu dwudziestu lat istnienia nasz rocznik stał się, w naszym przynajmniej przekonaniu, znaczącym i rozpoznawalnym wydawnictwem naukowym.

We wstępie po pierwszego numeru pisaliśmy z optymizmem, że po wygaśnięciu debaty o zbrodni w Jedwabnem odchodzi w przeszłość „ciążąca nad naszym życiem naukowym doktryna podporządkowania badań naukowych bieżącej polityce państwa i oczekiwanie od badaczy «dawania odporu» rzeczywistym czy wyimaginowanym – w świadomości takich czy innych decydentów – zagrożeniom”. W pierwszych latach pracy do bieżącego kontekstu politycznego nawiązywaliśmy rzadko. W 2012 r. ze smutkiem odnotowaliśmy fasadowość obchodów 70. rocznicy rozpoczęcia masowej eksterminacji Żydów polskich i zainicjowanie na forum międzynarodowym ofensywy propagandowej ze strony czynników politycznych. W 2014 r. mieliśmy jeszcze nadzieję na odwrócenie tych tendencji. Pisaliśmy: „pomimo profesjonalizacji procedur naukowych i przyrostu wiedzy w dyskursie publicznym dominuje albo egzaltacja […], albo skłonność do upraszczania i instrumentalizowania problematyki Zagłady, niewiele różniąca się, niezależnie od intencji przyświecających ich rzecznikom, od praktyk wypracowanych w PRL. Miejmy nadzieję, że za dziesięć lat, kiedy będziemy podsumowywać kolejne roczniki pisma, sytuacja ta będzie wyglądać inaczej”. Myliliśmy się. W kolejnych latach w artykułach wstępnych odnotowywaliśmy naruszenia, ingerencje, utrudnienia w realizacji badań naukowych, ataki na naukowców, w tym członków redakcji, czystki w instytucjach kulturalnych i naukowych.

Klimat polityczny nie pozostawał bez wpływu na funkcjonowanie pisma. Od 2018 r. wydawaliśmy je bez wsparcia ze strony Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w którym aplikowaliśmy do programów obejmujących dotacje dla czasopism (otrzymywaliśmy je niekiedy dopiero po odwołaniach). Uzyskaliśmy jedynie, jak większość redakcji, grant Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na modernizację strony internetowej (2019–2020). Równocześnie jednak MNiSW, dokładnie w piętnastolecie istnienia czasopisma, przyznało mu najniższą z możliwych ocenę (20 punktów), co wywarło negatywny wpływ na liczbę artykułów nadsyłanych przez polskich uczonych. Poprzedni, 19, numer został wydany wyłącznie ze środków własnych i prywatnych darowizn. Również oddawany do rąk Czytelnika numer 20 ukazuje się bez jakichkolwiek państwowych subwencji, a co gorsza, bez oczekiwanej przez nas korekty punktacji ze strony obecnego MNiSW, choć w wypadku innych czasopism to nastąpiło. Jest to tym bardziej przykre, że dwukrotnie zwracaliśmy się do ministerstwa z prośbą o przyjrzenie się sytuacji. Być może planowane regulacje prawne wprowadzą pozytywne zmiany pod tym względem.

W tych okolicznościach szczególne słowa podziękowania należą się polskim badaczkom i badaczom, którzy decydowali się na publikowanie w naszym roczniku wbrew własnym interesom w kontekście wymogów narzuconej formuły parametryzacji.

Redakcja pragnie podziękować dyrekcji IFiS PAN z prof. dr. hab. Andrzejem Rychardem na czele, a także instytucjom, dzięki którym przez te lata rocznik mógł się ukazywać. Są to (w kolejności chronologicznej): The Force for International Cooperation on Holocaust Education and Research, The Fund for Support of Jewish Institutions or Projects outside Norway, The Rothschild Foundation Europe, Fundacja „Miejsce Pamięci”, Narodowe Centrum Kultury, Conference on Jewish Material Claims Against Germany, Fundacja PZU, Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny, North American Council for the Legacy of Polish Jews, Taube Philanthropies, Fundacja Agory. Podziękowania składamy również osobom prywatnym: Stefanowi A. Carterowi, Arturowi Franczakowi, Izabeli Grocholski, Irene Kronhill Pletka, Wiktorowi Markowiczowi, Michałowi Rusieckiemu, Jerzemu Starczewskiemu oraz tym, którzy zdecydowali się pozostać anonimowi.

W Radzie Programowej od początku zasiadali wybitni uczeni, badacze Zagłady, ludzie zasłużeni dla upamiętniania jej ofiar i śladów życia społeczności żydowskiej nie tylko na ziemiach polskich. Ze smutkiem pożegnaliśmy Israela Gutmana (2013), Feliksa Tycha (2015), Jerzego Tomaszewskiego (2016), Jana Jagielskiego (2021), a w zeszłym roku Nechamę Tec, Michała Głowińskiego i Pawła Śpiewaka. Ich miejsce zajęli wybitni badacze i badaczki z kraju i zagranicy.

Nieuniknione będą zmiany. Pięć lat temu z powodu pogłębiających się rozbieżności rozstał się z redakcją Jan Grabowski. Od następnego roku w kolegium redakcyjnym pojawią się nowe osoby. Kolejny, piąty już, numer anglojęzyczny ukaże się w pierwszym kwartale 2025 r., ale tylko w wersji elektronicznej. Uznaliśmy wydawanie wersji drukowanej, nawet w niewielkim nakładzie, za bezcelowe. W taki sam sposób upowszechniane będą kolejne wybory najważniejszych artykułów z oryginalnej edycji. Niektóre teksty będziemy się starali publikować równocześnie na stronie pisma w wersji anglojęzycznej. Po odsunięciu Prawa i Sprawiedliwości od władzy mającej destrukcyjny wpływ na jakość życia naukowego, zwłaszcza w obszarze historii najnowszej, zmieni się też sposób funkcjonowania pisma. Na pewno przez pewien czas pracować będziemy pod mniejszą presją.

* * *

Bieżący numer rocznika jest poświęcony kontekstowi psychologicznemu (Zagłada i psychologia). O spotkaniu historii z psychologią piszą Michał Bilewicz i Karolina Marcinkowska, którzy przedstawiają, jak w psychologii społecznej zmieniało się rozumienie zachowania ofiar, sprawców i świadków. Na początku był słynny eksperyment Stanleya Milgrama o posłuszeństwie, potem pojawiły się wyjaśnienia osobowościowe oraz ideologiczne, obecnie zaś większy nacisk kładzie się na badanie zachowań bystanderów, motywacji ideologicznej i instrumentalnej oraz antysemickich teorii spiskowych.

Jedną z oczywistych emocji towarzyszących doświadczeniu Zagłady jest gniew. Pisze o nim France Grenaudier-Klijn, analizując pisarstwo Anny Langfus. Autorka spogląda na gniew w perspektywie etycznej, pokazuje, jak to uczucie pozwala pisarce zachować tożsamość. W książkach Langfus znajduje także przekonujące dowody na to, że „milczenie ocalałych” było w rzeczywistości brakiem gotowości świata do słuchania o Zagładzie. W 2014 r. pisaliśmy o zagadnieniu snów w kontekście ich wartości jako źródła do badań. W tym numerze Anne-Christin Klotz i Jasmin Spiegel z Uniwersytetu Hebrajskiego analizują sny w kontekście psychoanalitycznym. Punktem wyjścia są trzy dzienniki pisane w czasie wojny, w których odnajdują nie tylko koszmary pourazowe, odwzorowujące prześladowania i przemoc, lecz także sekwencje przypominające sny na jawie i tworzące azyle psychiczne. Emocje towarzyszyły ofiarom Zagłady nie tylko w snach; tym, które pojawiały się w czasie składania relacji na temat własnych przeżyć, artykuł poświęciła Victoria Van Orden Martínez. Jest w nim mowa o bardzo wczesnych relacjach, składanych w latach 1945–1946 w Szwecji. Spisywali je byli więźniowie obozów koncentracyjnych, w czasie wywiadów dochodziło więc do zrozumiałych interakcji. Dzięki temu emocje stały się integralną częścią tego ciekawego zbioru świadectw, obecnie zaś są istotnym elementem wiedzy o doświadczeniu Zagłady.

Trudne emocje ocalałych mogły przerodzić się dla części z nich w źródło problemów wymagających pomocy terapeutycznej. W Polsce terapię ocalałych zapoczątkowała trzydzieści lat temu prof. Maria Orwid, a kontynuują ją m.in. Katarzyna Prot-Klinger i Krzysztof Szwajca. W swoim artykule opisują oni specyfikę grupy ocalałych w Polsce, jej wyjątkowe problemy oraz zmiany, jakie w niej zaszły w ciągu tych trzydziestu lat. Autorzy koncentrują się na jednym z problemów ocalałych – ich ambiwalentnych i trudnych relacjach z Polakami, którzy w czasie wojny z jednej strony im zagrażali, a z drugiej – pomagali ratować życie.

Na szczególną uwagę zasługuje otwierająca ten blok analiza osobowości i losów przypisującego sobie kierowniczą rolę w strukturach konspiracyjnych utworzonych przez syjonistów rewizjonistów (Żydowski Związek Wojskowy) w getcie warszawskim Dawida Wdowińskiego, z zawodu psychiatry, przeprowadzona przez przygotowującego jego biografię psychologa i historyka Stanleya S. Seidnera. Według niego nie wystarczy wykazać nieścisłości i wymysły w powojennych wypowiedziach i publikacjach wspomnieniowych Wdowińskiego. Trzeba też wziąć pod uwagę wpływ okupacyjnej traumy będącej skutkiem pobytu w getcie i niemieckich obozach.

Z tematyką psychologiczną wiąże się również wnikliwe studium Jana Olaszka (zamykające dział „Studia”) na temat niełatwego do zrekonstruowania epizodu kilkumiesięcznej służby Romana Zimanda w formowanej w ZSRS Armii Polskiej. Autor, przedstawiając ten przypadek w szerszej perspektywie, zadaje pytanie o prawomocność doszukiwania się w tym gorzkim doświadczeniu zasadniczego wpływu na powojenne wybory bohatera jego tekstu, przede wszystkim zaś gorliwy akces do komunizmu.

Blisko tematów psychologicznych są także dwa artykuły z działu „Punkty widzenia”. Andrzej Leder pisze o psychologicznym mechanizmie zaprzeczenia, który pozwala nam ulegać złudzeniu, że przemoc można ograniczyć. Tymczasem, jak argumentuje, przemoc, której doświadczają inni, dotyczy nas wszystkich. Doświadczenie pamięci przemocy jest jedną z konstytutywnych cech współczesnego Polaka, o czym pisze Marcin Kula w obszernym eseju na kanwie książki Michała Bilewicza Traumaland. Polacy w cieniu przeszłości.

Spośród pozostałych tekstów zwracamy uwagę na trzy publikacje składające się na niewielki blok o tematyce kościelnej. Wszystkie one powstały na podstawie materiałów znajdujących się w trudno dostępnych archiwach kościelnych. Dział „Studia” rozpoczyna artykuł Moniki Stolarczyk-Bilardie, powstały po kwerendzie przeprowadzonej w otwartym od niedawna dla badaczy archiwum watykańskim zawierającym źródła z czasów drugiej wojny światowej. Autorka analizuje sposoby przekazywania wiadomości o sytuacji Żydów w okupowanej Polsce oraz na temat Zagłady i ich odbiór przez najbliższe otoczenie Piusa XII. Odnalezione przez nią dokumenty dowodzą niezbicie, że czynniki watykańskie były obszernie informowane o tym przez wykorzystywanych w charakterze kurierów Włochów. Niezmiernie ciekawe są również sprawozdania z ich spotkań z członkami polskiej hierarchii kościelnej, krakowskim arcybiskupem Adamem Sapiehą, pozwalające rozwiać żywione przez niektórych wątpliwości co do postrzegania przez niego Zagłady, a także przebywającym w Warszawie biskupem Stanisławem Adamskim, dzięki któremu do Watykanu bardzo szybko dotarła ulotka „Protest” Zofii Kossak. Ten fascynujący artykuł odsłania wiele nieznanych faktów oraz ostatecznie rozstrzyga większość pozostających w sferze domniemań kwestii podnoszonych też na łamach naszego rocznika. Unikatowym dokumentem epoki, a zarazem doskonałym źródłem do poznania sposobu myślenia hierarchii kościelnej jest otwierające rubrykę „Materiały” powstałe jesienią 1942 r. opracowanie na temat niemieckiego terroru autorstwa administratora diecezji lubelskiej ks. prof. Józefa Kruszyńskiego, będące pierwszym publikowanym fragmentem jego bogatej spuścizny przechowywanej w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Ten cykl tematyczny dopełniają zamieszczone w sekcji „Z warsztatów badawczych” rozważania Bożeny Szaynok o wiedzy kręgów kościelnych na temat pomagania Żydom i jej wykorzystywaniu w kontekście niedawnej beatyfikacji rodziny Ulmów z Markowej.

W sekcji „Materiały” wyróżniają się fragmenty opracowań autorstwa Emanuela Ringelbluma powstałych pod koniec 1943 r. w odpowiedzi na ankietę środowisk żydowskich w Londynie przesłaną drogą kurierską do okupowanej Polski, przygotowane do druku przez znawczynie tematu Aleksandrę Bańkowską i Marię Ferenc. Zamieszczamy też niepublikowany dotąd dziennik pisany przez Żyda ukrywającego się na Starym Mieście w dniach powstania warszawskiego.

W obszernym w tym numerze dziale „Z warsztatów badawczych” znalazło się siedem tekstów. Dwa z nich dotyczą różnych aspektów mechanizmu akcji „Reinhardt” (Kolei Wschodniej przewożącej Żydów do obozów zagłady i odpowiedzialności jej dyrektora oraz jednego z obozów zbiorczych na terenie okręgu Białystok stanowiącego etap przed deportacją do Treblinki). Dwa kolejne są poświęcone postawom i zachowaniom Polaków wobec ofiar eksterminacji na Lubelszczyźnie w świetle materiałów niemieckich oraz próbie postawienia w stan oskarżenia urzędnika wprzęgniętego w machinę zagłady w getcie łódzkim.

W dziale „Upamiętnienia Zagłady” Zofia Wóycicka pochyla się z krytycznym namysłem nad muzeami i miejscami pamięci Zagłady, a Nawojka Cieślińska-Lobkowicz recenzuje ekspozycję nowo otwartego Muzeum Holokaustu w Amsterdamie.

Żegnamy przyjaciela i wiernego czytelnika naszego pisma Aleksa Dancyga, uprowadzonego i po kilku miesiącach zamordowanego przez terrorystów z Hamasu.

Na etapie składania tekstu do druku dotarła do nas wiadomość o śmierci Yehudy Bauera, jednego z najwybitniejszych i najbardziej szanowanych badaczy Zagłady. W przyszłorocznym numerze zamieścimy omówienie jego dorobku.

Dariusz Libionka, Barbara Engelking

ZAPOWIEDŹ 20. - jubileuszowego numer rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2024-11-21

Trwają ostatnie prace nad najnowszym, jubileuszowym, 20. numerem rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały", który tradycyjnie ukaże się w ostatnich dniach roku. Już teraz chcemy jednak uchylić Państwu rąbka tajemnicy, zdradzając spis treści.

In memoriam

Aleks Dancyg [Robert Szuchta]

Studia

Monika Stolarczyk-Bilardie, „Skoro Stolica Apostolska w 1942 wiedziała o tych wszystkich rzeczach, to dlaczego nie wykrzyczała [tego] światu?” Watykan wobec Zagłady: informacje z okupowanej Polski i ich odbiór za Spiżową Bramą, 1941–1943

Aleksandra Bańkowska, Między odpowiedzialnością a bezsilnością, ofiarnością a pokusą. Pracownicy opieki społecznej w getcie warszawskim wobec podopiecznych i petentów

Justyna Kowalska-Leder, Trzy modele zaufania wobec nie-Żydów po aryjskiej stronie

Jan Olaszek, Żydzi i armia Andersa. Przypadek Romana Zimanda

Zagłada i psychologia

Stanley S. Seidner, W cieniu historii i patologii. Dylemat Dawida Wdowińskiego

Michał Bilewicz, Karolina Marcinkowska, Społeczna psychologia Holokaustu: od naiwnego sytuacjonizmu do zrozumienia roli ideologii

France Grenaudier-Klijn, Gniew jako opór, gniew jako jaźń w Le Sel et le Soufre oraz Les Bagages de Sable Anny Langfus

Anne-Christin Klotz, Jasmin Spiegel, „To nie jest czas, by śnić?” Eksploracyjna lektura psychoanalityczno-historyczna wybranych snów na podstawie pamiętników ofiar Holokaustu w okupowanej Polsce (1939–1945)

Victoria Van Orden Martinez, Emocje jako świadectwo. Aspekt psychologiczny składania przez ocalałych relacji przed komisją historyczną tuż po wojnie

Katarzyna Prot-Klinger, Krzysztof Szwajca, Psychoterapia ocalałych z Holokaustu w Polsce po trzydziestu latach

Materiały

Ks. Józef Kruszyński, O niemieckim terrorze wobec Żydów i Polaków w 1942 r. [oprac. Dariusz Libionka]

„Czy może być jakieś odszkodowanie moralne za zatarcie wszelkich śladów tysiącletniego istnienia Żydów w Polsce?” Nieznane pisma Emanuela Ringelbluma z 1943 r. [oprac. Aleksandra Bańkowska, Maria Ferenc]

Dziennik Pinkusa Blumenfelda [oprac. Barbara Engelking]

„Przygody niebezpieczne i męczarnie”. Relacje dwóch kobiet o tym, jak przeżyły Zagładę na terenie powiatu biłgorajskiego dystryktu lubelskiego [oprac. Alina Skibińska]

„Życie moje zacznie się od tego dnia, kiedy pisma od was otrzymam”. Korespondencja Żydów ocalałych z Zagłady na terenie ZSRR i poszukujących swoich bliskich w Polsce (1944–1945) [oprac. Karolina Ożóg]

Punkty widzenia

Anna Wylegała, Niezauważony potencjał? Historia mówiona w polskich badaniach nad Zagładą

Andrzej Leder, Nie da się ograniczyć przemocy

Marcin Kula, Na defiladę – czy na psychoterapię? Michał Bilewicz, Traumaland. Polacy w cieniu przeszłości

Z warsztatów badawczych

Marcin Przegiętka, Co o Zagładzie wiedział Adolf Gerteis, prezes Kolei Wschodniej?

Stefan Michał Marcinkiewicz, Sammellager Bogusze (2 listopada 1942 – 3 stycznia 1943) jako przykład przejściowego obozu zbiorczego podczas akcji „Reinhardt” w okręgu białostockim

Jakub Chmielewski, Postawy Polaków wobec Żydów w świetle okupacyjnych dokumentów na przykładzie dystryktu lubelskiego w latach 1941–1944

Monika Polit, „O tym mógłby powiedzieć zastępca Starszego Gminy Żydowskiej Jakubowicz”. Postępowanie sądowe wobec Arona „Arka” Jakubowicza

Agnieszka Kajczyk, Iwona Kurz, „Obraz typowy”. Album Zagłada Żydostwa Polskiego (1945)

Klara Jackl, „Czy to ja…” Pamiętnik obrazkowy Henryka Becka z czasu wojny i Zagłady

Bożena Szaynok, Opowieść Kościoła o ratowaniu Żydów (1944–1987)

Upamiętnienia Zagłady

Zofia Wóycicka, W poszukiwaniu nowych sposobów na wyrażenie tego, co trudne do pojęcia. Muzea i miejsca pamięci poświęcone Zagładzie w XXI w.

Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Nowe Muzeum Holokaustu w Amsterdamie

Omówienia

Marta Tomczok, Literatura polska wobec Zagłady 2000–2024. Bilans subiektywny

Eleonora Bergman, Archiwum Ringelbluma w 36 tomach – refleksje

Recenzje

Natalia Judzińska, Lewa strona sali wykładowej. O instytucjonalizacji getta ławkowego w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie [Zofia Trębacz]

Historia rodzinna z Izbicy: Michał Rzeźnik, Piotr Rzeźnik – zdrajca z Izbicy [Anna Bikont]

Avinoam J. Patt, The Jewish Heroes of Warsaw: The Afterlife of the Revolt [Tom Navon]

Agnieszka Wierzcholska, Wspomnienia i kamienie. Życie i śmierć polsko-żydowskiego miasta Tarnów 1918–1956 [Karolina Panz]

Joanna Sliwa, Jewish Childhood in Kraków: A Microhistory of the Holocaust [Martyna Grądzka-Rejak]

„To nie monografia, a raczej popularnonaukowe opracowanie z rygorem warsztatu, podstawy źródłowej, stanu badań”: Ryszard Kotarba, Żydzi Krakowa w dobie zagłady (ZAL/KL Plaszow) [Jacek Chrobaczyński]

Andrew Kornbluth, The August Trials: The Holocaust and Postwar Justice in Poland [Justyna Koszarska-Szulc]

Dieter Schenk, Witold Kulesza, Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty [Andrzej Grzegorczyk]

Magdalena Hułas (red.), współpraca Piotr Długołęcki, Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1942 [Adam Puławski]

Yorai Linenberg, Jewish Soldiers in Nazi Captivity: American and British Prisoners of War during the Second World War [Agnieszka Haska]

Krzysztof Rybak, Obrazowanie Zagłady. Narracje holokaustowe w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży [Katarzyna Tałuć]

Jennifer V. Evans, Erica Fagen, Meghan Lundrigan, Holocaust Memory in the Digital Mediascape [Agnieszka Haska]

Robert Szuchta, Piotr Trojański, Holokaust. (Nie)odrobiona lekcja historii [Mirosław Skrzypczyk]

Call for Articles: Call for Articles - ROK 2025: zaproszenie do nadsyłania propozycji artykułów. Numer 21 będzie poświęcony zagadnieniu ZAGŁADY i WSPÓŁCZESNOŚĆ

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2024-10-23

ROK 2025

Zagłada i współczesność

Tematem przewodnim 21 numeru rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” będą szeroko rozumiane powiązania naukowej refleksji nad Zagładą ze współczesnością. Interesuje nas ta problematyka w trojaki sposób.

Po pierwsze, na ile era cyfryzacji ma wpływ na prowadzenie badań: jakiego rodzaju przekazy mogą zostać poddane bardziej gruntownym niż dotąd analizom i na ile ich dostępność zmienia/uzupełnia istniejący obraz przeszłości. Co digitalizacja coraz większej liczby rozsianych w archiwach i bibliotekach źródeł i lepszy dostęp do relacji, zeznań i wywiadów zmienia w „epoce bez świadków”? Jakie otwierają się w związku z tym perspektywy badawcze?

Drugim interesującym nas wymiarem współczesności są bieżące wydarzenia polityczne: na ile kryzys uchodźczy, wojna w Ukrainie, a zwłaszcza terrorystyczny atak Hamasu z 7 października 2023 r. na Izrael i jego obywateli, pochłaniająca tysiące cywilnych ofiar izraelska interwencja wojskowa w Gazie, mają wpływ na badania naukowe, edukację i dyskurs publiczny w kontekście pamięci o Zagładzie w Europie i USA.

Po trzecie, dyskusji i podsumowania wymaga sytuacja w obszarze badań nad Zagładą (oraz szerzej II wojny światowej) i edukacji po ośmioletnim okresie rządów populistów i nacjonalistów w Polsce. Jaki wpływ miały działania przejętych lub nowo utworzonych przez władze instytucji państwowych podległych im mediów, sposób finansowania i promowania niektórych obszarów tematycznych, a z drugiej strony zastraszanie środowisk akademickich? Jakie są/będą krótko- i długofalowe skutki tego dziedzictwa? Jakie mechanizmy i rozwiązania mogą zapobiec produkcji i rozpowszechnianiu nacjonalistycznych narracji w obszarze nauki i edukacji?

Zapraszamy do nadsyłania propozycji artykułów wokół następujących tematów:

Cyfryzacja: nowe metody analizy źródeł w badaniach nad Zagładą
„Nowe” źródła, nowe pytania, nowe obszary badawcze
„Era bez świadków” – wyzwania i możliwości
Holokaust w cieniu walki z terroryzmem i interwencji wojskowej w Gazie
Polityka a badania nad Zagładą w Europie i USA
Skutki nacjonalistycznej polityki historycznej w Polsce w odniesieniu do drugiej wojny światowej w obszarze badań naukowych i edukacji
Przypadki nadużyć i instrumentalizowania Zagłady

Zapraszamy także do zgłaszania własnych propozycji i sugestii.

Kalendarz i procedura przyjmowania tekstów

31 listopada 2024 r. – ostateczny termin nadsyłania propozycji artykułu zawierającego:

konspekt artykułu, na który się składają: tytuł, główne tezy, metodologia, źródła; objętość do 1800 znaków,
krótka nota o autorze zawierająca informacje o karierze akademickiej, bieżącej afiliacji, zainteresowaniach i dokonaniach badawczych, wykaz najważniejszych publikacji.

Propozycję artykułu należy przesyłać mailowo na adres redakcji: justyna.majewska@holocaustresearch.pl

10 grudnia 2024 r. – termin ostatecznej decyzji Redakcji o przyjęciu propozycji i zamawiania tekstów

30 kwietnia 2025 r. – nieprzekraczalny termin nadsyłania tekstów poprzez system czasopisma -
https://zagladazydow.pl/index.php/zz/about/submissions

Procedury recenzowania, którymi posługuje się Redakcja pisma „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, są opisane na stronie internetowej rocznika, zgodne z wytycznymi dotyczącymi recenzowania przygotowanymi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w broszurze „Dobre praktyki w procedurach recenzyjnych w nauce”, a w szczególności:

Teksty są poddawane wstępnej ocenie przez Redakcję. Weryfikacji podlegają: zakres tematyczny nadesłanego artykułu (pod kątem jego zgodności z tematyką pisma), zgodność z kryteriami formalnymi dla tekstu naukowego oraz stosowanie się autora do instrukcji wydawniczej. Na podstawie wstępnej rekomendacji co najmniej dwóch członków Redakcji są one kwalifikowane do dalszej procedury recenzyjnej lub odrzucane. W każdym wypadku autor jest informowany o decyzji Redakcji.

Redakcja stosuje zasadę double blind review, zgodnie z którą recenzenci i autor nie znają tożsamości drugiej strony.

Pełen opis procedury redakcyjnej oraz wykaz recenzentów na stronie rocznika

Wymagania dotyczące tekstów

Objętość tekstu

dział „Studia” – maks. 40 000 znaków łącznie ze spacjami i przypisami,
pozostałe działy – maks. 20 000 znaków łącznie ze spacjami i przypisami,
recenzje – maks. 15 000 znaków łącznie ze spacjami i przypisami.
W przypadkach specyficznych, wyłącznie po uprzednim kontakcie i akceptacji przez Redakcję, dopuszczalna jest objętość przekraczająca powyższe limity.

Materiały graficzne

Możliwe jest umieszczanie w tekście zdjęć, grafik, wykresów, map. W wersji papierowej są one drukowane w skali odcieni szarości.
Konieczne jest podanie ich źródła oraz podpisu w formie zgodnej z wymaganiami posiadacza praw autorskich. Na autorze tekstu ciąży także obowiązek wskazania na rodzaj praw autorskich oraz ich pozyskanie.
Materiały graficzne należy załączać w osobnych plikach w formatach jpg (fotografie, ilustracje) lub pdf (wykresy, mapy), w rozdzielczości minimum 300 dpi.

Formatowanie tekstu i wymagania techniczne

format pliku – MS Word (doc lub docx) / OpenOffice (odt),
czcionka: Times New Roman, rozmiar 12 pkt., wyjustowanie, interlinia – 1,5 wiersza,
tytuły rozdziałów i podrozdziałów: pogrubione, wyrównane do lewej,
marginesy: 2,5 cm
przypisy dolne: ciągłe, czcionka 10 pkt., pojedyncza interlinia,
tytuł pliku: nazwisko oraz dwa pierwsze słowa tytułu rozdzielone podkreślnikami (bez polskich znaków diakrytycznych), np. Nazwisko_Pierwsze_Slowa.doc

Dodatkowe wymagania

Na pierwszej stronie wyrównane do lewej:

imię i nazwisko
afiliacja
ORCID
e-mail
Streszczenie artykułu o objętości nie większej niż 600 słów, zawierające ogólne informacje o tekście, opis poruszanych zagadnień, najważniejsze tezy, wnioski
Wykaz słów kluczowych – nie więcej niż 8.
W przypadku recenzji poniżej danych autora należy podać adres bibliograficzny recenzowanej książki według wzoru: „Recenzja: autor lub redaktor, tytuł, miejsce wydania, wydawca, rok wydania, liczba stron.”

Na końcu tekstu:

Bibliografia dzieł cytowanych (w układzie: Źródła archiwalne; Opracowania; Strony internetowe). Uwaga: zarówno w przypisach, jak i Bibliografii należy podawać pełne imię/imiona autora/redaktora, a także nazwę wydawcy.
Nota o autorze.

Opcjonalnie:

W pierwszym przypisie informacja o finansowaniu pracy z grantu, w którego ramach powstał artykuł

Wszystkie wskazówki dotyczące szczegółowych zasad formatowania artykułu i bibliografii można znaleźć w instrukcji wydawniczej czasopisma

Pomoc w obsłudze systemu OJS

Suplement do 19. numeru naszego rocznika: Tajemnica donosu na bunkier „Krysia” odkryta. Adrian Sendak ujawnia tożsamość osoby, która złożyła donos do niemieckiej Policji Kryminalnej o miejscu ukrycia kilkudziesięciu Żydów

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2024-04-08

Tajemnica donosu na bunkier „Krysia” odkryta

Artykuł opublikowany wyłącznie w wersji Online

Tematem artykułu są odnalezione przez autora dokumenty konspiracyjnego kontrwywiadu Okręgu Warszawskiego AK pozwalające poznać tożsamość osoby, która złożyła donos do niemieckiej Policji Kryminalnej o miejscu ukrycia kilkudziesięciu Żydów (bunkier „Krysia” przy ul. Grójeckiej 81), wśród nich historyka Emanuela Ringelbluma. Przez dziesięciolecia funkcjonowało w tej kwestii wiele przypuszczeń. Donosicielem, wedle meldunku informatora ulokowanego najprawdopodobniej w strukturach policyjnych, był przedsiębiorca budowlany Marian Nowicki, który za swój postępek otrzymał nagrodę pieniężną i obietnicę wciągnięcia na listę płatnych agentów. Jego dalszych losów nie udało ustalić. Pewne jest tylko, że sprawa nie stała się przedmiotem śledztwa ze strony konspiracyjnych komórek śledczych, a postępek donosiciela pozostał bezkarny.

>>> Zagłada Żydów. Studia i Materiały | Zagłada Żydów. Studia i Materiały (zagladazydow.pl)

ONLINE FIRST 19. - numer rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2024-02-27

Oddajemy do rąk czytelników w formule ONLINE FIRST - w otwartym dostępie 19. numer naszego rocznika na rok 2023 . Spragnieni dotyku papieru i zapachu farby drukarskiej muszą uzbroić się w cierpliwość. Już niebawem ... Tom składa się z dwóch bloków tematycznych: 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim i powojennych rozliczeń. Publikacje rocznicowe rozpoczyna niezwykle ważny tekst izraelskiej badaczki Havi Dreifuss o powstaniu i funkcjonowaniu komendy Żydowskiej Organizacji Bojowej. Przynosi on między innymi analizę jednego z najważniejszych dokumentów z tego czasu, jakim jest list Mordechaja Anielewicza do przedstawiciela ŻOB po aryjskiej stronie Icchaka Cukiermana, cytowany w wersjach znacznie się od siebie różniących. Tematem następnego studium, Sharon Gevy, jest rola kobiet w podziemiu żydowskim. Uzupełnieniem są relacje spisane w okresie okupacji przez liderów Poalej Syjon Lewica Polę Elster i Hersza Berlińskiego, członka komendy ŻOB. Zapiski Elster pokazują pierwsze dni powstania, teksty Berlińskiego, o utworzeniu ŻOB i późniejszych epizodach, publikujemy w wersji przejrzanej i uzupełnionej o opuszczone w pierwszej edycji fragmenty dotyczące między innymi postrzegania polskiej konspiracji. Dwa kolejne artykuły poruszają kwestię pamięci o powstaniu w Polsce. Jacek Leociak analizuje upamiętnienia w trzech okresach: te najwcześniejsze, z lat 1944–1945, z krytycznego roku 1968 i współczesne. Ciekawym uzupełnieniem jest omówienie przez Joannę Bachurę-Wojtasik zawartości emitowanych w kontekście rocznicowym audycji Polskiego Radia. Integralną część bloku powstaniowego stanowi sylwetka przywódcy Żydowskiego Komitetu Narodowego Adolfa Bermana nakreślona przez jego syna Emanuela, uzupełniona o trzy teksty poświęcone losom jego archiwum. W sekcji „Materiały” publikujemy opracowane przez Marię Ferenc dokumenty dotyczące planów ratowania działaczy organizacji żydowskich, niepublikowaną relację mężczyzny o nazwisku Maur o ukrywaniu się w bunkrze w pierwszych dniach postania spisaną po aryjskiej stronie (w opracowaniu Barbary Engelking) oraz pamiętnik dziesięcioletniej Rutki Goldman wywiezionej na Majdanek (podany do druku przez Martę Grudzińską). W dziale „Upamiętnienia Zagłady” zamieszczamy między innymi artykuł wybitnej skrzypaczki Marii Sławek o muzyce wykonywanej w kontekście rocznicowym.

* * *

We wstępie do poprzedniego tomu, zwracając uwagę na niepokojące działania agend państwowych wobec przedstawicieli różnych środowisk i profesji, uznałem wytoczenie kierującej Centrum Badań nad Zagładą Żydów Barbarze Engelking sprawy sądowej, mimo że niezwykle dla niej uciążliwej, za nieporównywalne z szykanami dotykającymi niektórych sędziów i prokuratorów. Nie przypuszczałem, że kilka miesięcy później dojdzie do paroksyzmu nienawiści w związku z jej udziałem w programie publicystycznym w TVN 24. W 80. rocznicę powstania w getcie warszawskim premier, minister edukacji i nauki, prezes IPN, a wraz z nimi zgodny chór złożony z funkcjonariuszy rządowych i okołorządowych mediów nawiązali, mniejsza o to, czy i w jakim stopniu świadomie, do wzorców kampanii antysyjonistycznej z roku 1968 czy propagandy sta nu wojennego. Poszły za tym kuriozalne zapowiedzi szefa MEiN, że „zleci” badania naukowe mające dowieść tezy o masowości polskiej pomocy dla Żydów, czemu towarzyszyły szantaż i groźby wobec Instytutu Filozofii i Socjologii PAN za zatrudnianie ludzi, „którzy obrażają Polaków”. Realizację tych zapowiedzi powstrzymało jednoznaczne stanowisko licznych instytucji i gremiów naukowych1. Wynik wyborów z 15 października oznacza zakończenie tego rodzaju praktyk, a także początek zasadniczej przebudowy organizacji i funkcjonowania życia naukowego. Mam nadzieję, że w nadchodzących latach będziemy mogli skupiać się wyłącznie na pracy badawczej, choć oczywiście spustoszenia dokonane przez agendy rządowe i kierownictwa całkowicie upolitycznionych instytucji nie znikną z dnia na dzień. Zagrożeniem są też antysemityzm, agresja i zdziczenie w życiu publicznym. Symbolem tego typu negatywnych postaw stało się zakłócenie uroczystości zapalenia świec chanukowych w sejmie 12 grudnia przez osławionego posła Konfederacji Grzegorza Brauna, który wiosną w Niemieckim Instytucie Historycznym przerwał wykład Jana Grabowskiego, byłego członka Centrum.

Trudno też będzie uciec od bieżącego kontekstu – rosyjskiej agresji na Ukrainę, śmierci uchodźców na granicy polsko-białoruskiej oraz, co szczególnie ważne dla tematyki będącej przedmiotem naszych badań, głębokiego kryzysu na Bliskim Wschodzie. Trudno znaleźć słowa w obliczu ataku terrorystycznej organizacji Hamas na Izrael 7 października i bestialskiego mordu dokonanego na ponad tysiącu dwustu mężczyznach, kobietach i dzieciach. Mamy nadzieję na powrót do domu osób porwanych i nadal przetrzymywanych przez terrorystów, wśród których znajduje się przyjaciel polskich badaczy i edukatorów Alex Danzig. Wyrażając pełne poparcie dla walczącego o swoje bezpieczeństwo Izraela, ufam, że działania zmierzające do unicestwienia Hamasu będzie realizowane z uwzględnieniem sytuacji palestyńskiej ludności cywilnej.

Call for Articles: Zaproszenie do nadsyłania propozycji do Działu "Materiały" do 20. jubileuszowego numeru rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2023-12-15

Zapraszamy do nadsyłania propozycji do działu „Materiały” do najbliższego numeru pisma. Numer 20 rocznika, czyli tom jubileuszowy poświęcony będzie bilansom wybranych zagadnień w badaniach nad Zagładą z perspektywy ostatniego dwudziestolecia, tematem przewodnim numeru będzie zaś ZAGŁADA I PSYCHOLOGIA.

Zapraszamy do nadsyłania niepublikowanych dotąd listów, relacji, obszernych fragmentów dzienników, pamiętników czy innego typu dokumentów źródłowych wraz z ich krytycznym opracowaniem (krótki wstęp, niezbędne przypisy).

Preferowane będą materiały związane z przewodnim tematem numeru, czyli ilustrujące zjawiska psychologiczne i eksponujące przeżycia wewnętrzne autorów, ich świat uczuć i doznań w czasie Zagłady lub tuż po wojnie.

Propozycje materiałów należy przesłać mailowo na adres redakcji: redakcja@holocaustresearch.pl zaś gotowe artykuły przedkładać za pośrednictwem strony do dnia 29 lutego 2024. Objętość tekstu nie powinna przekraczać 20 000 znaków.

Ewentualne pytania prosimy przesyłać mailowo na adres redakcji.

:: Zasady przygotowania tekstu

:: Zgłoszenie artykułu

Z wielkim smutkiem przychodzi nam żegnać prof. Michała Głowińskiego. Wielkiego badacza, ocalałego z Zagłady, Przyjaciela Centrum, członka rady naukowej rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały", naszego niezwykle uważnego i krytycznego czytelnika

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2023-09-30

Jacek Leociak

Michał Głowiński (1934 - 2023)

Profesor Michał Głowiński był związany z Instytutem Badań Literackich PAN od 1958 roku. W 1976 roku uzyskał tytuł profesora nauk humanistycznych. Przewodniczył Radzie Naukowej IBL przez wiele kadencji. Był współzałożycielem Towarzystwa Kursów Naukowych, swoje prace o nowomowie publikował w drugim obiegu. Naukową summą prof. Głowińskiego jest pięć tomów jego „Prac wybranych” w serii „Klasycy współczesnej polskiej myśli humanistycznej” pod red. Ryszarda Nycza, wydawanej przez krakowski Universitas. Są to jednak tylko prace wybrane. Poza ich obrębem pozostają jeszcze liczne książki, artykuły, tomy zbiorowe przez niego redagowane.

Dzieło Michała Głowińskiego przekracza tradycyjne granice dyscyplin humanistycznych, a jego dorobek nie przynależy tylko do obszaru teorii i historii literatury oraz krytyki literackiej, lecz obejmuje także inne dziedziny naukowej, edytorskiej i pisarskiej aktywności. Wymieńmy główne z nich. Po pierwsze — kluczowe dla naukowego profilu prof. Głowińskiego dokonania w dziedzinie nauki o literaturze, których pełna prezentacja byłaby zarazem charakterystyką dorobku tej gałęzi polskiego literaturoznawstwa po drugiej wojnie światowej, który można nazwać nowoczesnym. Był fundatorem lub współtwórcą takich nurtów humanistyki jak polska szkoła strukturalna — teoria komunikacji literackiej — historyczna poetyka kulturowa. Po drugie — pionierskie na polskim gruncie studia nad językiem totalitarnym, nowomową i dyskursem propagandowym, studia o nowomowie i języku propagandy (odznaczające się niebywała przenikliwością i zachowujące swą aktualność do dziś), o socrealizmie i pożytkach czytania różnych tekstów plugawych. Po trzecie — jego prace poświęcone doświadczeniu Zagłady, a mam tu na myśli zarówno teksty o charakterze badawczym, jak i autobiograficznym. Po czwarte — fundamentalne dla kształcenia polonistycznego i utrwalania literaturoznawczej kompetencji zespołowe przedsięwzięcia: „Zarys teorii literatury” (napisany wspólnie z Aleksandrą Okopień-Sławińską i Januszem Sławińskim, potocznie przez studentów zwany „trojaczkami”) i „Słownik terminów literackich” (opracowany wraz z Aleksandrą Okopień-Sławińską, Januszem Sławińskim oraz Teresą Kostkiewiczową). Obie pozycje klasyczne i wielokrotnie wznawiane po uzupełnieniach i aktualizacji. Po piąte — proza wspomnieniowa, która była dla Michała Głowińskiego ważnym, by nie rzec konstytutywnym elementem jego twórczej osobowości. Nurt ten zaczyna się od publikowanych z końcem lat 70. ubiegłego wieku w „Tekstach Drugich”, „Kwartalniku Artystycznym”, „Tygodniku Powszechnym”. „Tytule”, „Zeszytach Literackich”, „Akcencie”, „Arkuszu”, „Pograniczach” miniatur eseistyczno-autobiograficznych (zebranych potem w osobnych tomach), po prozę wspomnieniową. Cykl ten zainicjowany został w 1998 roku „Czarnymi sezonami” (nominowanymi da Nagrody Literackiej Nike 1999, tłum. na szwedzki 2001, czeski 2002, angielski 2005), miał swój punkt kulminacyjny w opublikowanych w 2010 roku ”Kręgach obcości. Opowieści autobiograficznej” (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2011).

Michał Głowiński był człowiekiem w najgłębszym sensie tego słowa odważnym. Od dzieciństwa towarzyszył mu lęk. Jako dziecko skazany na Zagładę, cudem z niej ocalał, razem z rodzicami. Jednak jak twierdzi: Holokaust można przeżyć, ale nigdy nie można z niego wyjść. Po z górą pięćdziesięciu latach opisał swoje holokaustowe dzieciństwie i pierwsze lata powojenne. Tytułowa formuła tej książki – „Czarne sezony” – stała się jedną z wielkich metafor ludzkiego losu, obok „czarnego mleka poranka” ze słynnej Fugi śmierci Celana. Pół wieku czyśćca. Pół wieku czekania, aż będzie się gotowym do rozpoczęcia opowieści. Opisanie tego, co dało się uchwycić w „błysku pamięci”, łączy się nieuchronnie ze świadomością porażki. Wielkie są bowiem obszary tego, co bezpowrotnie stracone, bo już niedostępne, zagubione, zagrzebane w niepamięci. Trudno znaleźć w literaturze polskiej bardziej przejmujący przykład bólu, jaki sprawia pamięć o zapomnieniu

Trzy najstraszniejsze przeżycia z czasów Zagłady: Umschlagplatz, najście szmalcownika i rozgrywana z nim partia szachów, oraz sześć dni spędzonych w kopcu na kartofle, w absolutnym zamknięciu i ciemności. Ciemność i strach, lęk przed zamknięciem, lęk przed szaleństwem, pozostaną w nim bardzo długo. Chowa się przed światem jak ślimak w skorupie. Czuje się inny, dziwny, gorszy. I wciąż piętnowany, i wciąż zagrożony jako Żyd.

Nie ostygły jeszcze popioły zamordowanego narodu, kiedy na szkolnych lekcjach religii w Pruszkowie słyszy swoisty wykład teologii Holokaustu: to sprawiedliwa kara za bogobójstwo, a boskim wyrokom nie można się sprzeciwiać. Żydzi (wszyscy Żydzi, którzy kiedykolwiek żyli, żyją czy, broń Boże, żyć będą) zabili Pana Jezusa, odebrali więc to, co im się należało. Po takich naukach 13-letni Michał zostaje pobity na szkolnym boisku przez kolegę z klasy – pojętnego ucznia księdza prefekta z Pruszkowa. Ksiądz katecheta dwa lata po wojnie objawiał straszną prawdę o Żydach bogobójcach, o Żydach mordujących niewinne chrześcijańskie dzieci, by wytoczyć z nich krew na macę. Szczerze Żydów nienawidził, bo uosabiali w jego oczach czyste zło. Nic innego Kościół o Żydach nie mówił przez setki lat. Po z górą pół wieku Michał Głowiński napisze, że ksiądz katecheta „zachowywał się tak, jakby w ogóle Zagłady nie zauważył, jakby o niej nie słyszał, jakby nie zwróciło to jego uwagi, że z ziemi, po jakiej chodzi, zniknęły miliony ludzi”. A jeśli już skojarzył ze sobą wojnę i Żydów, to po to, aby uczniom przedstawić przypowieść o Bożej Sprawiedliwości i działaniu Bożej Opatrzności. Mówił: „Hitler był straszny, bo prześladował naród polski, ma wszakże jedną zasługę – załatwił dla nas (czy za nas) sprawę żydowską”.

Michał Głowiński był człowiekiem odważnym, ponieważ mało kto jak on poznał grozę i lęk, upokorzenie i bezradność, samotność i wyobcowanie. A przecież nie tylko wbrew wszystkiemu zdołał unieść życie, ale potrafił znosić przeciwności, które mu to ocalone życie zgotowało. Dzisiaj to wiemy, bo sam o tym napisał, co znaczyło żyć w kleszczach podwójnego lęku: przed odkryciem żydostwa i przed odkryciem orientacji seksualnej. A więc życie w ukryciu, jak wtedy, w kopcu kartofli czy w piwnicach getta podczas wysiedlenia. Praca naukowa była jego pasją, dawała poczucie spełnienia i satysfakcji. Czytamy więc w „Kręgach obcości”: „młodości nie zmarnowałem”. Ale przecież tuż obok są inne słowa. W wymiarze osobistym czy wręcz egzystencjalnym ukrywanie tego, że jest się gejem, to największy błąd z czasów młodości. „Zatrułem sobie młodość, a w istocie ją zmarnowałem” – napisze.

Mierzył się ze światem, znieprawionym i zakłamanym przez język, jakiego używa władza przemawiając do ludu. Stał się klasykiem teorii nowomowy, termin ten wprowadzając z Orwella do języka naukowego. Rozplątywał kokon kłamstwa i głupoty, który jest groźny, bo oddziela od rzeczywistości. Z benedyktyńską cierpliwością, systematycznie, przez ćwierć wieku z paroletnią przerwą, notował swoje komentarze do słów, wydobytych z „brudnej piany gazet” Polski Ludowej. Wieczorami, przed zaśnięciem, tworzył gigantyczny, jedyny w swoim rodzaju dziennik, którego przedmiotem jest peerelowskie gadanie. Prywatne zapiski stały się świadectwem tamtego czasu i obroną suwerennego rozumu. Opublikowane zostały cztery tomy i pół – jak zaznacza autor: Marcowe gadanie (1991), Peereliada (1993), Mowa w stanie oblężenia (1996), Końcówka (1999) oraz notatki z lat 1977-1985 w tomie Pismak 1963 i inne szkice o różnych brzydkich rzeczach (1995). Wybór z całości tego demaskatorskiego dziennika ukazał się w 2016 roku pod tytułem Zła mowa. Jak nie dać się propagandzie. Analizował nowomowę od lat sześćdziesiątych i tropił jej różne mutacje również po 1989 roku, mówiąc w wywiadach i pisząc o recydywie peerelowskiej nowomowy w narodowo-katolickich przebraniach. „Sądziłem, że nigdy za życia tego nie opublikuję. Myliłem się. (…) Uważam też, że to, iż podjąłem taką pracę, było jedną z najlepszych decyzji w moim życiu” („Kwartalnik Artystyczny” 2010/2).

Badał degradujący wpływ totalitarnej ideologii na sztukę, analizując rodzimy socrealizm, a także fundacyjne teksty bolszewickiego komunizmu („Stalin-czarodziej. O baśni totalitarnej”, 1997; „Sprawa Dzierżyńskiego”, 2010, „Nie puszczać przeszłości na żywioł. Krótki Kurs WKP(B) jako opowiadanie mityczne”, 1991) czy klasyczny paszkwil antysemicki „Protokoły mędrców Syjonu” („Poetyka falsyfikatu politycznego”, 2007). W tym właśnie studium pisze Głowiński: „warto zajmować się właściwościami językowo-literackimi tekstów, które nie są utworami literackimi, nie mają żadnych walorów estetycznych, a często bywają na kompromitującym poziomie”. Dalej autor wyjaśnia, że chodzi o publikacje, „które odegrały w historii haniebną rolę, a może nie będzie paradoksem, gdy powiem, że warto przede wszystkim poddawać tego rodzaju oglądowi takie właśnie elaboraty. (…) [Aby] dotrzeć do najgłębszych znaczeń tego rodzaju wytworów — i wydobyć na powierzchnię te właściwości, które umożliwiły im odgrywanie tak fatalnej roli”. Ta dyrektywa metodologiczna nabiera wymiaru moralnej powinności i znakomicie charakteryzuje postawę badawczą i etyczną Michała Głowińskiego. W tym postulacie badania tekstów podłych, obrzydliwych, ociekających nienawiścią, kłamstwem i pogardą — staram się być mojemu Mistrzowi i Przyjacielowi wierny.

Wyjście ku innym ze swoimi lękami, ze swoimi tajemnicami, wymaga odwagi. Autobiografia Kręgi obcości jest książką odważną. Przygotowana wcześniej publikowaną prozą o charakterze autobiograficznym – Czarne sezony (1998), Magdalenka z razowego chleba (2001), Historia jednej topoli (2003), Kładka nad czasem. Obrazki z miasteczka (2006), Carska filiżanka. Szesnaście opowieści (2016). – zdecydowanie ją przekracza. Nie przestając być, jak tamte książki, mozaiką zapamiętanych obrazów, zawiera wyraźny projekt interpretacyjny całości. Kluczem dla interpretacyjnego projektu, zawartego w autobiografii Michała Głowińskiego, jest pojęcie obcości. Na z górą pięciuset stronach obserwujemy różne tej obcości wymiary, różne sposoby jej doznawania. Nie jest to jednak opowieść o wyobcowaniu, chociaż stanowiło ono – w różnych swoich postaciach – jedno z dominujących doświadczeń życiowych autora. Ta książka jest dla mnie przede wszystkim świadectwem zmagania się z własnymi słabościami i fobiami, zahamowaniami czy wstydem. Jest dowodem na to, że chociaż lęk może towarzyszyć człowiekowi całe życie, to jednak człowiek wcale nie musi być niewolnikiem lęku. W swojej autobiografii Michał Głowiński jest wierny prawdzie o sobie, a zatem jest autentyczny. Wyzwala się z tego, co sam nazywa kleszczami podwójnego lęku. Jest więc ta książka opisem drogi ku wolności.

Tytuł autobiografii, Kręgi obcości, jest – jak wiele tytułów jego książek – znakomity, bo trafiający w sedno. A jednak nie mogę się z jego brzmieniem pogodzić. Dla mnie nie pojęcie „obcości”, ale „obecności” jest zasadniczym doświadczeniem spotkania z Michałem Głowińskim. Wciąż korzystam z jego prac, podobnie jak tylu studentów i badaczy literatury, sztuki, publicznego dyskursu. To silna obecność, nie do zatarcia. To wyrazista indywidualność, osobowość nie do podrobienia. Od z górą czterdziestu lat Michał Głowiński był obecny w moim życiu zawodowym (recenzent mojej pracy magisterskiej, promotor doktoratu, recenzent habilitacji), ale też towarzyskim. Spotykaliśmy się na korytarzach Instytutu Badań Literackich w Pałacu Staszica, który nazywał budynkiem paradoksalnym. Spotykaliśmy się u niego w zawalonym książkami i płytami mieszkaniu na ulicy Batuty (Służew nad Dolinką). Rozmawialiśmy o różnych sprawach, trywialnych drobiazgach i o „rzeczach naprawdę wielkich”. Teraz — w obliczu Jego śmierci, mam przeświadczenie, że ta rozmowa się nie skończyła, ona tylko przybrała inną formę, rozgrywa się w innym wymiarze. To jest jak koncert wewnętrzny, o którym mówił Michał….

Jacek Leociak – Wielokrotnie podkreślasz, że jesteś człowiekiem bez słuchu. Czy tak?

Michał Głowiński – Tak, tak, to jest prawda.

JL – W takim razie powiedz mi, jak to jest możliwe, jak można – bez słuchu – ponad siedemdziesiąt lat z taką pasją, tak wiernie i systematycznie trwać przy muzyce, słuchać muzyki i zdobyć taką wiedzę o muzyce?

MG – Nie wiem. Ja przecież nie umiem niczego zaśpiewać, ale wydaje mi się, że za młodu miałem doskonałą pamięć muzyczną. Usłyszałem utwór jeden czy dwa razy i jeśli miał jakieś charakterystyczne cechy, a wybitne utwory mają, to go poznawałem. Więc coś we mnie jednak było.

JL – Piszesz, że od pewnego momentu trwał w Tobie nieustający koncert wewnętrzny.

ML – On trwa do dzisiaj.

[fragment rozmowy, jaką przeprowadziłem z Michałem Głowińskim, Autobiografia musi być kompromisem, „Kwartalnik Artystyczny” 2010, nr 2].

Żegnamy prof. Nechamę Tec, zaprzyjaźnioną z Centrum Badań nad Zagładą Żydów, członkinię Rady Naukowej pisma od momentu jego powstania

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2023-08-05

Z wielkim żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci prof. Nechamy Tec, socjolożki związanej przez wiele lat z University of Connecticut w Stamford, a także członkini Rady Naukowej naszego rocznika „Zagłada Żydów. Studia i materiały” od momentu jego powstania. Była także członkinią m.in. Rady Naukowej United States Holocaust Memorial Museum oraz YIVO, laureatką wielu doktoratów honorowych oraz nagród. W swoich książkach i artykułach poświęconych różnym aspektom Zagłady Nechama Tec – dzięki połączeniu unikalnej perspektywy Ocalałej i socjologicznego warsztatu naukowego – proponowała pionierskie spojrzenia metodologiczne, które inspirowały i inspirują kolejne pokolenia badaczek i badaczy. W wywiadzie, udzielonym prof. Małgorzacie Melchior, który ukazał się w numerze 4 „Zagłady Żydów” w 2008 roku, mówiła: „Zawsze przestrzegam moich studentów, że nie liczby powinny się liczyć, ale to, jakie mamy materiały, pochodzące z rozmaitych źródeł, i jakie są ich wzajemne powiązania. Potrzeba jak najwięcej źródeł i wszystkie trzeba uwzględnić. Nie ukrywać niczego. Pokazać tyle różnych aspektów, ile się tylko da. Przedstawiać różne kategorie, różne grupy. Kierować się własnymi definicjami. Przyglądać się zebranym danym, systematycznie, krok po kroku je analizować i szukać… jak długo czas pozwoli.”

Przypominamy rozmowę z prof. Nechamą Tec przeprowadzoną przez Małgorzatę Melchior >>>

Anna Bikont odpowiada Krzysztofowi Wyszkowskiemu w sprawie jego oświadczenia dotyczącego artykułu nt. zbrodni oddziału AK na Żydach ukrywających się na bagnach koło wsi Podosie w Łomżyńskiem

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2023-03-29

Anna Bikont odpowiada na oświadczenie Krzysztofa Wyszkowskiego w sprawie jej artykułu pt. »„Marzeniem pana Poteraja jak i moim jest, aby te niechlubne wydarzenia zostały opisane”. O zbrodni oddziału AK na Żydach ukrywających się na bagnach koło wsi Podosie w Łomżyńskiem« opublikowanego w numerze 18 (2022) rocznika Zagłada Żydów. Studia i Materiały na stronach 170-199

Przytaczam niżej oświadczenie, opublikowane 22 marca br. na stronie internetowej Instytutu Pamięci Narodowej przez Krzysztofa Wyszkowskiego, a odnoszące się do przygotowanego przeze mnie artykułu. Nie do końca rozumiem, dlaczego autor wydał je jako członek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej, wszak rozmawiałam z nim jako osobą prywatną. Wyjaśniam jednak podnoszone wątpliwości i odpowiadam na stawiane mi zarzuty.

Rzeczywiście rozmawialiśmy o zbrodni w Krzewinie w czasie spotkań, które trwały dekadę. Wybrałam te wypowiedzi, które wydały mi się interesujące. Nie wydaje mi się to być zarzutem, przeciwnie. Nie byłam proszona o autoryzację. Krzysztof Wyszkowski był gotów się konfrontować z czymś tak bolesnym, jak uczestnictwo własnego ojca w oddziale AK, który wyruszył zamordować ukrywających się Żydów.

Wspominając, że jeździł w miejsce zbrodni i zapalał znicze, wyrażałam mój szacunek dla takiej postawy. Nie rozumiem zarzutu, że „autorka bezpodstawnie przypisała IPN mój wniosek o ponowne wszczęcie śledztwa”. Napisałam, że Krzysztof Wyszkowski zwracał się o wznowienie śledztwa.

Pozostaję z wdzięcznością dla Krzysztofa Wyszkowskiego za udostępnienie mi materiałów, które zebrał w czasie swoich poszukiwań nad zbrodnią w Krzewinie.

Anna Bikont

* * *

Oświadczenie Krzysztofa Wyszkowskiego, członka Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej

W artykule Anny Bikont zatytułowanym „Marzeniem Pana Poteraja jak i moim jest aby te niechlubne wydarzenia zostały opisane” O zbrodni oddziału AK na Żydach ukrywających się na bagnach koło wsi Podosie w Łomżyńskiem [w:] Zagłada Żydów, Studia i Materiały, r. 2022, nr 18, Autorka tekstu przypisała mi następujące wypowiedzi:

196: „Znalazłem to miejsce, zapaliłem znicze. Pojechałem do IPN do Białegostoku z propozycją zbudowania pomnika”
197: „Jeździłem tam parokrotnie w Święto Zmarłych jeszcze w czasach, kiedy komunikacja była trudniejsza, zapalałem świeczki. Stukałem do drzwi IPN-u, upominałem się. Wszyscy mnie namawiali, żebym to zostawił, z czasem wybili mi to z głowy”

Jest to nieautoryzowana i dezinformująca zbitka różnych informacji przekazanych Autorce podczas kolejnych rozmów, w trakcie naszych spotkań trwających dekadę.

Autorka bezpodstawnie przypisała Instytutowi Pamięci Narodowej mój wniosek o ponowne wszczęcie śledztwa, złożony u prokuratora Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, na kilka lat przed jego powstaniem.

Stanowczo zaprzeczam jakobym kiedykolwiek podnosił tę sprawę poza rozmową z prokuratorem Waldemarem Monkiewiczem, który w 2000 r. wykazał życzliwość, ale pozostawił sprawę bez nadania biegu.

Krzysztof Wyszkowski
członek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej

źródło: https://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/181113,Oswiadczenie-Krzysztofa-Wyszkowskiego-czlonka-Kolegium-Instytutu-Pamieci-Narodow.html
dostęp: 28.03.2023

Call for Articles: Call for Articles - ROK 2024: zaproszenie do nadsyłania propozycji artykułów. Jubileuszowy numer 20 będzie poświęcony zagadnieniu ZAGŁADY i PSYCHOLOGII

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2023-03-15

Call for Articles

ROK 2024

Zagłada i Psychologia

Numer 20 rocznika Zagłada Żydów. Studia i Materiały będzie tomem jubileuszowym. Pojawią się w nim teksty podsumowujące, bilanse, próby spojrzenia na wybrane zagadnienia z perspektywy dwudziestu lat. Ponadto tematem przewodnim numeru będzie ZAGŁADA I PSYCHOLOGIA. (czytaj więcej ...)

Janusz Korczak notował w swoim dzienniku: „Rad i nierad jestem. Gniewam się, cieszę, niepokoję, oburzam się, pragnę doznać i uniknąć, dobrze życzę, wzywam o karę bożą czy ludzką. […] wszystko to teoretyczne. Na obstalunek. Płasko, szaro, zwyczajowo, zawodowo, jak przez mgłę, zamazane uczucia, bezwymiarowe, Są obok mnie, ale nie ma ich we mnie. […] Indolencja. Nędza uczuć. […] Już wie, że musi umrzeć. I co dalej? Przecież nie umiera się więcej niż raz?”. (czytaj więcej ...)

Kalendarz i procedura przyjmowania tekstów

15 czerwca 2023 r. – ostateczny termin nadsyłania propozycji artykułu zawierającego:

konspekt artykułu, na który się składają: tytuł, główne tezy, metodologia, źródła; objętość do 1800 znaków,
krótka nota o autorze zawierająca informacje o karierze akademickiej, bieżącej afiliacji, zainteresowaniach i dokonaniach badawczych, wykaz najważniejszych publikacji.

Propozycję artykułu należy przesyłać mailowo na adres redakcji: redakcja@holocaustresearch.pl

Kalendarz i procedura przyjmowania tekstów

30 czerwca 2023 r. – termin ostatecznej decyzji Redakcji o przyjęciu propozycji i zamawiania tekstów

1 lutego 2024 r. – nieprzekraczalny termin nadsyłania tekstów poprzez system czasopisma -
https://zagladazydow.pl/index.php/zz/about/submissions

(czytaj więcej ...)

Z NOWEGO 18. numeru "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2023-03-11

Od Redakcji

Bieżący numer naszego rocznika jest poświęcony szeroko pojętej problematyce ucieczek przed Zagładą. Haniebny atak rządzonej przez Władimira Putina Rosji na Ukrainę i jej mieszkańców uczynił tę kwestę dramatycznie aktualną. Od początku wojny rozpoczętej 24 lutego 2022 r. granice Polski przekraczały setki tysięcy uchodźców z terenów okupowanych i zagrożonych przez bezprecedensowy w XXI w. w Europie terror ze strony agresorów. Byli to prawie wyłącznie cywile, z przewagą kobiet i dzieci. Ogólna ich liczba przekroczyła 8 mln, z czego ponad 6 mln opuściło Polskę. W przeciwieństwie do mieszkańców państw Bliskiego Wschodu i Afryki próbujących, o czym pisaliśmy w zeszłym roku, przedostać się do Europy z Białorusi, którym państwo polskie odmawiało i odmawia nadal wstępu na swoje terytorium, utrudniając nawet niesienie pomocy humanitarnej (symbolem jest niesławne ogrodzenie wybudowane wzdłuż granicy), uchodźcy z Ukrainy byli traktowani inaczej. Ogromna skala pomocy, zwłaszcza w pierwszych najbardziej krytycznych tygodniach, była jednak, co należy podkreślić, zasługą przede wszystkim organizacji pozarządowych, lokalnych samorządów, oddolnych inicjatyw oraz ludzi dobrej woli.

Dramatyczna sytuacja w Ukrainie zepchnęła na plan dalszy, lecz nie unieważniła łamania zasad demokratycznych w naszym kraju. Już kilkakrotnie w artykułach wstępnych wskazywaliśmy na niebezpieczeństwa związane z uprawianiem historii najnowszej, a zwłaszcza próby zastraszania historyków zajmujących się historią polsko-żydowską. Działania wymierzone w niezależnych badaczy, choć dotkliwe, o czym przekonała się chociażby kierująca Centrum Badań nad Zagładą Żydów Barbara Engelking, są jednak, na szczęście, nieporównywalne z działaniami wymierzonymi w przedstawicieli innych środowisk zawodowych, przede wszystkim prawniczych, narażonych na ciągłą inwigilację, szykany, uniemożliwianie wykonywania zawodu i wszechobecny hejt w internecie, państwowej telewizji i prasie kontrolowanej przez rząd. W pełni się z nimi solidaryzujemy, pamiętając, że istnienie wolnych sądów stanowi gwarancję bezpieczeństwa również dla nas oraz naszych koleżanek i kolegów. Z podziwem patrzymy na solidarność dużej części środowiska prawniczego, której wśród historyków często po prostu brakuje.

Byłaby ona pożądana na przykład w obliczu zapowiedzi płynących ze strony przedstawicieli Ministerstwa Edukacji i Nauki o konieczności „brania pod uwagę działalności międzynarodowej PAN, aby uniknąć sytuacji, gdy uderza ona w dobre imię państwa i narodu polskiego”. Przykładem miały być „konferencje organizowane w Paryżu na temat udziału i winy Polaków za holokaust”, gdyż „nie może być tak, że n a s z a A k a d e m i a [wyróżnienie D.L.] promuje w świecie fałszywe informacje na ten temat”. Chodzi o konferencję „Nowa polska szkoła badań nad historią Zagłady Żydów”, zorganizowaną w lutym 2019 r. przez École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS), Centre National de Recherche Scientifique (CNRS) oraz Collège de France z udziałem pracowników czterech instytutów Polskiej Akademii Nauk. Materiały z konferencji zostały opublikowane i istnieje możliwość zweryfikowania tych supozycji.

* * * * *

Wybranie ucieczek jako najważniejszej tematyki tomu zostało podyktowane nie bieżącym kontekstem (agresji rosyjskiej nie mogliśmy przewidzieć, projektując ten numer), lecz wagą tego zagadnienia, prowokującego do stawiania rozmaitych pytań badawczych. Dotyczą one na przykład sposobów i możliwości szacowania ogólnej liczby uciekinierów z gett i szans ich przetrwania. Kwestii tej dotyczył w dużej mierze przygotowany przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów projekt Dalej jest noc, będący próbą analizy tego zjawiska w odniesieniu do wybranych przedwojennych powiatów/okupacyjnych niemieckich starostw. Zastosowane metody badawcze i osiągnięte wyniki nie stały się niestety, z różnych powodów, przedmiotem spokojnej, rzeczowej i pogłębionej refleksji zarówno w niewielkim środowisku badaczy Zagłady, jak i naszych krytyków. Mając nadzieję na objęcie badaniami kolejnych obszarów Generalnego Gubernatorstwa i przedwojennych województw wschodnich, podkreślamy, że dotychczasowy ich zakres nie daje wystarczających podstaw do formułowania w odpowiedzialny sposób ogólnych tez w tej materii.

Przedstawiany czytelnikom numer naszego rocznika, składający się jak zwykle z tekstów zamówionych i nadesłanych, nie przynosi ogólnych analiz. Teksty zamieszczone w dziale „Studia” dotyczą kilku aspektów tej złożonej i niełatwej w analizie problematyki: dwóch fal ucieczek polskich Żydów do ZSRR (Markus Nesselrodt), postaw części Żydów warszawskich w obliczu zagrożenia (Barbara Engelking), sposobów wydostawania się z okupowanej Polski przez Podhale i Spisz (Karolina Panz) oraz ucieczek z transportów do Auschwitz i Treblinki z okręgu białostockiego (Franziska Bruder). Tematu tego dotyczą dwa artykuły wyodrębnione jako „Sylwetki: świadkowie Zagłady”. Michał Trębacz prezentuje sporządzony 2 grudnia 1942 r. przez przedstawiciela Bundu w Radzie Narodowej w Londynie Szmula Zygielbojma zapis jego dramatycznej rozmowy z emisariuszem Janem Karskim. Jej przebieg był znany z różnych relacji Karskiego powstałych długo po wydarzeniach (pierwszą stworzył dopiero po niemal dwóch latach). Nie trzeba dodawać, że odnaleziony w archiwum JIVO trudny miejscami do odczytania notatnik Zygielbojma stanowi brakujące ogniwo w dokumentacji poświęconej reperkusjom pojawienia się w Londynie informacji o totalnej zagładzie polskich Żydów. Z kolei drugi tekst przedstawia całkowicie nieznaną historię Edwarda Rajnfelda-Tohariego, który we wrześniu 1943 r. dotarł z okupowanej Warszawy do Londynu, składając swoje świadectwa jako pierwszy naoczny świadek zagłady getta.

W sekcji „Z warsztatów badawczych” zwracamy uwagę czytelników na artykuł Katarzyny Kwiatkowskiej-Moskalewicz poświęcony okupacyjnym i powojennym problemom tożsamościowym członków konspiracji komunistycznej, w tym jednego z najbardziej rozpoznawalnych członków Gwardii Ludowej – Gustawa Alefa-Bolkowiaka. Natomiast w dziale „Materiały” zostały zamieszczone między innymi relacje uciekinierów z Polski, którym w 1940 r. udało się dotrzeć do Palestyny, w opracowaniu Agnieszki Haski, oraz dziennik jednego z bohaterów studium Karoliny Panz.

W „Punktach widzenia” szczególnie ważny w kontekście naszej polityki redakcyjnej jest tekst Pawła Dobrosielskiego o intensyfikacji ingerencji politycznych i manipulacji polsko-żydowską historią, mogący przyczynić się do wznowienia debaty wokół tej problematyki, zwłaszcza że już niebawem konieczne może się stać szukanie sposobów na przezwyciężenie skutków wieloletnich rządów Prawa i Sprawiedliwości w sferze edukacji i pamięci. W bieżącym numerze sprawie tej są poświęcone także rozważania często goszczącej na naszych łamach Justyny Kowalskiej-Leder wokół sztandarowego, a przy tym skrajnie kontrowersyjnego, państwowego projektu o nazwie „Zawołani po imieniu”.

Na koniec zachęcamy do uważnej lektury artykułu Anny Bikont o wymordowaniu grupy ukrywających się Żydów przez oddział Armii Krajowej w Łomżyńskiem. Tą ponurą tematyką zajmowaliśmy się już wielokrotnie, ostatnio w numerze 15 publikując między innymi głośny artykuł Sławomira Poleszaka, co stało się jednym z powodów wyrzucenia go z pracy w lubelskim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej. W marcu bieżącego roku na internetowej stronie pisma zamieściliśmy polemikę Poleszaka z jego byłymi kolegami z IPN wcielającymi się w rolę cenzorów i oskarżycieli4. Nie jest również dla nas zaskoczeniem, że fakty ujawnione przez Poleszaka w najmniejszej mierze nie przyczyniły się do zrewidowania treści kultu tego skądinąd zasłużonego żołnierza powojennego podziemia. Wyrażamy nadzieję, że przypadek opisany przez Annę Bikont stanie się przedmiotem dyskusji, która będzie przebiegać wedle standardów przyjętych w środowisku akademickim. Ewentualnych krytyków zapraszamy do wyrażania swoich poglądów na naszych łamach, a nie, jak we wspomnianym przypadku, gdzie indziej i bez udzielenia autorowi prawa do repliki. Podobnie jest w odniesieniu do pozostałych opublikowanych przez nas tekstów.

Poza tym, jak zwykle, czytelnicy znajdą w numerze dyskusje i polemiki, recenzje i omówienia najnowszych wydawnictw.

Cała zawartość bieżącego numeru, tak jak i wszystkich poprzednich oraz wersji anglojęzycznej, jest dostępna na naszej stronie internetowej www.zagladazydow.pl.

ZAPOWIEDŹ NOWEGO - ONLINE FIRST 18. - numeru rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały". Tom ukaże się w pierwszej połowie marca

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2023-02-22

Z pewnym opóźnieniem spowodowanym trudnościami okołocovidowymi możemy zapowiedzieć, że w najbliższych tygodniach ukaże się w formule ONLINE FIRST - w otwartym dostępie numer naszego rocznika na rok 2022 . Jest on poświęcony szeroko pojętej problematyce ucieczek przed Zagładą. Haniebny atak rządzonej przez Władimira Putina Rosji na Ukrainę i jej mieszkańców uczynił tę kwestę dramatycznie aktualną. Od początku wojny rozpoczętej 24 lutego 2022 r. granice Polski przekraczały setki tysięcy uchodźców z terenów okupowanych i zagrożonych przez bezprecedensowy w XXI w. w Europie terror ze strony agresorów. Byli to prawie wyłącznie cywile, z przewagą kobiet i dzieci. Ogólna ich liczba przekroczyła 8 mln, z czego ponad 6 mln opuściło Polskę. W przeciwieństwie do mieszkańców państw Bliskiego Wschodu i Afryki próbujących, o czym pisaliśmy w zeszłym roku, przedostać się do Europy z Białorusi, którym państwo polskie odmawiało i odmawia nadal wstępu na swoje terytorium, utrudniając nawet niesienie pomocy humanitarnej (symbolem jest niesławne ogrodzenie wybudowane wzdłuż granicy), uchodźcy z Ukrainy byli traktowani inaczej. Ogromna skala pomocy, zwłaszcza w pierwszych najbardziej krytycznych tygodniach, była jednak, co należy podkreślić, zasługą przede wszystkim organizacji pozarządowych, lokalnych samorządów, oddolnych inicjatyw oraz ludzi dobrej woli.

Przedstawiany czytelnikom numer naszego rocznika, składający się jak zwykle z tekstów zamówionych i nadesłanych, nie przynosi ogólnych analiz. Teksty zamieszczone w dziale „Studia” dotyczą kilku aspektów tej złożonej i niełatwej w analizie problematyki: dwóch fal ucieczek polskich Żydów do ZSRR (Markus Nesselrodt), postaw części Żydów warszawskich w obliczu zagrożenia (Barbara Engelking), sposobów wydostawania się z okupowanej Polski przez Podhale i Spisz (Karolina Panz) oraz ucieczek z transportów do Auschwitz i Treblinki z okręgu białostockiego (Franziska Bruder). Tematu tego dotyczą dwa artykuły wyodrębnione jako „Sylwetki: świadkowie Zagłady”. Michał Trębacz prezentuje sporządzony 2 grudnia 1942 r. przez przedstawiciela Bundu w Radzie Narodowej w Londynie Szmula Zygielbojma zapis jego dramatycznej rozmowy z emisariuszem Janem Karskim. Jej przebieg był znany z różnych relacji Karskiego powstałych długo po wydarzeniach (pierwszą stworzył dopiero po niemal dwóch latach). Nie trzeba dodawać, że odnaleziony w archiwum JIVO trudny miejscami do odczytania notatnik Zygielbojma stanowi brakujące ogniwo w dokumentacji poświęconej reperkusjom pojawienia się w Londynie informacji o totalnej zagładzie polskich Żydów. Z kolei drugi tekst przdstawia całkowicie nieznaną historię Edwarda Rajnfelda-Tohariego, który we wrześniu 1943 r. dotarł z okupowanej Warszawy do Londynu, składając swoje świadectwa jako pierwszy naoczny świadek zagłady getta.

Na koniec zachęcamy do uważnej lektury artykułu Anny Bikont o wymordowaniu grupy ukrywających się Żydów przez oddział Armii Krajowej w Łomżyńskiem. Tą ponurą tematyką zajmowaliśmy się już wielokrotnie, ostatnio w numerze 15 publikując między innymi głośny artykuł Sławomira Poleszaka, co stało się jednym z powodów wyrzucenia go z pracy w lubelskim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej. W marcu bieżącego roku na internetowej stronie pisma zamieściliśmy polemikę Poleszaka z jego byłymi kolegami z IPN wcielającymi się w rolę cenzorów i oskarżycieli[1]. Nie jest również dla nas zaskoczeniem, że fakty ujawnione przez Poleszaka w najmniejszej mierze nie przyczyniły się do zrewidowania treści kultu tego skądinąd zasłużonego żołnierza powojennego podziemia. Wyrażamy nadzieję, że przypadek opisany przez Annę Bikont stanie się przedmiotem dyskusji, która będzie przebiegać wedle standardów przyjętych w środowisku akademickim. Ewentualnych krytyków zapraszamy do wyrażania swoich poglądów na naszych łamach, a nie, jak w opisanym przypadku, gdzie indziej i bez udzielenia autorowi prawa do repliki. Podobnie jest w odniesieniu do pozostałych opublikowanych przez nas tekstów.

____________________________________

[1] Zob. https://www.zagladazydow.pl/index.php/zz/announcement/view/21

Call for Articles - ROK 2023: zaproszenie do nadsyłania propozycji artykułów. Numer 19 będzie poświęcony powojennym ROZLICZENIOM oraz POSZUKIWANIU SPRAWIEDLIWOŚCI

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2022-08-25

Call for Articles

ROK 2023

Rozliczenia w pierwszych latach po Zagładzie: sprawiedliwość, zemsta, pamięć

Numer 19 będzie poświęcony powojennym ROZLICZENIOM, ze szczególnym naciskiem na POSZUKIWANIE SPRAWIEDLIWOŚCI w latach 1944–1949. Źródłami do badań mogą być akta dochodzeń prokuratorskich, akta procesów zbrodniarzy nazistowskich i kolaborantów, akta sądów społecznych i koleżeńskich, a także akta sądów grodzkich, rozstrzygających sprawy dotyczące mienia. Materiały te są od wielu lat wykorzystywane przez badaczy, ale wciąż w sposób niewyczerpujący ich potencjału i ogromnego zasobu (CZYTAJ WIĘCEJ ...)

Kalendarz i procedura przyjmowania tekstów

31 października 2022 r. – ostateczny termin nadsyłania propozycji artykułu zawierającego:

konspekt artykułu, na który się składają: tytuł, główne tezy, metodologia, źródła; objętość do 1800 znaków,
krótka nota o autorze zawierająca informacje o karierze akademickiej, bieżącej afiliacji, zainteresowaniach i dokonaniach badawczych, wykaz najważniejszych publikacji.

Propozycję artykułu należy przesyłać mailowo na adres redakcji: redakcja@holocaustresearch.pl

15 listopada 2022 r. – termin ostatecznej decyzji Redakcji o przyjęciu propozycji i zamawiania tekstów

1 marca 2023 r. – nieprzekraczalny termin nadsyłania tekstów poprzez system czasopisma -
https://zagladazydow.pl/index.php/zz/about/submissions

Sławomir Poleszak, Apologeci, adwokaci czy historycy dworscy?… W odpowiedzi na wywody Piotra Niwińskiego i Tomasza Łabuszewskiego *

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2022-03-29

Autor odpowiada na tekst autorstwa Piotra Niwińskiego i Tomasza Łabuszewskiego pt. „Sprawa” Józefa Franczaka – czyli historia alternatywna (w związku z pracą Sławomira Poleszaka). Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka „Lalusia” miała wpływ na powojenne losy „ostatniego zbrojnego”? „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, nr 16, 2020, 233–277), który opublikowany został w numerze 37 pisma „Pamięć i Sprawiedliwość", i stanowił polemikę z jego artykułem opublikowanym rok wcześniej w roczniku naukowym Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii PAN „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”.

Jestem gorącym zwolennikiem otwartej debaty, niemniej byłem zaskoczony tym, że polemika ukazała się w „PiS” zamiast, jak to jest w dobrym naukowym zwyczaju, w czasopiśmie, w którym opublikowano tekst recenzowany. Zaskoczenie potęgował fakt, że artykuł polemiczny został zamieszczony na łamach periodyku wydawanego przez IPN. W momencie jego druku wszyscy trzej byliśmy pracownikami tej instytucji. W redakcji „Pamięci i Sprawiedliwości” pracowałem jedenaście lat. Początkowo w charakterze jej sekretarza, a następnie jako redaktor naczelny czasopisma (2009–2016). W redakcji periodyku panowała żelazna zasada, aby nie zamieszczać recenzji/polemiki autorstwa pracownika IPN, jeśli dotyczyła ona publikacji innego pracownika tej instytucji. Było dla nas oczywiste, że nie możemy dopuścić do sytuacji, w której pracownicy/władze IPN wykorzystają renomę pisma w celu reklamowania lub deprecjonowania tekstów innych osób zatrudnionych w instytucie. Tak rozumieliśmy wysokie standardy pracy redakcyjnej. Ze smutkiem odnotowuję, że przestały one obowiązywać.

Niwiński i Łabuszewski to uznani badacze dziejów polskiego podziemia. Pierwszy z nich jest profesorem Uniwersytetu Gdańskiego i od lat zajmuje się konspiracją wileńską w czasie II wojny światowej oraz organizacjami tworzonymi w powojennej Polsce przez środowiska wileńskie po akcji repatriacyjnej. Badał też działania komunistycznego aparatu represji wymierzone przeciwko temu środowisku. Drugi z wymienionych badaczy również zajmował się polską konspiracją niepodległościową na ziemiach północno-wschodnich II RP. Przede wszystkim jednak badał dzieje powojennego podziemia niepodległościowego na Białostocczyźnie i wschodnim Mazowszu, w tym historię brygad wileńskich AK (V i VI). Opracowania naukowe publikował najczęściej wspólnie z Kazimierzem Krajewskim.

Polemika, utrzymana w patetyczno-patriotycznej stylistyce, liczy w sumie około 50 stron i składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza, stanowiąca około 30 proc. całości, to wstęp „Skrwawione ziemie”. Pod tym zapożyczonym od Timothy’ego Snydera tytułem Niwiński i Łabuszewski zamieszczają opis zagrożeń i wyliczają stan niemieckich sił okupacyjnych w południowej części powiatu lubelskiego. Odnoszę wrażenie, że rozbudowanie partii wstępnych miało służyć autorom do zaprezentowania się w roli znawców okupacyjnych dziejów Lubelszczyzny. Tymczasem rzecz ma charakter wtórny i w najmniejszym stopniu nie weryfikuje moich ustaleń dotyczących opisanych przeze mnie epizodów z biografii Józefa Franczaka. Z tego powodu pomijam tę część ich tekstu. W replice nie sposób odnieść się do wszystkich kwestii zawartych w artykule polemicznym. Dlatego też poruszam wybrane zagadnienia, które najdobitniej ukazują różnice w podejściu do uprawiania historii.

Pełna patosu narracja ma przekonać czytelników, że recenzenci, w przeciwieństwie do mnie, stoją „na właściwych pozycjach” i prezentują „polski punkt widzenia”. Zabieg ten ma wywołać u czytelnika wrażenie, że to oni i osoby podzielające ich oceny kochają Polskę, a ludzie z nimi się niezgadzający, w tym ja, nie. Taka strategia – typowa dla działań propagandowych – nie ma wiele wspólnego z postawą dążącego do poznania prawdy historyka-naukowca ...

Czytaj pełen tekst artykułu ...

__________________

* Artykuł został opublikowany równolegle w portalu ohistorie.eu

eBook najnowszego numeru "Zagłada Żydów. Studia i Materiały" w formacie epub i mobi już dostępny w księgarniach internetowych

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2022-01-05

Dobra wiadomość dla zwolenników lektury rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały" na czytnikach eBook w formatach mobi i ePub. Bieżący numer jest już dostępny. Zapraszamy.

link do księgarni - kliknij tu by kupić

ZE WSTĘPU DO NOWEGO 17. - numeru rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-12-22

Od Redakcji

W chwili gdy piszemy te słowa, w Polsce zachodzą liczne niepokojące zjawiska. W Kaliszu w Święto Niepodległości spalono Statut kaliski, skandowano hasło „Śmierć Żydom!” i gloryfikowano antysemicką czystkę z Marca 1968. Reakcja władz miasta, a przede wszystkim prokuratury i policji była nieadekwatna i dramatycznie spóźniona, co więcej, została podjęta pod presją ze strony części mediów i głosów z zagranicy. Władze państwowe, tym razem odrzucając pozory, wsparły organizatorów Marszu Niepodległości głoszących hasła nietolerancji wobec różnych grup społecznych i odwołujących się do przedwojennej skrajnej prawicy. Kryzys na granicy polsko-białoruskiej pociąga za sobą śmierć uciekinierów z krajów ogarniętych konfliktami wewnętrznymi i wojnami, pragnących przedostać się do Europy Zachodniej. Dotyka to również dzieci, którym odmawia się nie tylko możliwości czasowego schronienia na terenie RP, lecz także pomocy humanitarnej. Uciekinierzy stają się nierzadko obiektem brutalnego traktowania. Wprowadzenie na obszarze nadgranicznym stanu wyjątkowego, a następnie rozciągnięcie jego rygorów na kolejne miesiące uniemożliwia informowanie opinii publicznej i utrudnia działania pomocowe podejmowane przez organizacje społeczne i osoby prywatne. Piszemy o tym wszystkim, gdyż nie sposób pominąć milczeniem tej rażącej sprzeczności w polityce władz. Z jednej strony wspierają one finansowo skrajnych nacjonalistów, siejących nietolerancję, antyimigranckie fobie i antysemityzm, a także zamykają granice przed uciekinierami, z drugiej zaś przez różne agendy i instytucje państwowe intensywnie promują skrajnie uproszczony obraz stosunków polsko-żydowskich w okresie drugiej wojny światowej, eksponując pomoc niesioną Żydom przez Polaków.

Atakowani są również badacze zajmujący się Zagładą i okresem drugiej wojny światowej. Najszerszym echem odbiła się sprawa wytoczona jednej z autorek i redaktorom wydawnictwa Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski z inicjatywy i przy wsparciu organizacji finansowanej z publicznych środków. Trudno pozostawić bez komentarza to, że oddalenie powództwa przez Sąd Apelacyjny w Warszawie (16 sierpnia 2021 r.) spotkało się z niezadowoleniem ze strony ministra sprawiedliwości. To tylko jeden z przykładów zastraszania historyków i prób cenzurowania badań naukowych.

Na początku listopada br. wręczono wymówienie z pracy w lubelskim oddziale IPN dr. Sławomirowi Poleszakowi. Jednym z powodów było napisanie artykułu naukowego o antyżydowskich epizodach w biografii jednego z najbardziej rozpoznawalnych uczestników antykomunistycznego podziemia. Inkryminowany tekst został opublikowany w poprzednim numerze naszego rocznika i wciąż spotyka się z ogromnym zainteresowaniem ze strony czytelników. Choć towarzyszą mu też negatywne reakcje. Redakcji grożono nawet wytoczeniem sprawy sądowej. Kilka miesięcy później pojawiła się powstała na zamówienie ówczesnego kierownictwa IPN ogromna recenzja, deprecjonująca tekst i jego autora. Była ona sygnowana przez dwóch historyków, których wspomagali lokalni „researcherzy”. O tym, że nie chodziło o polemikę naukową, świadczy opublikowanie jej w piśmie IPN, nie zaś, jak to jest w świecie naukowym przyjęte, w wydawnictwie, w którym krytykowany tekst się ukazał. Pozbawiło to autora możliwości ustosunkowania się do stawianych mu zarzutów. Na naszej stronie internetowej udostępnimy niebawem odpowiedź Sławomira Poleszaka.

* * * * *

Otwieramy ten numer tekstem Jacka Leociaka i Marty Tomczok Afektywny kicz holokaustowy – wprowadzenie, wracając tym samym do problematyki, którą podjęliśmy jedenaście lat temu (nr 6 z 2010 r.). Uważamy bowiem, że debata wokół różnego typu nadużyć w przedstawianiu Zagłady w literaturze, sztuce, internecie i mediach społecznościowych jest bardzo potrzebna. Zdajemy sobie doskonale sprawę, że kicz jest zarówno wszechobecny, jak i niezwykle trudny do zdefiniowania, a kiczu holokaustowego nie należy oddzielać od kiczu jako kategorii ogólnej. Nierozstrzygnięte pozostają pytania, czy można w ogóle mówić o stosowności/niestosowności przedstawienia Zagłady i gdzie szukać wyznaczników, norm, kryteriów. Granice między jawnym nadużyciem a artystycznie usprawiedliwioną prowokacją bywają niekiedy trudne do wyznaczenia, podobnie jak granice między eksperymentem estetycznym, który ma pogłębić poznawczy walor przedstawienia, a trikiem obliczonym na sukces komercyjny. Przedstawienie Zagłady mieści się w polu napięć między „etyczną treścią a literacką formą”, jak ujmuje to Berel Lang. Autorzy wprowadzającego artykułu proponują spojrzenie na kicz holokaustowy z perspektywy kategorii afektu, wskazując na różne przykłady stosowania technik narracyjnych wytwarzających u odbiorców emocje o wysokim stopniu intensywności, które jednak eksponują samego autora, jego ego pisarskie, jego stan uczuciowy, jego zatroskanie czy przerażenie. Świat przedstawiony Zagłady staje się pretekstem, tłem lub dekoracją do ukazania „holokaustowych przeżyć” samego pisarza czy poety. Ten rys narcystyczny wydaje się jednym z najbardziej wyrazistych przejawów współczesnego kiczu holokaustowego. Analizy autorów prowadzą też do wniosku, że ów kicz należy rozpatrywać poza etyką i estetyką, jako narzędzie społecznego wpływu i oddziaływania.

Wśród tekstów podejmujących różne wątki nadużyć w przedstawianiu Zagłady należy wyróżnić dwa artykuły odnoszące się do wciąż niedostatecznie opracowanej problematyki obecności tego tematu w internecie, grach komputerowych czy mediach społecznościowych: Igraszki z symboliką Zagłady. Seria gier komputerowych „Wolfenstein” jako studium przypadku cyfrowych reprezentacji Zagłady Johannesa Breita i Lukasa Meissela oraz Yolocaust: kapitalizm platform a cyfrowe praktyki upamiętniania Zagłady Tomasza Łysaka. Pierwszy jest próbą włączenia badań nad grami komputerowymi w zakres studiów nad Zagładą i studiów nad pamięcią. Drugi dotyczy ważnej i niezwykle aktualnej kwestii obecności tematu Zagłady w internecie w kontekście praktyk artystycznych i szeroko pojętej kultury popularnej. Marta Tomczok (Po co dzisiaj jest Zagłada, czyli poetycki survival) zajmuje się sposobami pisania o Zagładzie oraz kwestią granic artystycznego wykorzystania tego motywu w poezji współczesnej. Krzysztof Rybak (Zagłada (nie) dla dzieci. Nadużycia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku) analizuje wątki zagładowe we współczesnej literaturze dla dzieci.

Osobny blok materiałów dotyczy twórczości Artura Żmijewskiego, jednego z tych artystów, dla których Zagłada stanowi doświadczenie fundamentalne w sztuce. Chodzi przede wszystkim o film wideo Berek, który stał się przedmiotem gorących kontrowersji i został uwikłany w gry polityczne. Krótkie wprowadzenie do twórczości Żmijewskiego pióra pracującej w Holandii izraelskiej krytyczki sztuki i kuratorki Galit Eilat poprzedza rozmowę z artystą. Po raz pierwszy zaprezentujemy kolekcję zdjęć Artura Żmijewskiego wykonanych podczas realizacji Berka.

W dziale „Studia” pragniemy zwrócić uwagę na dwa teksty. Pierwszym z nich jest opracowanie Zwykła organizacja, nadzwyczajna przemoc państwowa kanadyjskiego historyka Tomasza Frydla, który na podstawie dokumentacji powojennych śledztw i procesów z Podkarpacia analizuje czynniki determinujące postawy i zachowania funkcjonariuszy policji granatowej wobec Żydów. Z kolei badania przeprowadzone przez Michała Kowalskiego, z wykorzystaniem nieznanych wcześniej dokumentów, pozwoliły mu ustalić, że proceder rozkopywania i plądrowania terenu byłego obozu zagłady w Treblince w pierwszych latach powojennych miał większą skalę, aniżeli dotąd sądzono. Spośród licznych tekstów w dziale „Z warsztatów badawczych” polecamy uwadze czytelników m.in. opracowanie Andrzeja Grzegorczyka poświęcone mało znanej historii Romów i Sinti przesiedlonych do łódzkiego getta, zamordowanych następnie w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.

W dziale „Sylwetki” przedstawiamy artykuł o drodze życiowej profesora Feliksa Tycha, wieloletniego dyrektora Żydowskiego Instytutu Żydowskiego i przyjaciela naszej redakcji.

Poza tym, jak zwykle, czytelnicy znajdą w numerze dyskusje i polemiki, recenzje i omówienia najnowszych wydawnictw.

Cała zawartość bieżącego numeru, tak jak i wszystkich poprzednich oraz wersji anglojęzycznej, jest dostępna na naszej stronie internetowej www.zagladazydow.pl.

ZAPOWIEDŹ NOWEGO - ONLINE FIRST 17. - numeru rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały". Tom ukaże się w ostatnich dniach grudnia

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-12-20

Już w najbliższych dniach ukaże się w formule ONLINE FIRST - w otwartym dostępie tegoroczny numer naszego rocznika. Tematem przewodnim nowego są kicz holokaustowy i nadużycia w przedstawianiu Zagłady. W debacie zabrali głos uczeni reprezentujący różne dziedziny nauki i ukazujący problem z wielu perspektyw. W tomie znalazły się między innymi teksty analizujące obraz Zagłady w grach komputerowych i mediach społecznościowych, a także w literaturze pięknej.

Odrębny blok materiałów dotyczy twórczości Artura Żmijewskiego i jego filmu Berek, który stał się przedmiotem gorących dyskusji i został uwikłany w gry polityczne. Na łamach „Zagłady Żydów” po raz pierwszy prezentujemy unikatową kolekcję zdjęć zrobionych podczas realizacji Berka.

Poza tematem przewodnim numer zawiera między innymi nowy głos w dyskusji o postawach policji granatowej wobec Żydów, wyniki badań na temat powojennego plądrowania terenu obozu zagłady w Treblince oraz artykuł o losach Romów i Sinti przesiedlonych do łódzkiego getta.

Nagroda Prezesa PAN w 2021 r. dla członka Rady Naukowej naszego pisma prof. Michała Głowińskiego

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-12-09

Jest nam niezwykle miło pogratulować członkowi Rady Naukowej naszego rocznikaprof. Michałowi Głowińskiemu otrzymania nagrody Prezesa Polskiej Akademii Nauk

Profesor Michał Głowiński został laureatem Nagrody za rok 2021 „za wnikliwy obraz specyficznych rysów polskiej humanistyki przez pryzmat życiorysów jej czołowych reprezentantów zawartych w książce »Tęgie głowy«”. We wtorek (7 grudnia) prezes PAN prof. Jerzy Duszyński wręczył nagrodę laureatowi w jego warszawskim mieszkaniu (…)

Nagrodzeni zostali również profesorowie: Arkadiusz Nowak, Daniel Gryko, Elżbieta Frąckowiak, Jan Albrecht.

Oświadczenie redakcji w związku ze zwolnieniem z pracy dr Sławomira Poleszaka oraz wymuszeniem odejścia dr hab. Sławomira Łukasiewicza

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-11-15

W numerze 16 naszego rocznika został opublikowany artykuł dr. Sławomira Poleszaka z lubelskiego oddziału IPN stawiający ważne pytania o antyżydowskie epizody w biografii jednego z najbardziej rozpoznawalnych żołnierzy antykomunistycznego podziemia. Publikacja ta spotkała się z ogromnym zainteresowaniem ze strony naszych czytelników. Zarazem jednak zostały podjęte próby deprecjonowania Autora i przedstawionych przez niego wniosków. Ogłoszenie tego tekstu stało się jednym z powodów zwolnienia dr. Poleszaka z pracy. Kierownictwo IPN zmusiło również do odejścia z pracy innego pracownika oddziału lubelskiego, dr. hab. Sławomira Łukasiewicza. Poniżej zamieszczamy list z wyrazami solidarności dla obu wybitnych badaczy.

Jesteśmy dumni, że to nasze łamy dr Poleszak wybrał jako miejsce opublikowania swego artykułu. Niebawem zamieścimy jego odpowiedź na kierowane wobec niego zarzuty.

Artykułu dr Sławomira Poleszaka: Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka „Lalusia” miała wpływ na powojenne losy „ostatniego zbrojnego”?

List otwarty: http://ohistorie.eu/2021/11/14/list-wyrazajacy-solidarnosc-z-historykami-usuwanymi-z-pracy-w-ipn/

List wyrażający solidarność z historykami usuwanymi z pracy w IPN

8 listopada 2021 r. prof. Sławomir Łukasiewicz odszedł z Instytutu Pamięci Narodowej. Do kroku tego został zmuszony po tym, jak nie otrzymał od prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego pozwolenia na łączenie pracy w IPN z pracą na KUL. Zajęcia na uczelni prowadził zawsze po godzinach pracy w IPN i nigdy nie kolidowały one z jego obowiązkami zawodowymi. Jednocześnie dr Karol Nawrocki zgodził się na łączenie pracy na dwóch lub więcej etatach w przypadku wielu pracowników IPN, z których niektórzy prowadzili/prowadzą zajęcia na uczelniach w godzinach urzędowania Instytutu. Do tego prof. Łukasiewiczowi postawiono całkowicie bezpodstawny zarzut, jakoby podczas sesji naukowych nie podawał afiliacji IPN.

9 listopada 2021 r. dr Sławomir Poleszak otrzymał wypowiedzenie z pracy w IPN. Prezes Nawrocki zarzucił dr. Poleszakowi, że bez jego pozwolenia prowadził portal „Ohistorie.eu”, że na wspomnianym portalu publikowano materiały krytyczne wobec IPN i jego władz, oraz że opublikował na łamach periodyku „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” (nr 16/2020) artykuł pt. „Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka >>Lalusia<< miała wpływ na powojenne losy >>ostatniego zbrojnego<<”, i wobec tego tekstu pojawiły się jakoby „zarzuty natury merytorycznej”.

Portal „Ohistorie” jest organem Towarzystwa Historiograficznego, zaś praca dr. Poleszaka miała charakter niezarobkowy, hobbystyczny i wykonywana była poza godzinami pracy w IPN. Choć brzmi to absurdalnie, prezes IPN zarzucił więc dr. Poleszakowi, że angażuje się w pracę organizacji społecznej zrzeszającej historyków. Oskarżenie, że na portalu pojawiają się analizy krytyczne prac naukowych i wypowiedzi publicznych pracowników IPN, brzmi nie mniej absurdalnie i wskazuje, że prezes IPN nie akceptuje wartości leżących u podstaw życia akademickiego i demokratycznego społeczeństwa: wolności słowa i swobody dyskusji. Uczynienie zarzutu w związku z publikacją ważnego, szeroko dyskutowanego artykułu naukowego w cenionym w Polsce i na świecie periodyku naukowym ma charakter represji wobec badacza za podejmowanie kwestii trudnych, ważnych i społecznie wrażliwych. Treść uzasadnienia zwolnienia nie pozostawia najmniejszych wątpliwości, że dr Poleszak został wyrzucony z pracy nie ze względów merytorycznych, lecz z powodów czysto ideologicznych.

Prof. Sławomir Łukasiewicz i dr Sławomir Poleszak w środowisku naukowym znani są jako znakomici specjaliści, ludzie niepodatni na zewnętrzne naciski i niezależnie myślący. Nie piszą „na zamówienie” czy „na zlecenie”. Wyrzucenie ich z pracy ma na celu zastraszenie historyków pracujących w IPN lub współpracujących z tą instytucją i sprawienie, by prowadzili badania i publikowali teksty zgodne z wytycznymi władz tej instytucji. Takie podejście jest jaskrawo sprzeczne z zasadami, na których opiera się profesjonalne uprawianie badań historycznych i nauki jako takiej.

Nie mamy złudzeń. Nie apelujemy o przywrócenie ukaranych naukowców do pracy w IPN. Nie spodziewamy się, by prezes Nawrocki wycofał się ze swych jawnie niesprawiedliwych i szkodliwych dla kierowanej przez niego instytucji decyzji. IPN, w którym panuje cenzura, prześladuje się ludzi za intelektualną niezależność i przestrzeganie standardów naukowych, sam siebie stawia poza światem wolnej nauki. Szkodliwe zmiany w Instytucie Pamięci Narodowej następowały od dawna. Dr Karol Nawrocki postawił jedynie kropkę nad i. Uważamy więc, że współpraca z tą instytucją w kształcie, jaki nadał jej obecny prezes, jest niemożliwa.

Prof. dr hab. Rafał Wnuk, Katolicki Uniwersytet Lubelski

Dr hab. Aleksandra Hnatiuk, prof. UW

Agnieszka Jaczyńska, nauczycielka historii

Agnieszka Rudzińska, wiceprezes IPN w latach 2011-16

Prof. dr hab. Dariusz Stola, ISP PAN

Prof. dr hab. Krzysztof Ruchniewicz, CSNE UWr

Dr Agata Fijuth-Dudek, medioznawca

Prof. dr hab. Andrzej Paczkowski, ISP PAN, członek Kolegium/Rady IPN 1999-2016

Dr Katherine Lebow, Associate Professor of History University of Oxford

Dr Anna Machcewicz, ISP PAN

Prof. dr hab. Paweł Machcewicz, ISP PAN, w latach 2000-2006 dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN

Dr Jan Szkudliński, Muzeum Gdańska

Dr hab. Adam Leszczyński, prof. Uniwersytetu SWPS

Dr hab. Izabela Wagner, prof. CC i fellow The French Collaborative Institute on Migration – Paris

Dr hab. Dariusz Libionka, prof. IFiS PAN

Dr hab. Piotr Witek, Instytut Historii UMCS, portal: ohistorie.eu

Dr hab. Anna Ziębińska-Witek, prof. UMCS, Instytut Historii UMCS

Dr hab. Piotr Osęka, prof. ISP PAN

Maciej Sobieraj, historyk

Waldemar Stopczyński, Stowarzyszenie im. Bolesława Srockiego

Bartosz Konieczka, publicysta, historyk

Robert Szuchta, historyk, LXIV LO im. S. I. Witkiewicza w Warszawie

Dr hab. Dobrochna Kałwa, Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego

Prof. Natalia Aleksiun, Touro College, Nowy Jork

Prof. dr hab. Jacek Chrobaczyński, Wieliczka

Dr Anna Müller, Associate Professor, University of Michigan-Dearborn

Jakub Petelewicz, Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN

Dr hab. Ewa Solska, Instytut Historii UMCS

Dr hab. Adam Puławski, Pracownia Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej im. Jerzego Kłoczowskiego, Ośrodek Brama „Grodzka” – Teatr NN

Prof. dr hab. Jerzy Kochanowski, Uniwersytet Warszawski

Dr Krzysztof Persak, ISP PAN

Prof. dr hab. Barbara Engelking, IFiS PAN

Dr Anna Wilk, UMCS

Prof. Jan Grabowski, University of Ottawa

Dr Janusz Marszalec, Muzeum Gdańska

Dr Grzegorz Rossoliński-Liebe, Freie Universität Berlin

Dr Dorota Nieznalska, artystka niezależna, Gdańsk

Prof. dr hab. Marcin Kula, Uniwersytet Warszawski (emeritus)

Dr hab. Mirosław Filipowicz, prof. KUL

Izabella Chruślińska, publicystka, działaczka społeczna

Dr hab. Piotr Weiser, prof. ucz., UKSW/ŻIH

Dr hab. Błażej Brzostek, Wydział Historii UW

Przemysław Nowicki, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział we Włocławku, Włocławskie Towarzystwo Naukowe

Dr Ewa Wiatr, Uniwersytet Łódzki

Katarzyna Kwiatkowska-Moskalewicz, UAM

Dorota Fijuth-Chmiel, psycholog, psychoterapeuta

Ewa Fijuth, nauczycielka, emerytowana wicedyrektor III L.O. im. Unii Lubelskiej

Dr Magdalena Kawa, politolożka

Dr Jan Daniluk, Hevelianum

Dr Leszek Molendowski, Instytut Kaszubski/Muzeum Gdańska

Dr Joanna B. Michlic, ISA UCL, Londyn

Dr Marek Radziwon, SEW Uniwersytet Warszawski

Dr hab. Piotr M. Majewski, prof. ucz., Uniwersytet Warszawski

Dr Natalia Jarska, Instytut Historii PAN

Dr hab. Hubert Wilk, prof. IH PAN

Dr hab. Adam Kopciowski, UMCS

Prof. dr hab. Krzysztof Zamorski, Instytut Historii UJ

Krzysztof Styczyński, nauczyciel historii III L.O. im. Unii Lubelskiej

Prof. dr hab. Andrzej Friszke, ISP PAN

Prof. dr José M. Faraldo, Departamento Historia moderna e historia contemporánea Facultad de Geografia e Historia Universidad Complutense de Madrid

Dr hab. Maciej Górny, prof. IH PAN

Prof. dr Idesbald Goddeeris, Faculty of Arts

Dr Agnieszka Haska, Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN

Joanna Zętar, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”.

Dr Piotr Kowalewski Jahromi, Uniwersytet Śląski w Katowicach

Dr Roman Romantsov, Pracownia Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej im. Jerzego Kłoczowskiego, Ośrodek Brama „Grodzka” – Teatr NN

Prof. Padraic Kenney, Indiana University, USA

Prof. dr hab. Piotr Madajczyk, ISP PAN

Dr hab. Paweł Sowiński, ISP PAN

Prof. dr hab. Andrzej Żbikowski, Uniwersytet Warszawski

Aleksandra Zińczuk, redaktor naczelna Kultury Enter

Katarzyna Markusz, historyczka

Dr Ruta Śpiewak, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN

Dr hab. Joanna Wawrzyniak, prof. UW

Dr hab. Grzegorz Krzywiec, prof. IH PAN

Prof. Piotr J. Wróbel, Konstanty Reynert Chair of Polish Studies History Department University of Toronto

Marta Cieślak, Visiting Assistant Professor, University of Arkansas at Little Rock

Dr hab. Barbara Klich-Kluczewska, Uniwersytet Jagielloński

Anna Cichopek-Gajraj, Associate Professor Arizona State University

Dr hab. Małgorzata Melchior, professor emerita, Uniwersytet Warszawski, ISNS

Dr Joanna Ostrowska, GS UW

Dr Katarzyna Stańczak-Wiślicz, Instytut Badań Literackich PAN

Beata Bińko, redaktorka

Dr Bartłomiej Krupa, Instytut Badań Literackich PAN

Jakub Woroncow, doktorant na Uniwersytecie SWPS

Dr hab. Iwona Jakimowicz-Pisarska, Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni

Łukasz Mieszkowski, IH PAN, Institute of Slavic, East-European and Eurasian Studies of University of California Berkeley

Dr hab. Joanna Pisulińska, prof. UR

Prof. dr hab. Andrzej Romanowski, UJ, Wydział Polonistyki; PAN, Instytut Historii

Dr Karolina Panz, Instytut Slawistyki PAN

Agnieszka Holland

Dr Anna Brzezińska, Uniwersytet Łódzki

Prof. Carole Gottlieb Vopat, Professor Emerita of Holocaust Studies, University of Wisconsin

Prof. dr hab. Wojciech Wrzosek, Wydział Historii UAM

Prof. dr hab. Robert Traba, ISP PAN

Dr Agnieszka Janiak-Jasińska, Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego

Anna Łagodzińska-Pietras, historyczka

Tomasz Dostatni OP

Dr hab. Marcin Zaremba, prof. UW

Dr hab. Piotr Forecki, prof. UAM

Bobbi Zahra, Holocaust Educator, Halifax

Robert Blobaum, Professor of History, West Virginia University

Dr Łukasz Krzyżanowski, Wydział Historii UW

Robert Giergisiewicz, III Liceum Ogólnokształcące im. Unii Lubelskiej w Lublinie i SP nr 27 im. Marii Montessori w Lublinie

Ks. prof. dr hab. Andrzej Szostek, UMCS

Prof. dr hab. Jacek Leociak, Zespół Badań nad Literaturą Zagłady, Instytut Badań Literackich PAN, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Instytut Filozofii i Socjologii PAN

Ks. dr hab. Alfred Wierzbicki, KUL

Dr Andrzej Czyżewski, Instytut Historii, UŁ

Wioletta Wejman, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”

Prof. Dr. Thomas Sandkühler, Humboldt-Universität zu Berlin, Studiendekan der Philosophischen Fakultät, Berlin

Dr hab. Paweł Sierżęga, prof. UR, Uniwersytet Rzeszowski

Dr Ewa Bukowska-Marczak

Dr Jakub Gałęziowski, Uniwersytet Warszawski

Dr hab. Jan Pisuliński, prof. UR, historyk, Instytut Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego

Dr hab. Sylwia Kuźma-Markowska, Ośrodek Studiów Amerykańskich, Uniwersytet Warszawski

Prof. dr Piotr H. Kosicki, University of Maryland

Dr Jan Surman, Instytut Masaryka i Archiwum Czeskiej Akademii Nauk, Praga

Dr hab. Mariola Hoszowska, Uniwersytet Rzeszowski

Prof. dr hab. Józef Łaptos, emerytowany pracownik Instytutu Politologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Dr Aldona Młynarczuk, Towarzystwo Historiograficzne – oddział w Rzeszowie

Dr Maria Ferenc, badaczka Zagłady

Prof. dr hab. Jacek Wijaczka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Paweł Krysiak, redaktor naczelny Gazety Wyborczej w Lublinie

Call for Articles: Call for Articles - ROK 2022: zaproszenie do nadsyłania propozycji artykułów. Numer chcemy poświęcić szeroko rozumianym ucieczkom przed Zagładą.

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-10-29

Ucieczki przed Zagładą

Numer 18 rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” (rok 2022) chcemy poświęcić szeroko rozumianym UCIECZKOM przed Zagładą. Interesować nas będą zarówno ucieczki w sensie dosłownym, jak i metaforycznym. Po pierwsze więc chodzi o szybkie oddalenie się z niebezpiecznego czy groźnego miejsca. Może to być błyskawiczna, spontaniczna reakcja na zagrożenie bądź skrupulatnie przemyślana i starannie przygotowywana strategia przetrwania, ocalenia (CZYTAJ WIĘCEJ ...)

Kalendarz i procedura przyjmowania tekstów

30 listopada 2021 r. – ostateczny termin nadsyłania propozycji artykułu zawierającego:

konspekt artykułu, na który się składają: tytuł, główne tezy, metodologia, źródła; objętość do 1800 znaków,
krótka nota o autorze zawierająca informacje o karierze akademickiej, bieżącej afiliacji, zainteresowaniach i dokonaniach badawczych, wykaz najważniejszych publikacji.

Propozycję artykułu należy przesyłać mailowo na adres redakcji: redakcja@holocaustresearch.pl

15 grudnia 2021 r. – termin ostatecznej decyzji Redakcji o przyjęciu propozycji i zamawiania tekstów

1 lutego 2022 r. – nieprzekraczalny termin nadsyłania tekstów

Z okazji 78. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim zapraszamy do lektury artykułu Yehudy Bauera

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-04-18

19 kwietnia przypada 78. rocznica wybuchu powstania w warszawskim getcie. Oddając hołd bohaterom i ofiarom getta zapraszamy do lektury artykułu autorstwa prof. Yehudy Bauera pt. "Powstanie w getcie warszawskim. Nowe spojrzenie", który ukazał się w 14. (2018) numerze rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Artykuł zawiera zarówno przypomnienie historii powstania w getcie warszawskim, jak i nową próbę reinterpretacji jego znaczenia. O ile rola Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego Związku Wojskowego (a także ruchów politycznych, które za nimi stały) zostały już gruntownie zbadane, o tyle brakuje studiów nad udziałem ludności cywilnej. Autor dokonuje także obszernego przeglądu sytuacji politycznej w getcie przed powstaniem oraz analizuje charakter kontaktów między podziemiem żydowskim a polskim kierownictwem ruchu oporu po aryjskiej stronie miasta. Na koniec zaś analizuje, w jaki sposób historyczne dziedzictwo powstania w getcie jest wykorzystywane i nadużywane zarówno w Polsce, jak i w Izraelu.

https://zagladazydow.pl/index.php/zz/article/view/54

Dziś nad ranem, 17 lutego 2021 r. odszedł Jan Jagielski - członek Rady Naukowej naszego rocznika

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-02-17

Dziś nad ranem zmarł Janek Jagielski – nasz kochany Przyjaciel, członek Rady Naukowej naszego pisma, Człowiek-Instytucja.

Z wykształcenia był geologiem, ale jego prawdziwą pasją i misją, której pozostał wierny do końca życia, było upamiętnianie historii Żydów polskich. Strażnik pamięci, był inicjatorem dziesiątków upamiętnień zamordowanych żydowskich społeczności w całej Polsce.

Spacery po żydowskiej Warszawie, które organizował, przyciągały zawsze tłumy. Znał każdą macewę na cmentarzu przy Okopowej i jak nikt potrafił opowiadać ich historie. Przez ostatnie 30 lat kierował Działem Dokumentacji Zabytków w Żydowskim Instytucie Historycznym. Przychodziliśmy wszyscy do Jego pokoju, wypełnionego po sufit segregatorami z tysiącami zdjęć, a Janek bezbłędnie wyciągał to potrzebne. I opowiadał, opowiadał…

Zawsze będziemy pamiętać, ile Mu zawdzięczamy.

Kochany Janku, odpoczywaj w pokoju …

fot. by Adrian Grycuk - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=25592997

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie będzie współfinansowało wydawania rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały"

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-02-12

W świetle wczorajszej publikacji listy czasopism punktowanych MEiN dość symptomatyczne wydają się ogłoszone dziś wyniki konkursu dotacyjnego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Mimo, że publikacja rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały" z nawiązką wpisuje się w priorytety programu, w ocenie ekspertów i Ministra Glińskiego, NIE ZASŁUGUJE ona na wsparcie w programie, którego celem jest "wspieranie najbardziej znaczących ogólnopolskich czasopism kulturalnych i naukowych (w zakresie nauk humanistycznych)"

Nowy (niezrozumiały) wykaz czasopism punktowanych Ministra Edukacji i Nauki

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2021-02-11

Minister Edukacji i Nauki ogłosił nowy wykaz punktowanych czasopism naukowych. Jest dla nas zupełnie niezrozumiałe dlaczego rocznik "Zagłada Żydów. Studia i Materiały" ponownie otrzymał najniższą możliwą punktację (20 pkt.) Stało się tak mimo, że czasopismo spełnia kryteria, które dawały by mu co najmniej 40 pkt. (lub więcej). Nie rozumiemy dlaczego ministerialni "eksperci" nie uwzględniają 16 letniego dorobku rocznika, uznanego w polskiej i międzynarodowej nauce, indeksowanego w wielu (także międzynarodowych, obecnych w ministerialnych rozporządzeniach) bazach.

Nasze zdumienie budzi fakt, że równocześnie w wykazie debiutują zupełnie nowe periodyki, bez żadnego dorobku, nieindeksowane, które otrzymują 40 czy nawet 70 pkt. Inne notują duży wzrost punktacji, mimo braku jakichkolwiek zmian (np. w IF czy indeksowalności).

Pozwalamy sobie wyrazić nadzieję, że polscy i międzynarodowi badacze, mimo tych trudnych do racjonalnego uzasadnienia decyzji Ministerstwa, kierować się będą własną, integralną oceną jakości naukowej czasopism.

Polemika dr Jakuba Kumocha z artykułem Michała Sobelmana "Paszporty złudzeń ..." z tegorocznego numeru naszego rocznika

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2020-12-30

Udostępniamy polemikę, którą przygotował dr Jakub Kumoch, ambasador RP w Szwajcarii (2016-2020) i Turcji (od 2020), pt. "W niewoli własnych wierzeń, czyli komu przeszkadza nowa wiedza o paszportach Ładosia z Polemika z artykułem Paszporty złudzeń. Sprawa paszportów południowoamerykańskich widziana z Będzina" Michała Sobelmana („Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, t. 16, s. 700–717”). Ukazała się ona na stronie Instytut Pileckiego, wraz z zapowiedzią jej druku w tomie IV rocznika „Studia nad Totalitaryzmami i Wiekiem XX”.

Nasza redakcja wysoko sobie ceni rzeczową dyskusję naukową. Żałujemy tylko, że Szanowny Pan Ambasador dr Jakub Kumoch nie skorzystał z powszechnie przyjętej w świecie nauki drogi i nie zwrócił się ze swoją polemiką do redakcji „Zagłady Żydów” — pisma, w którym artykuł Michała Sobelmana został opublikowany. Gdybyśmy tę obszerną i poważną polemikę otrzymali, opublikowalibyśmy ją niezwłocznie na stronie internetowej rocznika „Zagłada Żydów”, obok tekstu Michała Sobelmana, zaś drukiem w kolejnym numerze pisma. Postąpilibyśmy tak, ponieważ wymagają tego elementarne standardy naukowe, a także z szacunku dla autora. Pozostaje nam jedynie wyrazić ubolewanie, że debata polemiczna toczyć się będzie w tej sytuacji niejako korespondencyjnie, na łamach różnych periodyków.

link do strony Instytutu Pileckiego bezpośredni link do artykułu

Edit [22.01.2021]: Mimo, że artykuł został opublikowany przez autora w czasopiśmie "Studia nad Totalitaryzmami i Wiekiem XX", T. 4., redakcja rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały" w poczuciu obowiązku zachowania spójności obiegu debaty naukowej, w uzgodnieniu z autorem i redakcją miejsca pierowdruku podjęła decyzję o umieszczeniu PDF tekstu w sekcji "Polemiki".

eBook najnowszego numeru "Zagłada Żydów. Studia i Materiały" w formacie epub i mobi już dostępny w księgarniach internetowych

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2020-12-22

Dla zwolenników posiadania na własność eBooka 16. numeru rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały" w swoim czytniku mamy dobrą wiadomość. Już jest dostępna wersja mobi i epub pisma.

Kliknij by kupić

JUŻ JEST NOWY - ONLINE FIRST 16. numer rocznika "Zagłada Żydów. Studia i Materiały" wokół 75. rocznicy likwidacji likwidacji getta łódzkiego

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2020-12-01

Tematem przewodnim 16. numeru rocznika, którego współredaktorami są naukowcy z Centrum Badań Żydowskich UŁ, jest historia getta łódzkiego.

Ponieważ edycja papierowa spowolniona przez COVID z wolna przesuwa się pomiędzy maszynami drukarskimi, już dziś oddajemy do rąk czytelników PEŁNĄ WERSJĘ NUMERU w formule ONLINE FIRST. Koneserzy druku i szelestu przewracanych stron, a także wagi tego niemal 900 stronicowego tomu) muszą ćwiczyć cierpliwość do ostatnich dni grudnia.

Numer rozpoczynają wspomnienia Mariana Turskiego o ostatnich dniach w getcie w sierpniu 1944 r. Obok głosu świadka, prezentujemy czytelnikom studium Andrzeja Czyżewskiego o prowadzonej przez władze PRL polityce historycznej dot. getta, artykuł Ewy Wiatr o funkcjonowaniu młodzieżowych grup na Marysinie czy tekst Michała Trębacza poświęcony spuściźnie fotograficznej getta. Irmina Gadowska pisze o malarzach, Adriana Bryk przedstawia historią poczty, a Krystyna Radziszewska opisuje losy Żydów europejskich deportowanych do getta z jesienią 1941 r. Badania na materiałach z getta łódzkiego i warszawskiego oparli Jacek Walicki, porównujący funkcjonujące w gettach archiwów i Sylweriusz Królak analizujący opisy spacerów po obu gettach. Andrzej Grzegorczyk omawia organizację pierwszej fali deportacji z getta a Bartosza Grzanki pisze o działalności SS-Sonderkommando Kulmhof. Publikujemy też dziennik z getta Viktora Hahna, relację Mordechaja Żurawskiego, uciekiniera z Chełmna oraz opracowanie Waldemara Szulca o obozie śmierci.

Poza tematyką łódzką w numerze znajdzie Czytelnik również m.in. artykuł Sławomira Poleszaka dotyczący „żołnierza wyklętego” Józefa Franczaka ps. „Lalek”. Dariusza Libionki piszącego o postępowaniach sądowych przeciwko członkom lokalnych struktur NSZ powiatów miechowskiego i pińczowskiego, Adama Kopciowskiego o lubelskim kolaborancie Szamie Grajerze, czy Nawojki Lobkowicz o problemach z restytucją zagrabionego przez nazistów mienia.

[kliknij by przejść do strony bieżacego numeru]

Mamy zaszczyt poinformować o rozszerzeniu składu Rady Naukowej pisma, do której dołaczyli wybitni badacze i badaczki z Polski i zagranicy.

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2020-12-01

W 2020 roku mamy także honor przedstawić rozszerzony skład Rady Naukowej pisma. Wierzymy, że wywrze ona pozytywny wpływ na naszą pracę, a także przyczyni do jeszcze lepszego funkcjonowania rocznika w kraju i poza jego granicami.

RADA NAUKOWA:

Michał Głowiński
Havi Dreifuss
Jan Jagielski
Samuel Kassow
Andrea Löw
Szymon Rudnicki
Dariusz Stola
Jean Charles Szurek
Nechama Tec
Anna Wolff-Powęska
Romuald Jakub Weksler-Waszkinel

Call for Articles: ROK 2022: zapowiedź zaproszenia do nadsyłania propozycji artykułów. Numer chcemy poświęcić szeroko rozumianym ucieczkom przed Zagładą.

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2020-09-27

Numer 18 rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” (rok 2022) chcemy poświęcić szeroko rozumianym ucieczkom. Interesować nas będą zarówno ucieczki w sensie dosłownym, jak i metaforycznym. Po pierwsze więc chodzi o szybkie oddalenie się z niebezpiecznego czy groźnego miejsca. Może to być błyskawiczna, spontaniczna reakcja na zagrożenie bądź skrupulatnie przemyślana i starannie przygotowywana strategia przetrwania, ocalenia.

Szczegóły już niebawem

Call for Articles: Call for Articles - ROK 2021: Zagłada w przestrzeni publicznej: artykulacje, nadużycia, przechwycenia

Zagłada Żydów. Studia i Materiały — 2020-08-18

Numer 17 rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” (rok 2021) chcemy poświęcić różnym formom obecności Zagłady w przestrzeni publicznej. Chodzi nam nie tylko o historię Holokaustu czy sposoby jej uprawiania, ale też o jej ideologizowanie i instrumentalizowanie w celach politycznych, a także o szeroko pojęte reprezentacje doświadczenia Zagłady: w sztuce, filmie, literaturze; o strategie wystawiennicze w muzeach i o praktyki komemoratywne w przestrzeni społecznej; last but not least — o obecność Zagłady w nowych mediach, głównie w Internecie (chodzi zarówno o strony edukacyjne, strony oficjalnych instytucji badawczych czy muzealnych, jak i o media społecznościowe oraz inicjatywy osób prywatnych i organizacji społecznych). Redakcja wraca w ten sposób do zagadnień, które stanowiły rdzeń numeru 6 (rok 2010), ale w zmienionej i rozszerzonej formule. Chcemy dzięki temu zrozumieć, z jakich powodów doszło do zerwania ciągłości historycznej w pojmowaniu Zagłady (jako zdarzenia minionego o określonej strukturze) i przekształcenia jej w pojedyncze, aktualizowane współcześnie fakty pamięciowe, zagarniane i przechwytywane przez jednostki i całe zbiorowości. Wcześniej interesowała nas problematyka z pogranicza etyki i estetyki: kiczu holokaustowego oraz najrozmaitszych nadużyciach w publicystycznej, literackiej i artystycznej reprezentacji Zagłady czy w dyskursie publicznym. Jest to refleksja już dość dobrze zadomowiona we współczesnej humanistyce (zob. klasyczne prace Toma Segeva The Seventh Million. The Israelis and the Holocaust (1991, wyd. polskie Siódmy million. Izrael – piętno Zagłady, 2012), Petera Novicka The Holocaust and Collective Memory. The American ExperienceI (1999), Tima Cole’a Selling the Holocaust. From Auschwitz to Schindler. How History is Bought, Packaged, and Sold (1999) czy Ruth Franklin A Thousand Darknesses. Lies and Truh in Holocaust Fiction (2011). Nie wyczerpuje ona jednak zagadnienia współczesnego „życia Zagłady”, tego, co za niemieckim historykiem sztuki Aby Warburgiem można by nazwać jej „życiem pośmiertnym” (Nachleben). Teraz proponujemy poszerzenie pola badawczego i namysł nad przestrzenią publiczną (rozumianą podobnie jak habermasowska sfera publiczna – public sphere – jako terytorium społecznym i symbolicznym, gdzie ścierają się ze sobą różne języki, dyskursy, narracje i strategie mówienia/pisania/przedstawiania Zagłady; gdzie stosuje się różne „polityki” jej wykorzystywania czy eksploatowania. Analityczna obserwacja i badawcza interpretacja przejawów tej obecności rozgrywa się z jednej strony w polu wartości poznawczych (prawda – fałsz), moralnych (dobro – zło; użycie i nadużycie), estetycznych (m.in. kategorie stosowności i niestosowności przedstawienia), pragmatycznych (co się opłaca rynkowo i politycznie). Z drugiej strony zaś w polach produkcji kulturowej i władzy (Bourdieu), gdzie stawką jest oderwanie się Zagłady od jej podłoża historycznego i uwikłanie jej w najróżniejsze ideologiczne rozgrywki, spory, system rynkowy i inne współczesne psychozy z psychozą kapitalizmu na czele.

Oto proponowane zagadnienia do podjęcia:

Zagłada a zagłady w dyskursie medialnym/publicznym (użyteczność tworzenia analogii między Zagładą a powojennymi faktami społecznymi o całkowicie innym charakterze i zasięgu, ale o silnym ładunku emocjonalnym, takimi jak „holokaust zwierząt”, aborcja, praktyki polityczne czy religijne i inne, versus zagrożenia płynące z tworzenia takich analogii
Sprawiedliwi i „Sprawiedliwi”: historia i współczesne losy figury Sprawiedliwego, jej reprezentacje narracyjne, najnowsze ujęcia historyczne, manowce dyskursu o Sprawiedliwych;
od popularyzacji do banalizacji (w obszarze edycji świadectw Zagłady, popularyzacji wiedzy o Zagładzie, przedsięwzięć edukacyjnych);
od kiczu, grafomanii, kuriozów przez różne nadużycia estetyczne, obyczajowe (pornografizacja) i moralne, do komercjalizacji (w obszarze literatury pięknej: proza, poezja, dramat, reportaż, esej, literatura wspomnieniowa; w obszarze sztuk wizualnych, filmu, teatru);
polityka historyczna, instrumentalizacja historii Zagłady w celach politycznych, ideologicznych, również w edukacji szkolnej;
konieczność nauczania o Zagładzie i niebezpieczeństwa z tym związane, wyzwania, przed jakimi stoi edukacja o Zagładzie dzisiaj;
strategie upamiętniania Zagłady: dyskursy wystawiennicze w muzeach historycznych, praktyki komemoratywne (akcje, instalacje, pomniki, inicjatywy lokalne) etc.
obecność Zagłady w Internecie: od digitalizacji dokumentów, przez techniki zastępowania oryginałów kopiami cyfrowymi, przenoszenie archiwów do sieci, po nadużycia i wykroczenia związane z mową nienawiści (hejtem).

Kalendarz i procedura przyjmowania tekstów

15 września 2020 r. – ostateczny termin nadsyłania propozycji artykułu zawierającego:

konspekt artykułu, na który się składają: tytuł, główne tezy, metodologia, źródła; objętość do 1800 znaków,
krótka nota o autorze zawierająca informacje o karierze akademickiej, bieżącej afiliacji, zainteresowaniach i dokonaniach badawczych, wykaz najważniejszych publikacji.

Propozycję artykułu należy przesyłać mailowo na adres redakcji: redakcja@holocaustresearch.pl

30 września 2020 r. – termin ostatecznej decyzji Redakcji o przyjęciu propozycji i zamawiania tekstów

1 lutego 2021 r. – nieprzekraczalny termin nadsyłania tekstów

Procedury recenzowania, którymi posługuje się Redakcja pisma „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, są opisane na stronie internetowej rocznika, zgodne z wytycznymi dotyczącymi recenzowania przygotowanymi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w broszurze „Dobre praktyki w procedurach recenzyjnych w nauce”, a w szczególności:

Teksty są poddawane wstępnej ocenie przez Redakcję. Weryfikacji podlegają: zakres tematyczny nadesłanego artykułu (pod kątem jego zgodności z tematyką pisma), zgodność z kryteriami formalnymi dla tekstu naukowego oraz stosowanie się autora do instrukcji wydawniczej. Na podstawie wstępnej rekomendacji co najmniej dwóch członków Redakcji są one kwalifikowane do dalszej procedury recenzyjnej lub odrzucane. W każdym wypadku autor jest informowany o decyzji Redakcji.

Redakcja stosuje zasadę double blind review, zgodnie z którą recenzenci i autor nie znają tożsamości drugiej strony.

Pełen opis procedury redakcyjnej oraz wykaz recenzentów na stronie rocznika

Wymagania dotyczące tekstów

Objętość tekstu

dział „Studia” – maks. 40 000 znaków łącznie ze spacjami i przypisami,
pozostałe działy – maks. 20 000 znaków łącznie ze spacjami i przypisami,
recenzje – maks. 15 000 znaków łącznie ze spacjami i przypisami.
W przypadkach specyficznych, wyłącznie po uprzednim kontakcie i akceptacji przez Redakcję, dopuszczalna jest objętość przekraczająca powyższe limity.

Materiały graficzne

Możliwe jest umieszczanie w tekście zdjęć, grafik, wykresów, map. W wersji papierowej są one drukowane w skali odcieni szarości.
Konieczne jest podanie ich źródła oraz podpisu w formie zgodnej z wymaganiami posiadacza praw autorskich. Na autorze tekstu ciąży także obowiązek wskazania na rodzaj praw autorskich oraz ich pozyskanie.
Materiały graficzne należy załączać w osobnych plikach w formatach jpg (fotografie, ilustracje) lub pdf (wykresy, mapy), w rozdzielczości minimum 300 dpi.

Formatowanie tekstu i wymagania techniczne

format pliku – MS Word (doc lub docx) / OpenOffice (odt),
czcionka: Times New Roman, rozmiar 12 pkt., wyjustowanie, interlinia – 1,5 wiersza,
tytuły rozdziałów i podrozdziałów: pogrubione, wyrównane do lewej,
marginesy: 2,5 cm
przypisy dolne: ciągłe, czcionka 10 pkt., pojedyncza interlinia,
tytuł pliku: nazwisko oraz dwa pierwsze słowa tytułu rozdzielone podkreślnikami (bez polskich znaków diakrytycznych), np. Nazwisko_Pierwsze_Slowa.doc

Dodatkowe wymagania

Na pierwszej stronie wyrównane do lewej:
- imię i nazwisko
- afiliacja
- ORCID
- e-mail
- Streszczenie artykułu o objętości nie większej niż 600 słów, zawierające ogólne informacje o tekście, opis poruszanych zagadnień, najważniejsze tezy, wnioski
- Wykaz słów kluczowych – nie więcej niż 8.
- W przypadku recenzji poniżej danych autora należy podać adres bibliograficzny recenzowanej książki według wzoru: „Recenzja: autor lub redaktor, tytuł, miejsce wydania, wydawca, rok wydania, liczba stron.”

Na końcu tekstu:
- Bibliografia dzieł cytowanych (w układzie: Źródła archiwalne; Opracowania; Strony internetowe). Uwaga: zarówno w przypisach, jak i Bibliografii należy podawać pełne imię/imiona autora/redaktora, a także nazwę wydawcy.
- Nota o autorze.

Opcjonalnie:
- W pierwszym przypisie informacja o finansowaniu pracy z grantu, w którego ramach powstał artykuł

Wszystkie wskazówki dotyczące szczegółowych zasad formatowania artykułu i bibliografii można znaleźć w instrukcji wydawniczej czasopisma